سرکلاژ رحم یا دوختن گردنه رحم یک نوع روش پیشگیری کننده است که برای کنترل سقط در سه ماهه دوم به مدت چندین دهه استفاده می‌شد، و هنوز هم یکی از مداخله‌‌های جراحی مورد بحث در بخش زنان و زایمان است.
سرکلاژ رحم روشی برای پیشگیری از زایمان زودرس است. سرکلاژ نخستین بار توسط دکتر شیکودار و مک دونالد در اواسط دهه ۵۰ میلادی برای زنانی که سقط در سه ماهه دوم و تغییرات گردن رحم در بارداری در آنها چندین بار بوجود آمده بود، انجام شد. در حال حاضر قرار دادن سرکلاژ بر اساس ۳ نشانه رایج در حاملگی‌های تک قلو از جمله سابقه (زایمان زودرس یا سقط در سه ماهه دوم)، سونوگرافی تشخیصی (طول دهانه رحم کمتر از ۲۵ میلی متر قبل از هفته ۲۴ حاملگی در زنان با زایمان زودرس قبلی) و معاینه جسمانی (اتساع دهانه رحم یا معاینه قبل از هفته ۲۴) است.
تشخیص نارسایی رحم معمولا بر اساس بررسی سابقه بیمار در سقط مکرر در سه ماهه دوم به دنبال اتساع بدون درد گردن رحم بدون انقباضات رحمی، خونریزی، یا سایر علل بارداری مکرر انجام می‌شود. روش دیگر استفاده از سونوگرافی است که با دقت رحم و وضعیت آن را نشان داده و بیمار را کاندید گذاشتن سرکلاژ معرفی می‌کند.
یکی از بزرگترین چالشها در زایمان، تشخیص و کنترل رحم با طول کوتاه است که رابطه مستقیمی با خطر سقط جنین دارد. سرکلاژ رحم روش جراحی برای کاهش خطر سقط جنین است و می‌تواند بصورت انتخابی یا اورژانسی انجام شود.
چرا سرکلاژ رحم انجام می‌شود؟ 
قبل از بارداری، رحم بسته، طویل و سفت است. در دوره بارداری، رحم به تدریج نرم می‌شود، بر اثر آن طول کاهش می‌یابد و برای آمادگی برای تولد، باز می‌شود. اگر کسی رحم کوتاه یا با قابلیت پایین داشته باشد، خیلی زود شروع به باز شدن می‌کند. در نتیجه، پایان بارداری یا تولد پیش از موعد اتفاق خواهد افتاد.
مسئول درمان احتمالا سرکلاژ رحم در بارداری را برای پیشگیری از تولد پیش از موعد در چنین مواردی توصیه می‌کند:
- سابقه پایان بارداری در سه ماهه دوم به دلیل اتساع بدون درد رحم بدون زایمان یا افتادگی جفت
- سرکلاژ قبلی به دلیل اتساع بدون درد رحم در سه ماهه دوم
- اتساع رحم بدون درد تشخیص داده شده در سه ماهه دوم
- کوتاهی طول رحم (کمتر از ۲۵ میلی‌متر) قبل از هفته ۲۴ بارداری، در بارداری تک قلو
سرکلاژ رحم برای همه افراد در معرض خطر تولد پیش از موعد، مناسب نیست. پزشک در صورت داشتن این موارد در بیمار، سرکلاژ رحم را توصیه نمی‌کند:
- خونریزی واژنی فعال
- زایمان زودرس فعال
- عفونت داخل رحمی
- پارگی زودرس کیسه آب به هنگامی کیسه آب اطراف جنین به هنگام بارداری (کیسه آمنیوتیک) نشت کند یا قبل از هفته ۳۷ بارداری پاره شود.
- بارداری دو قلو یا بیشتر
- افتادگی پرده‌های جنینی که طی آن کیسه آمنیوتیک از طریق باز شدن دهانه رحم، بیرون می‌زند
خطرات
خطرات همراه با سرکلاژ رحمی شامل موارد زیر است:
- التهاب پرده‌های جنینی به علت عفونت باکتریایی
- خونریزی واژنی
- پارگی در رحم (پارگی دهانه رحم)
- پارگی زودرس پرده‌های اطراف جنین در بارداری یا نشت مایع آمنیوتیک قبل از هفته ۳۷ بارداری
- جابجایی بخیه‌ها
بیمار پس از انجام سرکلاژ رحم، در صورت داشتن نشت مایع از واژن که نشانه تخریب پیش از موعد پرده‌های جنینی است باید با پزشک خود تماس بگیرد. مسئول درمان در صورتی که پارگی پیش از موعد پرده‌ها بوجود آید یا علامتی که نشان دهنده عفونت رحم باشد، برداشتن سرکلاژ رحم را توصیه خواهد کرد.
آمادگی برای سرکلاژ رحم
قبل از انجام عمل سرکلاژ، مسئول درمان سونوگرافی انجام می‌دهد تا علائم حیاتی جنین را بررسی کند و هر گونه نقایص مادرزادی مهم را تشخیص دهد. مسئول درمانی ممکن است یک معاینه از رحم یا آمینوسنتز انجام دهد – روشی که طی آن یک نمونه از مایع آمنیوتیک برداشته می‌شود – تا عفونت بررسی شود. اگر بیمار عفونت داشته باشد، سرکلاژ انجام نخواهد شد.
در بهترین وضعیت سرکلاژ رحم تایید شده، بین هفته‌های ۱۲ و ۱۴ بارداری انجام می‌شود. البته سرکلاژ رحم را می‌تواند تا هفته ۲۳ بارداری هم در صورت معاینه لگن یا سونوگرافی که نشان دهد رحم در حال باز شدن است، می‌توان انجام داد. از سرکلاژ رحم معمولا پس از هفته ۲۴ به دلیل خطر تخریب کیسه آمنیوتی و تحریک تولد پیش از موعد، انجام نمی‌شود.
سرکلاژ چگونه انجام می‌شود
سرکلاژ معمولا به عنوان یک عمل سرپایی در بیمارستان یا مرکز زایمان تحت بیهوشی عمومی یا موضعی انجام می‌شود. اکثر عملهای سرکلاژ رحمی از طریق واژن انجام می‌شود.
در صورتی که سرکلاژ از طریق واژن موفقیت آمیز نباشد یا به علت کوتاهی زیاد، پارگی و یا زخم دهانه رحم، امکان پذیر نباشد، این عمل را می‌توان از طریق شکم انجام داد.
شیوه عمل سرکلاژ
به هنگام سرکلاژ رحم، پزشک یک اسپکولوم را از طریق واژن وارد می‌کند و دهانه رحم را با انبرهای حلقه‌ای می‌گیرد. وی برای هدایت درست از سونوگرافی استفاده می‌کند. پزشک از عمل مک دونالد یا شیرودکار استفاده خواهد کرد. بررسی داده‌ها تفاوت جندانی بین این دو روش را نشان نمی‌دهد.
در روش مک دونالد، پزشک از یک سوزن برای ایجاد بخیه دور رحم استفاده می‌کند. بعدا انتهای بخیه‌ها را سفت می‌کند و می‌بندد تا رحم بسته شود.
در روش شیرودکار، پزشک از انبرهای حلقه‌ای استفاده می‌کند تا دهانه رحم را به سمت خود بکشد و در عین حال، دیواره‌های جانبی واژن را به سمت عقب ببرد. در مرحله بعد او برشهایی در دهانه رحم ایجاد می‌کند تا بافت رحم را مشاهده کند. سپس سوزنی را همراه با نواری از طریق برشها عبور می‌دهد و دهانه رحم بسته می‌شود. پزشک ممکن است با استفاده از بخیه بافت رحمی را که برش زده شده، سر جای خود برگرداند.
به هنگام عمل سرکلاژ از طریق شکم، پزشک برشی را در شکم ایجاد می‌کند. وی رحم را بالا می‌برد تا بهتر به رحم دسترسی داشته باشد. بعد با استفاده از یک سوزن، نواری را اطراف مسیر باریک متصل به بخش پایین رحم را به دهانه متصل می‌کند و آن را گره می‌زند تا رحم بسته شود. بعدا رحم را مجددا به حالت قبلی خود برگردانده و برش را می‌بندد. این عمل را به روش لاپاروسکوپی نیز می‌توان انجام داد.
پس از عمل سرکلاژ رحم
پس از سرکلاژ رحم، سونوگرافی انجام می‌شود تا وضعیت جنین بررسی شود. ممکن است مقداری لکه بینی، دردهای شکمی و ادرار دردناک تا چند روز پس از این عمل، ایجاد شود. استامینوفن برای رفع درد مصرف می‌شود. اگر پزشک برای جایگذاری مجدد بافت واژن از بخیه بوسیله برش در رحم، استفاده کند، ممکن است دو تا سه هفته پس از عمل، متوجه بیرون ریختن موادی شود که بخاطر حل شدن بخیه‌هاست.
اگر بیمار سابقه سرکلاژ رحم داشته باشد، احتمالا پس از ریکاوری قادر به رفتن به خانه خواهد بود. پزشک از وی خواهد خواست که برای احتیاط بیشتر بسته به علت سرکلاژ، به مدت چند هفته یا بیشتر از رابطه جنسی خودداری کند. اگر کسی به علت باز شدن رحم یا کوتاه بودن رحم طبق بررسی در سونوگرافی، انجام شده باشد، باید برای تحت نظر بودن، در بیمارستان بماند. پزشک یا مسئول درمانی بیمار، برای احتیاط بیشتر محدود کردن فعالیت جسمانی یا رابطه جنسی را تا زمان زایمان، توصیه خواهد کرد. پزشک یا کارشناس درمان برای بررسی علائم یا زایمان پیش از موعد، کنترل بیمار را از نزدیک ادامه خواهد داد.
برداشتن سرکلاژ رحم
سرکلاژ رحمی از طریق واژن معمولا حدود هفته ۳۷ بارداری یا به هنگام شروع زایمان زودرس برداشته خواهد شد. سرکلاژ مک دونالد را می‌توان بدون بیهوشی برداشت، در حالی که سرکلاژ شیدوکار را باید در بیمارستان یا مرکز جراحی برداشته شود. پس از برداشتن سرکلاژ رحم واژنی، معمولا قادر به انجام فعالیتهای معمولی خواهید بود تا موقعی که منتظر زایمان طبیعی باشید.
اگر قصد سزارین دارید و برای بچه دار شدن در آینده برنامه ریزی کرده‌اید، ممکن است انتخاب کنید که سرکلاژ شیرودکار را در تمام مدت بارداری و بعد از تولد نوزاد، سر جای خود بگذارید بماند. البته ممکن است سرکلاژ بر باروری آتی شما اثر بگذارد. در مورد گزینه‌های مورد نظرتان با پزشک یا مسئول درمانی خود مشورت کنید.
اگر سرکلاژ رحم از طریق شکم انجام گیرد، باید برش دیگری برای برداشتن سرکلاژ انجام شود. در نتیجه معمولا سزارین توصیه می‌شود. بچه شما از طریق برشی ایجاد شده در بالای سرکلاژ فارغ خواهد شد. به هنگام سزارین می‌توانید انتخاب کنید که سرکلاژ برداشته شود یا برای بارداریهای بعدی سر جای خود بماند.
نتایج
اثر بخشی سرکلاژ رحم موضوع بحث و تبادل نظرهای بسیار است. تحقیقات نشان می‌دهد که سرکلاژ رحم، خطر زایمان زودرس را در زنان دارای نقص رحمی اثبات شده، کاهش می‌دهد. البته زمان بندی سرکلاژ رحمی می‌تواند بر نتیجه تاثیر بگذارد. سرکلاژ اورژانسی که در صورت تغییر زیاد در رحم و پرده‌های جنینی پایین افتاده انجام می‌شود، نتایج ضعیفتری دارد.
ترجمه و تالیف اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع:
Suhag. A & Berghella. V (2014). Cervical ceclage
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24979354
Simcox.R & Shenan. A. (2007). Cervical cerclage: A review
sciencedirect.com/science/article/pii/S1743919106000495
Vasudeva, N., et al. (2018). Emergency versus Elective Cervical Cerclage: An Audit of Our First Two Years of Service
hindawi.com/journals/bmri/2018/2065232
cervical cerclage
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/cervical-cerclage/about/pac-20393435
