بسیاری از پزشکان قرص‌های ضد بارداری را تنها درمان قطعی تنبلی تخمدان می‌دانند. اگر تجربه تنبلی تخمدان یا سایر اختلالات هورمونی را داشته باشید احتمالاً می‌دانید که از نظر اکثر پزشکان، تنبلی تخمدان و قرص‌های ضد بارداری جزء جدایی ناپذیر در نظر گرفته می‌شوند.این مقاله نظرات دکتر بروک درباره مصرف این نوع قرص‌ها به‌عنوان درمان قطعی تنبلی تخمدان است. دکتر بروک پزشک طب عملکردی (functional medicine) است و پزشکان در این طب به دنبال پیدا کردن و کار کردن روی ریشه بیماری‌ها هستند و نه صرفاً برطرف کردن علائم بیماری. دکتر بروک حدوداً ده سال با این بیماری درگیر بوده و ده سال است که با بیماران مبتلا به تنبلی تخمدان کار می‌کند. ما در داروباکس مقالات زیادی درباره اختلالات هورمونی زنان از دکتر بروک ترجمه کرده‌ایم که در انتهای همین مقاله می‌توانید لیستی از آن‌ها را مشاهده کنید. با ما همراه باشید.
آیا هورمون‌درمانی درمان قطعی تنبلی تخمدان است؟
اولین باری که پزشکم برای من قرص ضد بارداری تجویز کرد ۱۶ ساله بودم، قبل از اینکه کسی برایم توضیح دهد که چرا این علائم را دارم، چرا پریودهای من خیلی بد بو است، چرا جوش می‌زنم، چرا خیلی راحت وزنم زیاد می‌شود و حتی PCOS چیست. (PCOS مخفف polycystic ovary syndrome به معنای سندروم تخمدان پلی‌کیستیک و نام علمی تنبلی تخمدان است)
بدن من هرگز با قرص‌های ضد بارداری سازگار نشد و همیشه دچار عوارض آن شده‌ام، اما می‌دانم که درمورد برخی زنان دیگر لزوماً اینگونه نیست. بعضی از خانم‌ها احساس خوبی از مصرف قرص ضد بارداری دارند و مصرف قرص هیچ عوارضی برای آن‌ها نداشته است. اما آیا استفاده از قرص‌های ضد بارداری درمان مناسب و قطعی تنبلی تخمدان (PCOS) است؟
درواقع استفاده از این قرص به عنوان درمان قطعی تنبلی تخمدان، مزایا و معایبی دارد، اما بیایید از آثار مثبت آن شروع کنیم:
- برای جلوگیری از بارداری بسیار موثر است. استفاده از آن آسان است و معمولاً رایگان یا تحت پوشش بیمه است.
- اکثر علائم PCOS مانند آکنه را به‌طور موقت برطرف می‌کند.
- به‌طور معمول خونریزی را برای شما قابل پیش‌بینی می‌کند – اگرچه این خونریزی‌ها یک پریود واقعی نیست و لطفاً ، لطفاً این چرندیات را باور نکنید که قرص‌های ضد بارداری “هورمون‌های شما را متعادل می‌کند” یا “پریودهای شما را عادی می‌کند”.
- در زمان استفاده از قرص، خونریزی معمولاً کم و قابل کنترل است.
- استفاده از قرص یک بار در روز است و در مقابل تلاش برای مدیریت تغذیه، رفتن به باشگاه، کنترل استرس و مصرف مکمل‌های مختلف، زمان و انرژی کم‌تری از شما می‌گیرد. بیایید واقع‌بین باشیم، استفاده از یک قرص کوچک آسان‌تر است! حداقل شاید در کوتاه‌مدت.
قرص ضد بارداری همچنین می‌تواند درمانی برای مشکلات شدید هورمونی باشد و گام مهمی در حق زنان برای دسترسی قانونی به لوازم پیشگیری از بارداری بوده است.
قبل از این که به نقاط ضعف قرص‌های ضد بارداری بپردازیم، بیایید ابتدا درمورد نحوه کارکرد خود قرص‌ها صحبت کنیم.
نحوه عملکرد قرص‌های ضد بارداری
این قرص‌ها با حذف تخمک‌گذاری، تولید طبیعی استروژن و پروژسترون را متوقف می‌کنند. ما برای داشتن مغز، استخوان، توده عضلانی، میل جنسی سالم و سلامت روانی به استروژن و پروژسترون طبیعی خود بدن نیاز داریم. این هورمون‌ها نتیجه تخمک‌گذاری سالم هستند، بنابراین به یاد داشته باشید که تنها نتیجه تخمک‌گذاری طبیعی و سالم، بچه‌دار شدن نیست!
این قرص‌ها حاوی استروئیدهای مصنوعی و هورمونی مانند اتیلن‌استرادیول (ethinylestradiol)، لوونورژسترل (levonorgestrel) و داروپیرنون (drospirenone) است. این داروها دقیقاً همان تأثیرات هورمون‌های طبیعی بدن شما را ندارند.
در ادامه به چند نکته اساسی که برای PCOS مهم هستند اشاره می‌کنم:
استروژن و پروژسترون طبیعی بدن ما برای داشتن موهای سالم لازم هستند، اما پروژسترون مصنوعی (لوونورژسترل) به ریزش مو کمک می‌کند و زنان مبتلا به PCOS اغلب قبل از مصرف قرص دچار ریزش مو هستند.
زنان مبتلا به PCOS در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی هستند و دروسپیرنون (Yasmin) خطر بیماری قلبی و همچنین خطر لخته شدن خون را ۷۰۰ درصد افزایش می‌دهد.
استروژن طبیعی بدن ما حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد و زنان مبتلا به PCOS معمولاً مقاومت به انسولین دارند. اتیلن‌استرادیول و لوونورژسترل می‌توانند مقاومت به انسولین را بدتر کنند.
معایب بیشتر در رابطه با درمان تنبلی تخمدان با قرص
گرچه اکثر پزشکان قرص‌های ضد بارداری را تجویز می‌کنند و این امر بسیار عادی جلوه می‌کند، اما این قرص‌ها تنها گزینه درمانی PCOS نیستند و حتی طبق تجربه من بهترین درمان PCOS نیز نیستند، اگر طولانی‌مدت بنگریم.
این قرص‌ها هیچ مشکلی را در زمینه هورمون‌ها برطرف نمی‌کنند – و حتی چند مورد از مشکلات هورمونی مانند مشکلات تیروئید و پروژسترون پایین را بدتر می‌کنند.
این قرص‌ها باعث التهاب می‌شوند و افراد دارای PCOS التهاب زیادی در بدنشان دارند و درواقع التهاب، کارکرد هورمون‌های بدن را مختل می‌کند. به همین دلیل است که من التهاب را عامل بزرگ آشفته‌ساز هورمونی بدن می‌نامم.
وقتی در حال مصرف قرص ضد بارداری هستید خونریزی‌های شما درواقع یک چرخه عادت ماهیانه “طبیعی” محسوب نمی‌شود، برخلاف چیزی که تبلیغ می‌شود و عموم مردم تصور می‌کنند. بلکه ترک خونریزی است و نشانه‌ای از یک چرخه طبیعی یا تعادل هورمون طبیعی نیست.
استفاده از این قرص‌ها، باعث کمبود در برخی از مواد مغذی مهم مانند روی ، B6 ، CoQ10 ، سلنیوم و منیزیم می‌شود. کمبود این مواد مغذی در روحیه، سلامت تیروئید و تقریباً همه سلول‌های بدن تأثیر منفی می‌گذارد.
استرس اکسیداتیو در زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک بیشتر است و این عامل هم مانند التهاب یک آشفته‌ساز بزرگ هورمونی است. وقتی درباره نکات منفی قرص‌های ضد بارداری صحبت می‌شود معمولاً این نکته مورد غفلت واقع می‌شود که قرص باعث بدتر شدن وضعیت استرس اکسیداتیو در زنان مبتلا به PCOS می‌شود. استرس اکسیداتیو می‌تواند بر سلامت کلی شما تأثیر بگذارد، پیری را تسریع کند، بیماری‌های خودایمنی را بدتر کرده و التهاب را افزایش دهد.
این قرص‌ها باعث افزایش شدید سطح گلوبولین متصل به هورمون جنسی (SHBG مخففsex hormone binding globulin) می‌شود که گاهی اوقات تا سال‌ها پس از قطع قرص ادامه دارد. افزایش SHBG منجر به کاهش هورمون‌های جنسی آزاد و فعال مانند استروژن و تستوسترون شده که می‌تواند منجر به افزایش وزن، کاهش میل جنسی، افسردگی و در نهایت ایجاد برخی از علائمی شود که برای مقابله با آن‌ها از قرص استفاده کرده‌اید، مانند آکنه و ریزش مو.
این قرص‌ها با افزایش گلوبولین متصل به تیروئید، مقدار هورمون تیروئید آزاد (free) را نیز کاهش می‌دهند که می‌تواند منجر به افسردگی، ریزش مو، اختلالات فکری و افزایش وزن شود. باز هم اشاره می‌کنم که بسیاری از این مشکلات قبل از مصرف قرص در افراد دارای PCOS وجود دارد و با مصرف قرص بدتر خواهند شد.
و در نهایت، استفاده از قرص ضد بارداری به‌شدت باعث اختلال در عملکرد روده خواهد شد. ما زیرمجموعه خاصی از باکتری‌های روده داریم که استروژن را متابولیزه می‌کنند و این قرص‌ها به این باکتری‌ها آسیب می‌رسانند. یک روده ناسالم می‌تواند مشکلات آزاردهنده‌ای مانند نفخ شکم ایجاد کند، اما منجر به اختلالات قابل توجه هورمونی، بدتر شدن مشکلات تیروئید و البته التهاب می‌شود و همان‌طور که اشاره شد افراد دارای PCOS قبل از مصرف قرص هم دارای التهاب زیادی هستند.
نکته مهم این است که اگرچه همه نکات منفی ذکرشده صحیح است، اما همه آن‌ها به یک اندازه روی ما تاثیر نخواهند گذاشت.
مثلاً اگر غده تیروئید شما کاملاً بی‌نقص باشد افت کم در هورمونT3 آزاد (free T3) ممکن است تفاوت زیادی برای شما ایجاد نکند. با این حال اگر مانند اکثر زنان مبتلا به PCOS هستید، تیروئید شما بی‌نقص نیست و احتمالاً کاهش هورمون آزاد و فعال تیروئید را به‌طور قابل توجهی حس و عوارضی مانند افسردگی (یک عارضه جانبی بسیار رایج قرص ضد بارداری)، خستگی و افزایش وزن را به‌راحتی مشاهده خواهید کرد.
یا اگر قبلاً برخی از بیماری‌های مربوط به روده را داشته‌اید یا خواسته یا ناخواسته غذاهایی می‌خورید که باعث التهاب بدن شما می‌شود، مصرف این قرص‌ها باعث می‌شود نفخ بیشتری داشته باشید و التهاب بدن‌تان نیز سریع‌تر افزایش یابد.
اما لطفاً این را نیز بدانید که مصرف قرص نباید باعث شرمندگی و خجالت شما شود. اگر قرص‌های ضد بارداری حداقل در حال حاضر به‌عنوان راه حل مناسبی برای شما تشخیص داده شده است، هیچ قضاوتی درمورد آن نداریم! مسئله مربوط به درست یا غلط بودن مصرف این قرص‌ها نیست، مسئله این است که شما باید چند نکته مهم را مد نظر داشته باشید:
- شما به غیر از قرص گزینه‌های دیگری نیز برای درمان اختلال هورمونی دارید! این مهمترین نکته ای است که می‌خواهم همه شما که اختلال هورمونی دارید و پزشکتان برای شما قرص ضد بارداری تجویز کرده است، درک کنید. هنگامی که زنان به پزشکشان می‌گویند نمی‌خواهند قرص بخورند، فرض پزشک بر این است که این زنان برای PCOS یا اختلال هورمونی خود هیچ کار دیگری انجام نخواهند داد.
- رژیم گرفتن، ورزش کردن و مصرف مکمل‌ها در این مورد بی‌فایده نخواهد بود! این روش‌ها کاری متفاوت از قرص انجام می‌دهند! به نظر من، اینها جواب بهتری می‌دهند زیرا در این روش ما در واقع با هورمون‌های طبیعی بدن شما کار می‌کنیم و روی آن‌ها تاثیر می‌گذاریم به جای اینکه آن‌ها را پشت قرص‌های هورمونی مصنوعی پنهان کنیم.
- اگر شما قرص ضد بارداری مصرف می‌کنید، باید از مکمل‌هایی برای کاهش اثرات منفی قرص‌ها استفاده کنید. راهنمای مصرف مکمل‌ها برای کاهش اثرات منفی قرص‌های ضد بارداری در انتهای همین مقاله آورده شده است.
- این را بدانید که هر نوع مشکل هورمونی که قبل از مصرف قرص وجود داشته است، بعد از ترک قرص نیز منتظر شما خواهد بود! از این واقعیت تعجب نکنید. این نکته مهمی است، زیرا قرص درمان قطعی تنبلی تخمدان نیست و مشکلات اساسی و زیربنایی بیوشیمیایی و هورمونی تنبلی تخمدان توسط قرص حل نمی‌شود و اغلب بدتر هم می‌شود، بنابراین اگر شما تمایل دارید وضعیت هورمونی PCOS خود را بهبود دهید استفاده از قرص فقط درمان موثر را به تاخیر انداخته و طولانی می‌کند. ۶-۱۲ ماه به بدن خود فرصت دهید تا از آثار و عوارض قرص بهبود یابد، به خصوص اگر قصد باردارشدن دارید.
- من می‌خواهم این نکته را تکرار کنم: هیچ شرمی در استفاده از قرص یا درمان‌های باروری یا متفورمین یا امثال اینها وجود ندارد. شما صاحب‌اختیار خود هستید. اما اکنون که دانستید استفاده از قرص با چه مشکلات و مسائلی همراه است، می‌توانید درمورد اینکه آیا این گزینه در حال حاضر برای شما مناسب است یا نه انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشید. و بدانید که این انتخاب می‌تواند تغییر کند! شاید الان درست باشد یا اشتباه! اما مثلاً بعد از سه سال دیگر چیزی که برای شرایط شما مناسب است ممکن است کاملاً متفاوت از اکنون باشد.
پروتکل دکتر بروک برای استفاده از مکمل‌ها در زمان هورمون‌درمانی
این پروتکل به شما کمک می‌کند تا کمبود مواد مغذی ایجاد شده در اثر مصرف قرص‌های هورمونی را کاهش دهید چه در حال مصرف آن‌ها باشید یا مصرف آن‌ها را قطع کرده باشید. این قرص‌ها مسیر اتصال مغز به تخمدان‌ها را غیرفعال می‌کنند، اگر شما استفاده از این قرص‌ها را کنار گذاشته‌اید، در ادامه توصیه‌هایی برای بهینه‌سازی تعادل هورمون‌ها و فعال‌سازی دوباره محور HPO (محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – تخمدان یا hypothalamic pituitary ovarian axis) نیز ارائه شده است.
توصیه‌های مصرف مکمل‌ها برای کسانی که در حال درمان تنبلی تخمدان از طریق هورمون‌درمانی هستند تا ۳ ماه پس از قطع مصرف:
مواد مغذی
CoQ10 : در دوز ۱۰۰ میلی‌گرم ۱-۲ بار در روز (این آنتی‌اکسیدان اصلی شاید مهمترین مکمل برای شروع باشد)
بعلاوه اینکه اگر کنجکاو هستید که میزان استرس اکسیداتیو بدن خود را اندازه‌گیری کنید، می‌توانید ۸-هیدروکسی-۲-دئوکسی گوانوزین (۸-OHdG) را از طریق ادرار آزمایش کنید.
روی (Zinc) : 30-90 میلی‌گرم در روز
سلنیوم (Selenium): ۲۰۰ میکروگرم در روز
ویتامین سی : ۱۰۰۰-۴۰۰۰ میلی‌گرم در روز
ویتامین ای(E) : ۴۰۰IU یک یا دو بار در روز
ویتامین‌های گروه B به‌ویژه B6 (100-200 میلی‌گرم در روز)، فولات (۸۰۰ میلی‌گرم) و B12 (5000 میکروگرم – ۱ میلی‌گرم)
+ اگر بدن شما در متیلاسیون اختلال دارد، مانند مسائل ژنتیکی MTHFR ، MTRR یا CBS I ، توصیه می‌کنیم برای شخصی سازی دوز ویتامین B حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
سلامتی روده
حداقل: مکمل پروبیوتیک مصرف کنید و هر ۳-۲ ماه یکبار مارک آن را تغییر دهید.
سبزیجات مصرفی‌تان را افزایش دهید! فیبر موجود در سبزیجات به سلامتی روده کمک می‌کنند.
سوخت و ساز داروها
وقتی تحت هورمون‌درمانی هستید کبد شما با متابولیسم هورمون‌های اضافی تحت فشار قرار می‌گیرد. برای بسیاری از ما خطر این مسئله بخاطر مسائل ژنتیکی یا محیطی قبل از هورمون‌درمانی هم وجود داشته است و هورمون‌درمانی فشار مضاعفی را به کبد وارد می‌کند.
نکته‌ی دیگر این است که اگر در حال هورمون‌درمانی هستید بدانید که در این شرایط الکل واقعاً روی میزان استروژن تأثیر خیلی زیادی می‌گذارد. به‌طور خلاصه: مصرف الکل را هنگام هورمون‌درمانی به حداقل برسانید زیرا استروژن زیاد در بدن، یک اثر ناخواسته مصرف الکل است که ممکن است مشکلات و علائم غلبه استروژن شما را بدتر کند و همچنین خطرات سلامتی مرتبط با استروژن بالا – به عنوان سرطان پستان – را افزایش دهد.
بنابراین اگر تحت هورمون‌درمانی هستید بهتر است روزانه ۳ گرم NAC (استیل سیستئین یا n-acetyl cysteine) استفاده کنید. همچنین مواد مغذی مفید برای کیسه صفرا برای کمک به خارج شدن هورمون‌ها از طریق صفرا نیز مفید هستند. این مواد مغذی شامل فسفاتیدیل کولین (phosphatidyl choline)، تائورین (taurine) و گیاهانی مانند گل قاصدک (dandelion)، خارمریم (milk thistle) و کنگرفرنگی (artichoke) است.
برقراری اتصال دوباره محور HPO
اینکه چرخه قاعدگی شما بعد از قطع هورمون‌درمانی در چه وضعیتی قرار خواهد گرفت بسیار متغیر است. مثلاً اگر قبل از هورمون‌درمانی قاعدگی نامنظم داشته‌اید احتمالاً بعد از مصرف قرص‌ها هم قاعدگی نامنظم خواهید داشت. اگر قبلاً عادت ماهانه منظم داشته‌اید، ممکن است پس از قطع قرص، قاعدگی منظم یا نامنظم داشته باشید.
من توصیه می‌کنم حداقل ۴ هفته صبر کنید و ببینید چه اتفاقی می‌افتد. اگر تا این مدت قاعدگی اتفاق نیفتاد، می‌توانید استفاده از گیاه پنج‌انگشت (معروف به Vitex agnus یا chaste tree) را با دوز ۴۰۰ میلی‌گرم سه بار در روز شروع کنید. اگر مبتلا به PCOS هستید توصیه می‌کنم روزانه دوبار زردچوبه (turmeric) با دوز بالا ۵۰۰-۱۰۰۰ میلی‌گرم برای رفع التهاب بدن و پرولاکتین بالا نیز استفاده کنید.
ماکا (Maca) و تریبولوس (tribulus) نیز می‌توانند برای افزایش قدرت سیگنال FSH – که از هیپوفیز به تخمدان ارسال می‌شود- و کمک به راه‌اندازی مجدد چرخه قاعدگی مفید باشند. این دو مکمل می‌توانند مشکلات مربوط به استروژن را افزایش دهند، بنابراین توصیه می‌کنم اگر PCOS دارید بهتر است درمورد آن‌ها احتیاط کنید.
اکثر زنانی که یائسه می‌شوند یا کسانی که مبتلا به PCOS هستند، از مصرف آداپتوژن‌های غده فوق کلیوی مانند آشواگاندا (ashwaganda) و جینسنگ سیبری (eleutherococcus) سود زیادی خواهند برد. به یاد داشته باشید که غده فوق کلیوی برای تولید هورمون‌های جنسی نقش حمایتی و پشتیبانی دارند بنابراین وقتی در تلاش برای بازیابی چرخه قاعدگی خود هستید، نحوه عملکرد این غده نیز به مراقبت نیاز خواهد داشت.
نکته مهم برای زنان مبتلا به PCOS: اگر شما قبلاً چرخه‌های نامنظمی داشته‌اید، اینکه بعد از هورمون‌درمانی به پریودهای قبلی خود برگردید دشوار است، حتی گاهی اوقات سخت‌تر از قبل. قبل از صرف انرژی زیاد برای تنظیم هورمون‌های استروژن و پروژسترون، ابتدا به دنبال حل مشکلاتی مانند التهاب، مقاومت به انسولین و آندروژن‌های زیاد باشید. این موارد، مسائل اصلی در PCOS هستند و برای تخمک‌گذاری درست و تولید بهتر استروژن و پروژسترون ابتدا باید به این موارد توجه داشت.
آزمایشات لازم
برای ارزیابی حساسیت به انسولین، هر دو آزمایش قند ناشتا (fasting glucose) و هموگلوبین A1C (به انگلیسی hemoglobin A1C) را انجام دهید (من ترجیح می‌دهم میزان هموگلوبین A1C در خانم‌های ورزشکار زیر ۵.۳ باشد). این آزمایشات مهم هستند زیرا مشکلات قند خون عمیقا بر تعادل هورمون‌های زنانه تأثیر می‌گذارد و مشکلات مربوط به مقاومت به انسولین مانند آکنه و چرخه‌های نامنظم اولین دلیل اصلی مصرف قرص‌های هورمونی در زنان است. و اگر در دوره نزدیک به یائسگی یا در خود یائسگی هستید، به دلیل کاهش استروژن احتمالاً مقاومت بیشتری به انسولین خواهید داشت.
برای بررسی وضعیت هورمون‌های مربوط به تیروئید به یک سری آزکایشات کامل برای ارزیابی دقیق نیاز دارید که شامل TSH ، T4 آزاد (free) و T4 کل (total)، T3 آزاد (free) و T3 کل (total)، T3 معکوس (reverse)، T3Uptake و آنتی‌بادی TPO و TG – برای فهمیدن اینکه کم‌کاری خودایمنی هاشیموتو دارید یا نه- است. T3 پایین (محدوده مطلوب ۳-۴ است) یا T3Uptake پایین (زیر ۳۰) نشان می‌دهد استروژن بر گلوبولین متصل به تیروئید (thyroid binding globulin) تأثیر گذاشته و باعث کاهش T3 فعال و آزاد (free) شده است. این نتایج می‌توانند در زنان باعث افزایش اختلالات فکری، افزایش وزن و افسردگی به دلیل استروژن زیاد شوند.
برای ارزیابی وضعیت آهن به CBC ، TIBC (زیر ۳۵۰) و فریتین (۷۵ مقدار مطلوب) نیاز دارید.
از زمانی که آزمایشات استروژن و پروژسترون را انجام می‌دهید، حداقل ۳ ماه زمان نیاز است زیرا شروع مجدد ریتم‌های هورمونی زمان می‌برد. آزمایش‌هایی که خیلی نزدیک به دوره مصرف قرص انجام می‌شوند، چشم‌انداز جدید هورمون‌های شما را نشان نمی‌دهند، اما بعد از چند ماه می‌توانید بفهمید که هورمون‌های شما واقعا در چه وضعیتی هستند و اقدامات بهتری برای بهبود تعادل آن‌ها انجام دهید.
مقالات دیگر دکتر بروک درباره اختلالات هورمونی زنان:
تفسیر همه آزمایش‌های هورمونی (و تنبلی تخمدان)
تجربیات دکتر بروک از درمان تنبلی تخمدان خودش
راهنمای کامل کنترل تنبلی تخمدان با اصلاح سبک زندگی
اگر تنبلی تخمدان داریم مهم است که چطور ورزش می‌کنیم
چطور از گلوکومتر برای تنظیم هورمون‌ها استفاده کنیم؟
افزایش یا کاهش پروژسترون چه مشکلاتی در خانم‌ها ایجاد می‌کند؟
چطور میزان کربوهیدرات را برای تعادل هورمون‌ها تنظیم کنیم؟
آیا میدانستید که هورمون‌های شما هر لحظه دارند با شما صحبت می‌کنند؟
آیا میدانستید دو هورمون انسولین و کورتیزول روی همه هورمون‌های دیگر شما اثر می‌گذارند؟
ترجمه اختصاصی توسط داروباکس
منبع: betterbydrbrooke
