سلولیت (Cellulite)
توده‌هایی از رسوبات چربی است که زیر پوست جمع می‌شوند و باعث می‌شود پوست ظاهری فرورفته یا برآمده داشته باشد. اطراف باسن، ران‌ها و پهلو‌ها شایع‌ترین نواحی‌ای هستند که درگیر سلولیت می‌شوند.
حدود 90 درصد از زنان در مقطعی از زندگی خود سلولیت خواهند داشت ولی در مورد مردان ابتلا به سلولیت بسیار نادر است. علیرغم اینکه سلولیت برای عده‌ای نوعی دغدغه زیبایی ظاهر به‌شمار می‌رود، خطری برای سلامتی ندارد. اما در چند تحقیق، احتمالاتی در مورد ارتباط بین سلولیت شدید و ریسک ابتلا به برخی بیماری‌های مزمن مطرح شده است.
ساختار بین لایه بیرونی پوست و بافت زیرین آن، تعیین می‌کند که یک نقطه مشخص از پوست، ظاهری صاف و یک‌دست دارد یا درگیر سلولیت شده است. برای جلوگیری و درمان سلولیت راه‌هایی گوناگونی وجود دارد. این نکته را در نظر داشته باشید که سلولیت قابل پیش‌گیری نیست، اما می‌توان آن را به حداقل رساند. در این مطلب به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که سلولیت و دلایل ایجاد آن چیست، و چطور می‌توانیم سلولیت را درمان کنیم.
سلولیت چیست؟
سلولیت رسوبات چربی احاطه شده با بافت فیبری (Fiber) است که باعث ایجاد فرورفتگی یا بر‌آمدگی در ظاهر پوست باسن، ران و پهلو‌ها می‌شود.
لایه‌هایی از چربی وجود دارد که انرژی را در زیر سطح پوست ذخیره می‌کنند و توسط فیبرهای محکم کلاژن و غشاها به پوست متصل می‌شوند. با گذر زمان، فیبرها و غشاها کشیده شده یا در هم می‌شکنند و به این ترتیب سلول‌های چربی رشد می‌کنند. محفظه‌های نگه‌دارند‌ه سلول‌های چربی اشباع شده و بافت سطح پوست را به پایین می‌کشند که باعث ایجاد سطح ناهموار سلولیت می‌شود.
دلایل ایجاد سلولیت
اگرچه ظاهر سلولیت با افزایش وزن بدتر می‌شود، اما افراد لاغر نیز درگیر سلولیت می‌شوند. چرا که علت اصلی بروز سلولیت فقط چربی نیست! عوامل ابتلا به سلولیت قابل کنترل نیستند. علاوه‌بر چربی، ساختار پوست، هورمون‌ها، ژنتیک و سن نیز از جمله عواملی‌اند که در ایجاد سلولیت نقش دارند.
۱-ساختار پوست
فیبرهای مستحکم لایه زیرین پوست، محفظه‌هایی را در بافت رابط (پیوندی) تشکیل می‌دهند. این فیبرها عامل اصلی سلولیت هستند. به طور کلی ساختار بافت رابط هر شخص بر اساس جنسیت متغایر است. در بیشتر مردان فیبرهای لایه‌های پوستی با یک الگوی صاف و پیوسته، به صورت متقاطع یا مورب قرار گرفته‌اند. در زنان فیبرها به صورت ایستاده و عمود بر پوست در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. به همین دلیل در قسمت‌هایی از پوست، لایه خارجی به بافت زیرین می‌چسبد. به این ترتیب سلول‌های چربی محفظه‌هایی را می‌سازند که به سطح پوست فشار می‌آورند و لایه بیرونی را به سمت پایین می‌کشند. علاوه‌براین، به طور کلی لایه‌های پوست مردان از زنان ضخیم‌تر است و ظاهر سلولیت کمتر مشخص می‌شود.
۲-هورمون‌ها
هورمون‌ها یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد سلولیت هستند که بر اساس جنسیت تاثیر متفاوتی دارند.
استروژن (هورمون اصلی زنانه)، در تنظیم چربی موثر است. به همین دلیل چربی به طور طبیعی در سینه‌ها، ران‌ها و باسن (قسمت‌های شایع وجود سلولیت) جمع می‌شود. این تجمع طبیعی چربی در زمان بارداری بیشتر است؛ چرا که ذخایر چربی، از منابع تامین انرژی جهت فرزندآوری هستند.
زمانی که بدن سطح استروژن بالاتری داشته باشد، بیشتر احتمال دارد که سلولیت پدیدار شود. در شرایط زیر بدن استروژن بیشتری تولید می‌کند:
- بارداری
- شیردهی
- استفاده درازمدت از قرص‌های ضدبارداری
استروژن علاوه بر اینکه روی ذخایر چربی تاثیر دارد، به شما کمک می‌کند تا سطح چربی را ثابت نگه دارید. به همین دلیل است که در دوران یائسگی، با کاهش سطح استروژن، افزایش وزن آسان‌تر شده و سلولیت نیز شدیدتر می‌شود.
علاوه بر موارد ذکر شده، کاهش استروژن می‌تواند منجر به اختلال در گردش خون و کاهش فعالیت دیواره بعضی از رگ‌های خونی شود. در نتیجه باعث از دست دادن خاصیت ارتجاعی پوست نیز می‌شود.
تستوسترون (هورمون اصلی مردانه)، اثری معکوس استروژن می‌گذارد و چربی‌سوز است. اکثر مردانی که سلولیت دارند، دچار کاهش تستوسترون غیرطبیعی یا افزایش استروژن هستند. دلایل پزشکی این مسئله می‌تواند مسائل زیر باشد:
- اختگی
- هیپوگنادیسم (Hypogonadism) (ترشح ناقص هورمون توسط بیضه‌ها)
- سندرم کلاین‌فلتر (Klinefelter’s syndrome) (وجود دو یا چند کروموزوم X در مردان)
- استروژن‌درمانی برای سرطان پروستات
۳-ژنتیک
یکی دیگر از عوامل موثر بر سلولیت عامل ژنتیک است که در خانواده‌هایی که بیشتر افراد خانواده سلولیت دارند، دیده می‌شود. درواقع یکی از عمده‌ترین عوامل سلولیت، مبتلا بودن یکی از اعضای خانواده به سلولیت است.
در تعداد محدودی از تحقیقات، ژن‌هایی شناسایی شده‌اند که به نظر می‌رسد در ایجاد سلولیت نقش دارند. حداقل برخی از ژن‌ها با موادی واکنش می‌دهند که بر التهاب، تنظیم جریان خون، گیرنده‌های استروژن و بیولوژی سلول‌های چربی تاثیر می‌گذارند. تمام این موارد در ایجاد سلولیت نقش دارند.
به نظر می‌رسد که ریسک ابتلا به سلولیت به صورت ژنتیکی در افراد سیگاری بیشتر است.
۴-سن
در سنین جوانی بافت رابط (پیوندی) منعطف و کشسان است و به همین دلیل ظاهر یک‌دست پوست حفظ می‌شود. با رسیدن سال‌های بلوغ، رشد هورمون‌ها باعث تضعیف بافت‌های رابط می‌شود. به این صورت بافت رابط مستحکم‌تر شده و انعطاف خود را از دست می‌دهد و تارهای فیبری، بیشتر پوست را به پایین می‌کشند. از طرفی دیگر، سلول‌های چربی به طور طبیعی (به خصوص در زنان) در قسمت‌های خاصی از پوست منبسط می‌شوند و به سطح پوست فشار می‌آورند.
در سنین بزرگ‌سالی، لایه ظاهری پوست ضعیف و نازک می‌شود و همچنین حالت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد؛ نیروی جاذبه تاثیر خود را می‌گذارد و پوست شروع به افتادگی می‌کند؛ بافت فیبری همچنان سفت‌تر و محکم‌تر می‌شود؛ رگ‌های خونی پوست ضعیف و شکننده‌تر می‌شوند. تمام این عوامل در شدت سلولیت اثرگذارند.
عوامل تشدیدکننده سلولیت
عوامل متعددی ممکن است ریسک ابتلا به سلولیت را افزایش داده یا باعث تشدید آن شوند. اما احتمال کنترل بخشی یا تمام این عوامل نیز وجود دارد.
موارد تشدیدکننده سلولیت عبارتند از:
- تغییرات وزنی
- تغذیه ناسالم
- کم‌آبی بدن
- ضعف بافت عضلانی
- سیگار کشیدن
- وضعیت سلامت نامناسب پوست
چگونه مانع ایجاد سلولیت شویم؟
همانطور که عوامل تشدیدکننده سلولیت قابل کنترل هستند، منطقی است که رفتار خلاف عوامل تشدیدکننده، باعث کاهش و بهبود ظاهر سلولیت شود.
رسیدگی به چهار عامل می‌تواند روی سلولیت اثرگذار باشد:
- ذخایر چربی
- گردش خون
- التهاب‌های پوستی
- سلامت پوست و بافت رابط
به طور کلی اصلاح سبک زندگی می‌تواند تاثیر ویژه‌ای در بهبود این عوامل داشته باشد. در ادامه مواردی را که اصلاح آن‌ها می‌تواند در جلوگیری از تشکیل سلولیت مفید باشد بررسی می‌کنیم.
۱-کاهش یا افزایش وزن
تغییرات وزنی روی سلولیت تاثیرگذارند. در بسیاری از افراد، افزایش وزن باعث شدت وضعیت سلولیت می‌شود. دلیل این مسئله، رشد سلول‌های چربی و احتمال ایجاد برآمدگی‌های روی پوست توسط این سلول‌ها است. در عین حال، در برخی از افراد کاهش وزن باعث شل شدن پوست می‌شود. این امر در کاهش وزن‌های شدید یا سریع، بیشتر شایع است. شل شدن پوست همانطور که در افزایش سن می‌تواند باعث سلولیت شود، در کاهش وزن نیز، سلولیت را تشدید می‌کند.
سلولیت ضرری ندارد (مگر اینکه ظاهر آن باعث ایجاد ناراحتی شود)؛ بنابراین نباید عامل تصمیم‌گیری در مورد کاهش یا افزایش وزن باشد. در تعدادی از تحقیقات، احتمال ارتباط بین سلولیت و برخی از بیماری‌های مزمن مطرح شده است. تصمیم در این مورد باید با مشورت پزشک و همراه با در نظر گرفتن وضعیت کلی سلامت شما باشد.
۲-تغذیه سالم
یک رژیم غذایی سالم نه فقط وزن شما، که پوست و بافت‌های رابط را هم در وضعیت مستحکم و منعطف‌تری قرار می‌دهد. یک رژیم غذایی سالم روی موارد زیر تمرکز دارد:
- سبزیجات
- میوه
- حبوبات
- چربی‌های سالم
- پروتئین بدون چربی
رعایت این موارد باعث کاهش التهاب‌های پوستی شده و از حبس شدن آب و تورم نیز جلوگیری می‌کند. نوشیدن آب کافی نیز میزان احتباس آب در بدن را کاهش می‌دهد. تمام این عوامل باعث کاهش تاثیر ظاهری سلولیت بر بدن می‌شوند.
۳-ورزش
برخی از مطالعات نشان می‌دهند که ورزش‌های هوازی و تمرینات استقامتی نظیر دوچرخه‌سواری می‌تواند تاثیر ظاهری سلولیت را کاهش دهد. ورزش از راه‌های مختلف به رفع سلولیت کمک می‌کند: باعث می‌شود سطح چربی بدن پایین نگه‌داشته شود؛ در اصلاح گردش خون تاثیر مثبت دارد که منجر به سلامتی پوست و بافت رابط می‌شود؛ باعث بهبود بافت عضلانی در قسمت‌های مستعد سلولیت شده و ظاهر صاف و یک‌دستی به آن می‌دهد.
۴-سیگار کشیدن
سیگار کشیدن برای بافت رابط، کلاژن و بافت فیبری پوست مضر است و باعث تسریع روند طبیعی پیری می‌شود. همچنین منجر به پیری زودرس پوست می‌شود. بهترین راه جلوگیری از مضرات تنباکو روی بافت پوست (و سایر اعضای بدن)، استفاده نکردن از آن است. به هر حال اگر در حال حاضر سیگار می‌کشید، ترک آن همیشه بهترین انتخاب برای سلامتی شماست.
۵-سلامت پوست و بافت رابط
بافت پوست سالم به صورتی است که انعطاف عضلات و بافت سپتوم (غشا) باعث می‌شود که برآمدگی‌های سلول‌های چربی در ظاهر پوست تاثیری نداشته باشند. پوست سالم و جوان با محکم‌تر نگه داشتن نواحی چربی، مانع تاثیر ظاهری سلولیت می‌شود.
بخش مهمی از بافت سالم پوست کلاژن است. کلاژن یکی از پروتئین‌های تشکیل‌دهنده بافت رابط است و 75 درصد وزن بافت خشک پوست را تشکیل می‌دهد. بعضی از تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیبات کلاژن‌ساز می‌تواند ظاهر پوست و سلولیت را بهبود دهند.
بدن انسان کلاژن تولید می‌کند. اما تولید کلاژن در بدن، به صورت طبیعی سالی یک درصد کمتر می‌شود. اثرات کاهش تولید کلاژن در بدن شامل موارد زیر است:
- کاهش انعطاف بافت رابط
- چروک‌های پوستی
- کوچک و ضعیف شدن ماهیچه‌ها
- درد مفاصل ناشی از ضعف غضروف‌ها
بدن برای تولید کلاژن از آمینواسیدهای پروتئین استفاده می‌کند. همچنین به ویتامین سی (C)، روی و مس نیاز دارد. اگر دچار کمبود مواد مغذی هستید، با مصرف مکمل‌های کلاژن‌ساز می‌توانید از پوست خود مراقبت کنید. آب استخوان یکی از منابع غذایی مفید برای پوست است.
روش‌های درمان سلولیت
غیر از اصلاح سبک زندگی، برای درمان سلولیت روش‌های پزشکی نیز وجود دارند.
محصولات و روش‌های درمانی زیادی برای بهبود سلولیت تبلیغ می‌شوند. میزان تاثیر این روش‌ها در افراد مختلف متفاوت است. نکته حائز اهمیت این است که روش‌های چربی‌سوزی، اغلب برای درمان سلولیت کافی نیستند و برای رسیدن به نتیجه دلخواه باید به راه‌های تخصصی‌تر روی آورد.
۱-لوسیون و کرم‌های موثر بر سلولیت
محصولات موضعی مانند کرم‌ها و لوسیون‌ها به نسبت مواد تشکیل‌دهنده‌شان می‌توانند برای داشتن پوستی صاف و یک‌دست تاثیرگذار باشند. مواد موثر بر سلولیت عبارتند از:
- کافئین: مصرف خوراکی کافئین تاثیری روی سلولیت ندارد؛ اما مصرف موضعی کافئین می‌تواند باعث کاهش آب سلول‌ها و درنتیجه کاهش فرورفتگی‌های پوست شود. برای رسیدن به نتیجه دلخواه، باید مصرف موضعی کافئین (مانند کرم‌های حاوی کافئین) را به صورت روزانه ادامه داد.
- رتینول: محصولات حاوی 0.3 درصد رتینول می‌توانند باعث استحکام و صافی پوست و در نتیجه کاهش تاثیر ظاهری سلولیت شوند. این محصولات با تحریک گردش خون در پوست و درهم شکستن توده‌های چربی و افزایش تولید کلاژن تاثیر مثبتی روی سلولیت خواهند داشت. در نظر داشته باشید که ممکن است تا حداقل شش ماه بعد از استفاده از این محصولات، تاثیر قابل‌توجهی دیده نشود، اما با تداوم مصرف، به مرور نتیجه‌بخش خواهد بود.
هنگامی که استفاده از محصول موضعی جدیدی را شروع می‌کنید، حتما آن را روی قسمت کوچکی از پوست امتحان کنید تا در صورت حساسیت داشتن به هر یک از مواد تشکیل‌دهنده محصول، متوجه آن شوید.
نکته: هشدار بروز حساسیت به آمینوفیلین (Aminophylline): برخی از افراد هنگام استفاده از محصولات پوستی حاوی آمینوفیلین، دچار اضطراب یا ضربان قلب می‌شوند. تست موضعی در استفاده از این محصولات بسیار توصیه می‌شود. اگر آسم دارید و از اسپری استفاده می‌کنید، از محصولات حاوی آمینوفیلین اجتناب کنید، چرا که ممکن است باعث بروز مشکلات تنفسی شود.
۲-مکمل‌های موثر بر سلولیت
مکمل‌های متنوعی در بازار مدعی کاهش سلولیت هستند. بسیاری از آن‌ها دارای موادی مانند کافئین، عصاره هسته انگور، جینکوبیلوبا (Gingko biloba) و گوتوکولا (Gotu kola) هستند. تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده ولی تاکنون تاثیر قطعی هیچ‌کدام از این مکمل‌ها برای کاهش تاثیرات ظاهری سلولیت ثابت نشده است. همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، مکمل‌های حاوی کلاژن دارای پشتوانه علمی بیشتری برای کاهش تاثیرات سلولیت هستند.
۳-روش‌های پزشکی درمان سلولیت
روش‌های درمانی سلولیت، به عنوان روش‌های درمانی زیبایی در نظر گرفته می‌شوند و معمولا تحت پوشش بیمه نیستند. موارد زیر که جزو روش‌های کم‌تهاجم پزشکی هستند، تاثیر خوبی روی سلولیت دارند و تاثیر این روش‌ها تا چندین ماه پس از درمان باقی می‌ماند:
- ماساژ درمانی: در این روش با ماساژ به کمک وکیوم، غدد لنفاوی را تحریک می‌کنند. این تکنیک باعث بهبود گردش خون می‌شود و تاثیر ظاهری سلولیت را به طور موقت کاهش می‌دهد.
- سابسیژن (Subcision): در این روش، با سوزن غشاهای زیر پوست را می‌شکنند تا سلول‌های چربی فضای بیشتری داشته باشند و فرورفتگی‌های پوستی کمتر شود. برخی از مطالعات تا 99 درصد رضایت از سابسیژن را گزارش کرده‌اند. ماندگاری تاثیر این روش حدود دو سال یا بیشتر است. این روش فقط برای کسانی توصیه می‌شود که سلولیت درجه دو و سه دارند.
- درمان با امواج صوتی (Acoustic wave therapy): در این روش درمانی، امواج با یک دستگاه در نواحی درگیر سلولیت ساطع می‌شوند و با تحریک لیپوفیز، فرآیند طبیعی تجزیه چربی را سرعت می‌بخشند. شوک‌تراپی با بهبود گردش خون، تولید کلاژن و تخلیه بافت مایع پوستی باعث کاهش اثر ظاهری سلولیت و صافی پوست می‌شود. نتایج این روش حداقل بعد از شش جلسه (هفته‌ای یک جلسه) مشخص می‌شود.
- درمان با فرکانس رادیویی (Radiofrequency): در این روش نواحی درگیر سلولیت با امواج رادیویی گرم می‌شوند که روی صافی سطح پوست و کاهش فرورفتگی و برآمدگی‌ها اثر دارد. در این تکنیک درمانی موارد لیزر، ساکشن، موج مادون قرمز و ماساژ می‌توانند به بهبود نتیجه کمک کنند.
- درمان با لیزر (Laser Therapy): در این روش با دستگاه خاصی از لیزر به اسم سلولاز (Cellulaze)، فیبر لیزری کوچکی را وارد پوست می‌کنند که علاوه بر درهم شکستن غشاها، به استحکام پوست نیز کمک می‌کند و هردوی این عوامل روی بهبود سلولیت تاثیرگذارند. ماندگاری تاثیر این روش حدود یک سال یا بیشتر است. نتیجه استفاده از این روش با دستگاه‌های دیگر لیزر حدود شش ماه است.
- وکیوم تراپی (Vacuum-Assisted Precise Tissue Release): در این روش با تیغه‌های کوچکی به غشاها ضربه می‌زنند که باعث رها شدن و حرکت بافت زیرپوست و پرشدن نواحی فرورفته می‌شود. ماندگاری تاثیر این روش تا سه سال عنوان شده است.
چه روش‌هایی برای درمان سلولیت تاثیری ندارند؟
درمان‌های دیگری برای سلولیت وجود دارند که یا تاکنون تاثیری از آن‌ها مشاهده نشده، یا به تازگی معرفی شده‌اند و هنوز تحقیقات کاملی در مورد آن‌ها انجام نشده است. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- لیپوساکشن با لیزر (Laser-assisted Liposuction)
- لیپواسکالپت با اولتراسونیک (Ultrasonic Liposculpting)
- کرایولیپولیز (Cryolipolysis)
- مزوتراپی (Mesotherapy)
