سندرم دهان سوخته یک اصطلاح پزشکی برای یک سوختگی مزمن یا سوزش مکرر در دهان بدون علتی مشخص است. این ناخوشی ممکن است بر زبان، لثه‌ها، لبها، داخل گونه‌ها، سقف دهان و یا بخشهای بیشتر از دهان تاثیر بگذارد. احساس سوزش می‌تواند طوری شدید باشد که انگار دهان شخص سوزانده شده است.
سندرم دهان سوخته یک بیماری نادر است و تنها کمتر از ۲ درصد افراد را مبتلا می‌کند. از آنجایی که پزشکان اطلاعات نسبتا کمی راجع به این بیماری دارند تشخیص و درمان آن می‌تواند مشکل باشد.
سندرم دهان سوخته (BMS) ممکن است به صورت ناگهانی ظاهرشود یا به تدریج با گذشت زمان بروز کند. متاسفانه اغلب اوقات نمی‌توان علت دقیق آن را مشخص کرد. اگر چه به این ترتیب درمان بیشتر به چالش کشیده می‌شود اما می‌توان با همکاری نزدیک با تیم مراقبت پزشکی آن را بهتر کنترل کرد.
علائم سندرم دهان سوزان
علائم سندرم دهان سوخته ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- احساس سوزش یا ریختن آب جوش که اغلب روی زبان تاثیر می‌گذارد اما ممکن است بر لبها، لثه‌ها، سقف دهان، گلو یا کل دهان اثر می‌گذارد
- احساس خشکی دهان با افزایش تشنگی
- تغییرات طعم همانند احساس مزه فلز یا مزه تلخی در دهان
- احساس نکردن طعم و مزه
ناراحتی ناشی از سندرم دهان سوخته معمولا چندین الگوی متفاوت دارد. ممکن است به صورت زیر باشد:
- نوع ۱: موقع بیدار شدن از خواب سوزش ندارد اما علائم در طول روز افزایش می‌یابد. افراد مبتلا به دیابت که سندرم دهان سوخته دارند احتمالا از این نوع هستند.
- نوع ۲: افراد علائم مشخصی را در طول روز دارند اما در شب هیچ علامتی ندارند. این اغلب همراه با اضطراب مزمن رخ می‌دهد
- نوع۳: علائم موقتی هستند و می‌آیند و می‌روند و این ممکن است مربوط به آلرژی غذایی باشد.
صرفنظر از اینکه چه الگوی دردی داشته باشد، سندرم دهان سوخته ممکن است برای ماه‌ها یا سالها طول بکشد. در موارد نادری، علائم ممکن است خودشان از بین بروند یا تکرار آنها کمتر شود. بعضی حسها ممکن است به طور موقت موقع خوردن یا نوشیدن بروز کند. سندرم دهان سوخته معمولا موجب تغییرات فیزیکی قابل توجه در زبان یا دهان نمی‌شود.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد
اگر شخصی احساس ناراحتی، سوزش یا درد روی زبان، لبها یا دیگر بخشهای دهان داشته باشد باید به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کند. ممکن است نیازمند همکاری هر دو باشد تا برای علت و برنامه ریزی برای درمان موثر برای وی تصمیم گرفته شود.
علتها
علت سندرم دهان سوخته را می‌تواند به صورت اولیه و ثانویه رده بندی کرد
سندرم دهان سوخته اولیه
وقتی هیچ اختلال بالینی یا آزمایشگاهی را نتوان تشخیص داد، این بیماری سندرم دهان سوخته اولیه یا ایدیوپاتیک نامیده می‌شود. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که سندرم سوختگی زبان اولیه به مشکلات مربوط به اعصاب چشایی و سیستم عصبی مرکزی یا محیطی مرتبط است.
سندرم دهان سوخته ثانویه
گاهی اوقات سندرم زبان سوخته بوسیله یک بیماری زمینه‌ای ایجاد می‌شود. این مورد سندرم دهان سوخته ثانویه نام دارد. مشکلات زمینه‌ای که ممکن است با سندرم دهان سوخته ثانویه مرتبط باشند عبارتند از:
- خشکی دهان (زروستومی) که بوسیله داروهای مختلف، مشکلات سلامتی، مشکلاتی با عملکرد غدد بزاقی یا عوارض جانبی درمان سرطان باشد.
- بیماریهای دیگر دهان همچون عفونت قارچی دهان (برفک دهان) ، یک بیماری التهابی به نام لیچن پلانوس یا یک مشکل سلامتی به نام زبان جغرافیایی که زبان ظاهری همانند نقشه دارد
- کمبودهای غذایی همچون کمبود آهن، روی، فولات (ویتامین B9)، تیامین (ویتامین B1)، ریبوفلاوین (ویتامین B2)، پیریدوکسین (ویتامین B6) و کوبالامین (ویتامین B12)
- پروتزهای دندانی، به ویژه اگر خوب اندازه نباشند که می‌تواند روی بعضی از عضلات و بافتهای دهان استرس وارد کند یا اگر آنها حاوی موادی باشند که تحریک کننده بافتهای دهان باشد
- آلرژی یا واکنش به غذاها، طعم دهنده غذا، سایر مواد افزودنی مواد غذایی، عطرها، رنگها یا مواد کار دندانپزشکی
- ریفلاکس اسید معده (بیماری ریفلاکس معده یا GERD) که محتویات معده وارد دهان می‌شود
- بعضی از داروها به ویژه داروهای فشار خون
- عادات دهانی همانند تا کردن زبان، گاز گرفتن زبان و ساییدگی دندانها به هم (دندان قروچه)
- اختلالات غدد درون ریز همچون دیابت یا تیروئید کم کار (کم کاری تیروئید)
- تحریک بیش از حد دهان که ممکن است ناشی از مسواک زدن زبان، استفاده از خمیر دندان ساینده، استفاده زیاد از دهان شویه یا نوشیدن زیاد نوشیدنیهای اسیدی
- عوامل روانشناختی همچون اضطراب، افسردگی یا استرس
عوامل خطر
سندرم دهان سوزان غیر معمول است. البته خطر آن ممکن است بیشتر باشد در صورتی که شرایط زیر موجود باشد:
- زن بودن
- یائسگی
- سن بالای ۵۰ سال
سندرم دهان سوزان معمولا خود بخود شروع می‌شود بدون اینکه عامل آن شناخته شود. با این حال، برخی از عوامل ممکن است خطر ابتلا به سندرم سوزش دهان را افزایش دهد از جمله:
- بیماریهای اخیر
- مشکلات دندانی قبل
- ایمپلنتهای دندانی
- واکنشهای آلرژی به غذا
- داروها
- حوادث دردناک زندگی
- فشار
- اضطراب
- افسردگی
اختلالات
عوارضی که سندرم دهان سوخته ممکن است موجب آن شوند یا با آن مرتبط باشند عمدتا ناشی از ناراحتی است. آنها به عنوان مثال شامل موارد زیر هستند:
- مشکل خواب
- مشکل در خوردن
- افسردگی
- اضطراب
پیشگیری
هیچ راه شناخته شده‌ای برای پیشگیری از سندرم دهان سوخته وجود ندارد. اما اجتناب از دخانیات، غذاهای اسیدی، غذاهای تند و نوشیدنیهای گازدار و استرس زیاد، ممکن است قادر به کاهش ناراحتی ناشی از سندرم دهان سوخته باشید یا ناراحتی ناشی از سندرم دهان سوخته را کاهش دهید یا از بدتر شدن ناراحتی جلوگیری کنید.
تشخیص
هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند مشخص کند که آیا فرد سندرم سوزش دهان دارد یا خیر. در عوض پزشک یا دندانپزشک سعی خواهد کرد که قبل از تشخیص سندرم دهان سوخته، علل دیگر را رد کند.
پزشک یا دندانپزشک سابقه پزشکی شخص و داروهایی که مصرف می‌کند بررسی خواهد کرد، دهان را معاینه می‌کند و سوالاتی می‌پرسد تا علائم عادات دهانی و مراقبت معمول دهان توضیح داده شود. علاوه بر این دکتر احتمالا یک معاینه کلی انجام خواهد داد تا به علائم بیماریهای دیگر توجه کند.
ممکن است تستهای زیر برای بیمار انجام شود:
- آزمایش خون. آزمایش خون کامل (CBC)، اندازه گیری سطح گلوکز خون، عملکرد تیروئید، عوامل تغذیه‌ای و عملکرد سیستم ایمنی را بررسی کند که همه آنها ممکن است سرنخهایی را در مورد منشا ناراحتی بیمار بدهند.
- کشت دهانی یا نمونه برداری. گرفتن و آنالیز نمونه‌ها از دهان می‌تواند تعیین کند که آیا شخص عفونت قارچی، باکتریایی یا ویروسی دارد.
- تست آلرژی. پزشک شما ممکن است تست آلرژی را برای اینکه ببیند آیا ممکن است نسبت به غذاهای خاص، مواد افزودنی یا حتی موادی در پروتزهای دندان حساسیت داشته باشید.
- اندازه گیری بزاق. علاوه بر سندرم دهان سوخته ممکن است احساس کنید که خشکی دهان دارید. آزمایش بزاق می‌تواند ثابت کند که آیا جریان بزاق کاهش یافته است یا خیر.
- تست ریفلاکس معده: این آزمایشهای می‌توانند مشخص کنند که آیا ریفلاکس معده دارید.
- تصویربرداری: ممکن است پزشک یک MRI، سی تی اسکن یا روشهای تصویربرداری دیگر را برای بررسی مشکلات دیگر سلامتی توصیه کند.
- توقف مصرف داروها به طور موقت: اگر داروهایی که مصرف می‌کنید باعث ناراحتی دهانی شما شوند، پزشک ممکن است پیشنهاد کند موقتا مصرف آنها را در صورت امکان متوقف کنید تا ببیند آیا ناراحتی شما برطرف می‌شود. سعی نکنید این کار را خودتان انجام دهید چون متوقف کردن بعضی از داروها ممکن است خطرناک باشد بخصوص افرادی که بیماریهای خاصی دارند.
- پرسشنامه روانشناسی: از بیمار خواسته می‌شود تا پرسشنامه‌هایی را پر کند که می‌توانند به تعیین اینکه علائم افسردگی، اضطراب یا مشکلات روانی دیگر داشته باشد، کمک می‌کند.
خاموشی یک خواننده بخاطر سندرم دهان سوخته
شیلا چاندرا (sheila chandra) یک خواننده بریتانیایی هندی تبار است. وی که بخاطر لهجه زیبای هندی آوازها را با سبک و شیوه خاص خود می‌خواند به دلیل ابتلا به سندرم دهان سوخته در سال ۲۰۱۰ برای همیشه خوانندگی را کنار گذاشت. شیلا چاندرا در لندن متولد شد. وی نخستین بار به عنوان هنرپیشه به جامعه معرفی شد. به هنگام نوجوانی با یک گروه موسیقی همراهی کرد. این گروه ترکیبی از سبک‌های پاپ غربی و هندی را ایجاد کرد. یکی از موزیکهای این گروه که در سال ۱۹۸۱ ضبط شده، رتبه ۱۲ برترین موسیقیهای بریتانیا را یدک می‌کشد. سالها بعد این گروه منحل شد و شیلا چاندرا به صورت تک خوانی، موسیقی اجرا می‌کرد. چاندرا به خاطر سبک متفاوت و صدای خاص شرقی آوازهای محبوبی را اجرا کرده است. وی علاوه بر این موفقیتها در فیلم ارباب حلقه‌ها نیز ترانه‌ای با آهنگ سازی هاوارد شور اجرا کرده است. متن سخت این ترانه طوری بود که هر خواننده‌ای قادر به خواندن آن نیست اما چاندرا بخاطر توانایی خاص خود توانست به خوبی از اجرای این آواز برآید بخصوص که بخاطر لهجه هندی وی به صورتی زیباتر اجرا شده است. این آواز به نام Breath of life است که در بخش بازگشت آراگورن به زندگی توسط آرون، اجرا شده است.
درمان
درمان سندرم دهان سوخته ، درمان بستگی به بیماریهای زمینه‌ای دارد که ممکن است موجب ناراحتی دهان شده باشند.
به عنوان مثال عوض کردن پروتزهای دندانی نامناسب یا مصرف مکمل برای کمبود ویتامین ممکن است ناراحتی شخص را کاهش دهد. به همین دلیل است مهم است که علت آن مشخص شود. وقتی همه عوامل زمینه ساز درمان شود باید سندرم سوزش زبان هم بهتر شود.
هیچ درمان شناخته شده‌ای برای سندرم دهان سوخته اولیه وجود ندارد و هیچ راه مطمئنی برای درمان آن وجود ندارد. تحقیق جامع در مورد موثرترین روشها با کمبود مواجه است. درمان بستگی به علائم خاص بیمار دارد و هدف درمان کنترل علائم است. ممکن است مستلزم این باشد که چندین روش درمانی قبل از یافتن موردی که بتواند موثر باشد، استفاده شود یا ترکیبی از آنها که به کاهش ناراحتی دهان کمک کند.
درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فراورده‌های جایگزین بزاق
- شستشوی دهانی مخصوص یا لیدوکائین
- کپسایسین یک مسکن قوی درد که از فلفل چیلی به دست می‌آید
- یک داروی ضد انعقادی به نام کلونازپام (کلونوپین)
- داروهای ضد افسردگی خاص
- داروهایی که درد عصبی را مسدود می‌کند
- درمان روانشناسی
سبک زندگی و درمانهای خانگی
علاوه بر درمان پزشکی و داروهای تجویزی، این اقدامات موثر هم ممکن است بروز علائم ناراحتی دهانی را کاهش دهد.
- نوشیدن مایعات کافی برای کمک به کاهش احساس خشکی دهان یا مکیدن قطعات یخ
- خودداری از خوردن غذاها و مایعات اسیدی همچون گوجه، آب پرتقال، نوشیدنی گازدار و قهوه
- خودداری از مصرف الکل و فراورده‌های همراه با الکل چون باعث تحریک پوست سطحی دهان می‌شوند
- استفاده نکردن از دخانیات
- اجتناب از غذاهای تند و پر چاشنی
- اجتناب از فراورده‌های همراه با دارچین یا نعناع
- سعی شود از خمیر دندان ملایم یا برندهای بدون طعم از جمله آنهایی که مخصوص دندانهای حساس هستند یا آنهایی که بدون دارچین یا نعناع هستند
- انجام روشهایی برای کاهش استرس
مقابله و حمایت
سندرم سوزش زبان می‌تواند ناراحت کننده و نا امید کننده باشد. اگر سعی نکنید که به دنبال روشهایی برای مثبت و امیدوار ماندن پیدا کنید ممکن است کیفیت زندگی شما را کاهش دهد.
برخی از این تکنیکها برای کمک به مقابله با ناراحتی مزمن سوزش زبان در نظر داشته باشید:
- تمرینهای آرامش بخش ورزشی همانند یوگا
- مشارکت در فعالیتهای لذت بخش همانند فعالیتهای جسمانی یا کارهای سرگرم کننده بخصوص وقتی که احساس اضطراب می‌کنید
- سعی کنید که با ارتباط داشتن با خانواده و دوستان، اجتماعی بمانید
- پیوستن به یک گروه حمایت از مشکلات مزمن
چشم انداز سندرم دهان سوخته
سندرم دهان سوخته می‌تواند دردناک و تحریک کننده باشد. متاسفانه این بیماری غیر قابل پیش بینی برای چندین ماه طول می‌کشد و ممکن است عود کند. در بعضی موارد شخص ممکن است قادر به تشخیص و درمان عامل زمینه ساز BMS باشد. BMS منجر به عوارض دیگری نخواهد شد اما شخص باید در مورد علائم آنها با پزشک صحبت کند.
ترجمه و تالیف اختصاصی توسط داروباکس
منبع: mayoclinic medicalnewstoday
