نمونه برداری مغز استخوان و آسپیراسیون مغز استخوان روشهایی برای جمع آوری و بررسی مغز استخوان یا همان بافت اسفنجی درون برخی از استخوانهای بزرگ بدن هستند. نمونه برداری و آسپیراسیون نشان دهنده وضعیت سلامتی استخوان و ساخته شدن تعداد نرمال سلولهای خونی هستند. پزشکان از این روشها برای تشخیص و کنترل بیماریهای خون و مغز استخوان از جمله بعضی از سرطانها و تبهایی با منبع ناشناخته استفاده می‌کنند.
مغز استخوان بافت اسفنجی موجود در استخوانهاست. این ماده حاوی سلولهایی هست که گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاکتها را داخل استخوانهای بزرگتر بدن می‌سازند، همانند:
- استخوان سینه
- لگن
- دنده‌ها
WBC به مبارزه با عفونت کمک می‌کند. RBC اکسیژن و مواد غذایی را حمل می‌کند. پلاکتها موجب لخته شدن خون می‌شوند. آزمایش کامل خون (CBC) تعدا گلبولهای قرمز، گلبولهای سفید و پلاکتها را محاسبه می‌کند که می‌توانند به طور غیر طبیعی بالا یا پایین باشند. اگر این وضعیت بوجود آید، ممکن است پزشک مغز استخوان را بررسی کند تا علت آن را بررسی کند.
مغز استخوان یک بخش مایع و بخش بیشتری هم جامد دارد. آسپیراسیون و نمونه برداری یا بیوپسی هر دو از مغز استخوان نمونه می‌گیرند اما تفاوتهایی با هم دارند:
- آسپیراسیون مغز استخوان مقدار کمی از مایع استخوان و سلولها را از طریق یک سوزن وارد شده در استخوان بر می‌دارند. مایع مغز استخوان و سلولها برای بررسی مشکلات سلولهای خون ساخته شده در مغز استخوان بررسی می‌شوند. سلولها را می‌توان برای مشکلات کروموزوم بررسی کرد. می‌توان کشت هم انجام داد تا عفونت مورد بررسی قرار گیرد.
- بیوپسی مغز استخوان، بخش جامد مغز استخوان برداشته می‌شود تا زیر میکروسکوپ بررسی شود. معمولا ابتدا آسپیراسیون انجام می‌شود و بعدا نمونه برداری.
این دو روش نمونه برداری مغز استخوان معمولا همزمان با هم انجام می‌شوند. وقتی با هم انجام شوند، این روشها را می‌توان آزمون مغز استخوان نامید.
نمونه برداری مغز استخوان به چه منظور انجام می‌شود؟
آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان اطلاعات مفصلی درباره وضعیت مغز استخوان و سلولهای خونی ارائه می‌دهد. در صورتی آزمایش خون نتیجه غیر نرمالی را نشان دهد یا اطلاعات کافی در مورد مشکلی مشکوک ارائه ندهد، پزشک معمولا معاینه مغز استخوان را انجام می‌دهد. پزشک معاینه مغز استخوان را انجام می‌دهد تا به موارد زیر دست یابد:
- تشخیص یک بیماری یا وضعیتی که بر مغز استخوان یا سلولهای خون اثر دارد
- تعیین مرحله یا پیشرفت یک بیماری
- بررسی سطح آهن و متابولیسم
- کنترل درمان بیماری
- بررسی تبی با منشا ناشناخته
برخی از بیماریها با بروز مشکلاتی در مغز استخوان همراه هستند. این تست به شناسایی به بیماری خاصی کمک می‌کند و پیشرفت یا درمان بیماری را نظارت می‌کند. این بیماریها عبارتند از:
- کم خونی که پایین بودن تعداد گلبولهای قرمز است
- بیماریهای مغز استخوان هماند میلوفیبروز یا سندرم میلودیسپلاستیک
- بیماریهای سلولهای خون همانند لوکوپنی یا پلی ستمی ورا
- سرطانهای مغز استخوان یا خون همانند لوسمی یا لنفوم
- سرطانهایی که از نواحی دیگر گسترس می‌یابند همانند سینه به داخل مغز استخوان
- هموکروماتوز که اختلال ژنتیکی است که آهن در خون افزایش یافته و در اندامها و بافتها رسوب می‌کند
- عفونت بخصوص بیماریهای مزمنی همانند بیماری سل
- بیماریهای ذخیره سازی مواد همانند آمیلوئیدوز یا بیماری گوچر
- تبهایی با منشا ناشناخته
آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان اطلاعات متفاوت اما جامعی در مورد سلولهای مغز استخوان ارائه می‌دهند. دو روش معمولا با هم انجام می‌شوند.
آمادگی برای آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان
اغلب اوقات به صورت سرپایی انجام می‌شود. آماده سازی خاصی نیاز دارد با این وجود ممکن است از شما این موارد را بخواهند:
- درد مورد داروها و مکملهایی که مصرف می‌کنند به پزشک بگویید. داروها و مکملهای خاصی ممکن است خطر خونریزی پس از نمونه برداری و آسپیراسیون مغز استخوان را افزایش دهند.
- اگر در مورد این عمل عصبی هستید به پزشک بگویید. در مورد نگرانیهایی که درباره این معاینه دارید با پزشکتان صحبت کنید. در بعضی موراد، پزشک قبل از انجام معاینه به شما داروی آرام بخش می‌دهد، علاوه بر این موضعی را که سوزن وارد آن می‌شود، بی حس می‌کند.
اگر به این موارد حساسیت یا آلرژی دارید به پزشکتان بگویید:
- کلرهگزیدین که برای ضد عفونی استفاده می‌شود
- بیهوشی موضعی (داروهایی که برای بی حسی برخی از نواحی بدن استفاده می‌شوند تا از احساس درد جلوگیری کنند)
- لاتکس
- چسب
نمونه برداری مغز استخوان چگونه انجام می‌شود
آسپیراسیون و نمونه برداری مغز استخوان را می‌توان در بیمارستان، کلینیک یا مطب دکتر انجام داد. این کار معمولا توسط پزشک یا متخصص اختلالات خون (هماتولوژیست) یا سرطان (انکولوژیست) انجام می‌شود. معاینه مغز استخوان حدود ۱۰ دقیقه وقت می‌گیرد. زمان بیشتری برای آماده شدن و مراقبت پس از هم نیاز است بخصوص اگر آرام بخش تزریق شود. کل زمان این عمل ۳۰ دقیقه است.
قبل از انجام نمونه برداری مغز استخوان
فشار خون و ضربان قلب بررسی می‌شود و بی حسی انجام می‌شود تا احساس راحتی کنید. اکثر افراد فقط به بیهوشی موضعی نیاز دارند چون آسپیراسیون مغز استخوان بخصوص، می‌تواند دردی کوتاه اما تیز و دردناک ایجاد کند. در حین این عمل کاملا هوشیار هستید اما موضع آسپیراسیون و بیوپسی بی حس خواهد شد تا درد را کاهش دهد.
اگر در مورد درد نگران هستید، به شما داروهای تزریقی می‌دهند تا بطور کامل یا جزئی در حین درد احساس ارامش خواهید کرد. ناحیه‌ای که پزشک سوزن نمونه برداری را وارد می‌کند، مشخص شده و تمیز می‌شود. مایع مغز استخوان (آسپیرات) و نمونه بافت (بیوپسی) معمولا از لبه بالایی پشت استخوان لگن خاصره جمع می‌شود. برخی اوقات از جلوی لگن ممکن است استفاده شود.
آسپیراسیون -و نه نمونه برداری – معمولا از استخوان سینه یا در کودکان زیر ۱۲ تا ۱۸ سال از استخوان پایینی ساق گرفته می‌شود. از شما خواسته می‌شود تا روی شکم یا پهلو دراز بکشید و بدنتان به جز موضع ماینه با یک لباس پوشانده می‌شود.
آسپیراسیون مغز استخوان
آسپیراسیون مغز استخوان معمولا ابتدا انجام می‌شود. پزشک یک برش کوچک ایجاد می‌کند سپس یک سوزن توخالی را از طریق استخوان وارد مغز آن می‌کند. با استفاده از سرنگ متصل به آن، نمونه بخش مایع مغز استخوان جمع آوری می‌شود. ممکن است حین این کار درد تیز و کوتاهی حس شود. آسپیراسیون فقط چند دقیقه وقت می‌گیرد. چند نمونه گرفته می‌شود. تیم سلامت نمونه را چک می‌کند تا مطمئن شود کافی است. به ندرت پیش می‌آید که نتوان مایع را کشید و سعی شود از جای دیگری گرفته شود.
نمونه برداری مغز استخوان
پزشک از یک سوزن بزرگتر برای کشیدن نمونه جامد بافت مغز استخوان استفاده می‌کند. سوزن بیوپسی به طور خاصی برای جمع آوری مغز استخوان (نمونه استوانه‌ای) طراحی شده است.
پس از انجام نمونه برداری
روی ناحیه‌ای که سوزن وارد شده، فشار می‌دهند تا خونریزی متوقف شود. سپس روی آن بخش بانداژ می‌شود. اگر بیهوشی موضعی داده شود، از بیمار خواسته می‌شود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی کمر دراز بکشد و ناحیه نمونه گرفته را فشار دهد. شخص می‌تواند بعدا آنجا را ترک کند و به کار روزمره خود برگردد.
اگر آرام بخش تزریقی به شما داده شود، به ریکاوری انتقال داده می‌شوید. ازر کسی بخواهید که شما را به خانه ببرد و بعدا ظرف ۲۴ ساعت بعد می‌توانید خودتان رانندگی کنید. یک هفته یا بیشتر پس از معاینه مغز استخوان مقداری احساس درد خواهید کرد. از پزشکان در مورد مصرف داروهای مسکن همانند استامینوفن سوال کنید.
درمان موضعی
بانداژ انجام داده و تا ۲۴ ساعت آن را خشک نگه دارید. دوش نگیرید، حمام یا شنا یا استفاده از سونای داغ را انجام ندهید. بعد از ۲۴ ساعت می‌توانید آن ناحیه را مرطوب کنید. در صورت داشتن مشکلات زیر با پزشکتان تماس بگیرید:
- خونریزی که باعث خیس شدن کل بانداژ شده یا با فشار مستقیم بند نمی‌آید
- تب مداوم
- بدتر شدن درد یا ناراحتی
- ورم ناحیه عمل شده
- افزایش قرمزی یا ترشحات ناحیه مورد نظر
برای کمک به حداقل رساندن خونریزی و ناراحتی، از فعالیتهای شدید یا ورزش تا یک تا دو روز خودداری کنید.
نتایج
نمونه‌های مغز استخوان برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند. پزشک معمولا ظرف چند روز نتایج را دریافت می‌کند اما ممکن است کمی بیشتر هم طول بکشد. در آزمایشگاه، هماتولوژیست یا متخصص تحلیل نمونه‌ها (پاتولوژیست) نمونه‌ها را بررسی می‌کند تا مشخص کند که آیا مغز استخوان تعداد کافی سلولهای سالم می‌سازد یا خیر و سلولهای غیر نرمال را هم بررسی خواهد کرد. این اطلاعات به پزشکتان کمک خواهد کرد تا:
- تشخیص خود را ثابت کرده یا رد کند
- چگونگی پیشرفت بیماری را تعیین کند
- بررسی کند که آیا درمان به خوبی عمل می‌کند
بسته به نوع نتایج، ممکن است پزشک تستهای پیگیری را انجام دهد.
خطرات
معاینه مغز استخوان معمولا روشی بی خطر است. اختلالات نادر هستند اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خونریزی شدید بخصوص در افراد با تعداد پلاکت پایین
- عفونت بخصوص در افراد با سیستم ایمنی ضعیف
- ناراحتی طولانی مدت در ناحیه نمونه برداری شده
- سوراخ شدن استخوان سینه (استرنوم) در طی آسپیراسیون سینه‌ای که می‌تواند باعث مشکلات قلبی یا ریه شود.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع
