کاتتر ورید مرکزی (CVC) یک وسیله پزشکی است که به طور محیطی داخل ورید بزرگ مرکزی قرار داده می‌شود و هدف از گذاشتن آن، وارد کردن داروهای مختلف از طریق این کاتتر به خون و مقاصد دیگر است. بهترین مکان برای قرار دادن آن در ونا کاوا است اما محل آن بستگی به استفاده مورد نظر دارد.
کاتتر ورید مرکزی چیست؟
وقتی به دارو نیاز داریم معمولا فقط یک قرص را داخل دهان می‌اندازیم، مقداری آب می‌خوریم و به بقیه کارهایمان می‌رسیم. اما در سایر مواقع، پزشکان لازم می‌دانند که داروها یا مایعات را مستقیما از طریق سیاهرگ وارد بدن کنند. اگر فقط چند روز نیاز به این کار باشد، مثلا بعد از جراحی، احتمالا یک لوله داخل سیاهرگی (IV) عادی برای بیمار کار گذاشته می‌شود. این یک لوله نازک حدود یک اینچ است که روی بازو یا دست گذاشته می‌شود. اما اگر نیاز به مراقبت طولانی‌تر باشد، کاتتر ورید مرکزی استفاده می‌شود که به آن لاین مرکزی هم گفته می‌شود.
کاتتر ورید مرکزی یک لوله نازک اما با طولی بلندتر از لوله مرکزی است. این وسیله معمولا در رگ بازو یا رگ نزدیک به قلب موسوم به ونا کاوا فوقانی گذاشته می‌شود. این کاتتر به مدت طولانی در آنجا می‌ماند و به کارشناسان درمان این امکان را می‌دهد که داروها و فراورده‌های خونی را به بدن بیمار برسانند و نمونه خون را بدون مجبور شدن به سوزن زدن مکرر نزدیک رگها، انجام دهند.
انواع کاتتر ورید مرکزی
چندین نوع کاتتر ورید مرکزی وجود دارد که برای برای بیماران سرطان خون استفاده می‌شود: کاتتر تونلی یا کاتتر دائمی، کاتتر مرکزی محیطی (پیک لاین) و پورت کاشتنی یا ایمپلنت شده.
کاتتر ورید مرکزی تونلی یا دائمی
CVC تونلی اسامی مختلف دیگری هم دارد. به عنوان مثال این اسامی شامل بروویاک، هیکمن، نئواستار، لئونارد و گروشونگ هستند. معمولا کاتتر تونلی در اتاق عمل استریل کارگذاری می‌شود. به هنگام وارد کردن این کاتتر، شخص بیدار است و پزشک داروی آرام بخش را وارد می‌کند تا شخص آرام و راحت باشد یا اینکه بی حسی موضعی در ناحیه‌ای که کاتتر وارد خواهد شد، اعمال شود.
پزشکی که کاتتر را وارد می‌کند، دو برش کوچک را روی قفسه سینه ایجاد می‌کند. یکی از آنها چند اینچ بالای پستان (ناحیه خروجی) و دیگری بالاتر و زیر ترقوه (ناحیه ورودی). بعد تونلی زیر پوست بین دو ورودی ایجاد می‌شود. کاتتر از طریق ناحیه خروجی به سمت بخش ورودی و سپس در زیر رگ زیر استخوان جناغ بیمار قرار می‌گیرد. این مسیر با گذشت زمان بهبود یافته و به دو منظور ایجاد می‌شود. نخست اینکه بالا رفتن از این لوله و ورد به جریان خون را برای باکتری‌ها دشوار سازد و دوم کمک به نگه داشتن کاتتر در محل خود.
روی این ناحیه یک پوشش قرار داده می‌شود و کاتتر باید تخلیه شود تا در وضعیت مناسب نگه داشته شود. تیم مراقبتهای بهداشتی به بیمار در مورد نحو ه مراقبت از CVC تونلی پس از رفتن به خانه، آموزش می‌دهد.
کاتتر ورید مرکزی محیطی (پیک لاین)
کاتتر ورید مرکزی وارد شده محیطی یا پیک لاین‌ها اغلب کاتترهایی از طریق محل وریدهای بزرگ داخل بازو هستند. اینها اگر چه از طریق بازو وارد وارد می‌شوند اما کاتتر ورید مرکزی هستند یعنی انتهای کاتتر در یک رگ بزرگ نزدیک قلب قرار دارد. پیک لاین در یک اتاق عمل استریل توسط پرستار دوره دیده یا پزشک وارد سیاهرگ می‌شود. به هنگام وارد کردن کاتتر، بیمار هوشیار و آگاه است. تیم بهداشتی مسئول تعبیه کاتتر، معمولا ناحیه ورودی داخل بازو یا فقط بالای آ« را با استفاده از بی حسی موضعی، بی حس می‌کند. گاهی اوقات از سونوگرافی برای دیدن داخل رگ استفاده می‌شود. بعد با استفاده از یک سوزن بزرگ حفره‌دار را وارد سیاهرگ می‌کنند و کاتتر را از طریق سوزن به داخل رگ می‌کشند.
وقتی کاتتر سرجای خود قرار گرفت، بخیه شده یا محکم می‌شود تا به طور تصادفی از جای خود خارج نشود. یک پانسمان روی محل قرار می‌گیرد. اگر بیمار همراه با پیک لاین به خانه برود، یکی از اعضای خانواده یا مراقب وی در مورد نحوه مراقبت از سوند آموزش می‌بیند.
پورتهای ایمپلنت
پورتهای ایمپلنت که گاهی هم پورت آ کاتس نامیده می‌شوند، وسایل کوچک به همراه کاتتر متصل به آن هستند. این وسیله با جراحی داخل پوست و معمولا بالای قفسه سینه قرار می‌گیرد و کاتتر به داخل سیستم سیاهرگی کشیده می‌شود. وقتی وسیله سرجای خود قرار گرفت، هیچ بخشی از CVC در سمت خارجی نیست و همه چیز در زیر پوست است.
به هنگامی که گرفتن خون و یا تزریق داروها برای بیمار را بخواهند انجام دهند، پرستار CVC را با یک سوزن مخصوص که از پوست رد شده و به داخل ورودی می‌رود، متصل می‌کند. بعضی از بیماران به هنگام وارد شدن سوزن قدری درد سوزن را احساس می‌کنند.
وقتی پورت ایمپلنت در حال استفاده نباشد، نیازی به گذاشتن پوشش روی آن نیست. اگر به همراه پورت به خانه بروید، احتمالا باید به بیمارستان یا مرکز درمان سرطان به طور مرتب مراجعه کنید تا کاتتر تخلیه شده و سر جای خود بماند.
آمادگی برای نصب کاتتر ورید مرکزی
ابتدا باید از بیمار مجوز گرفته شود. به همین دلیل درباره خطرات، مزایا و عوارض احتمالی این عمل با بیمار صحبت می‌شود. پس از کسب رضایت از بیمار به پرستار اطلاع داده شده و اتاق عمل استریل و آماده می‌شود. قبل از انجام کاتتریزاسیون، با استفاده از دستگاه سونوگرافی، محل دسترسی مورد نظر، از نظر سهولت دسترسی، بررسی می‌شود. بیمار در موقعیت مناسب قرار می‌گیرد.
لباس‌ها، جواهرات و هر نوع وسیله غیر ضروری را که ممکن است مانع از استریل کردن ناحیه مورد نظر شود، باید از بیمار جدا شود. مانیتور قلبی به بیمار متصل می‌شود تا بتوان علائم حیاتی را هر ۵ دقیقه یک بار بررسی کرد.
هنگامی که اسکن با سونوگرافی انجام شد، بیمار استریل می‌شود.
روش تعبیه کاتتر
بیمار پس از قرار گرفتن در موقعیت و استریل شدن، آماده گذاشتن کاتتر می‌شود. بسته به وضعیت بیمار ممکن است یک بالشتک هم برای راحتی زیر ستون مهره‌ها گذاشته شود که وارد کردن سوزن و گشاد کردن ورید را راحت‌تر کند. بعد از اینکه آمادگی کامل شد، مراحل زیر باید انجام شود.
- همزمان با هدایت توسط سونوی قلب، سیاهرگ مشخص می‌شود و لیدوکائین ۱% برای بی حسی پوست و بافت زیر آن استفاده می‌شود.
- همزمان با سونو، سوزنی که سرنگ ۱۰ سی سی به آن متصل شده، در زاویه ۴۵ تا ۹۰ درجه، وارد می‌شود تا زمانی که خون سیاه رگ وارد شود. هنگام ورد به رگ حتما باید نوک سوزنی در وضعیت پویا باشد.
- هنگامی که خون وریدی وارد شد، سوزن با دست غالب سر جای خود ثابت می‌شود، سوزن از سرنگ جدا می‌شود و سیم راهنما به سوزن متصل می‌شود. سیم باید به راحتی پیش برود، اگر مقاومتی وجود داشته باشد یعنی ممکن است داخل رگ نباشد، ممکن است انسدادی از محل ورودی دیستال باشد یا نوک سیم تا خورده باشد. سعی کنید شیلنگ (سیم) را خارج کنید و دوباره وارد کنید. اگر شیلنگ وارد دهلیز راست شود، قابل قبول است در صورتی که هر گونه آریتمی بوجود آمد باید شیلنگ عقب کشیده شود اما نه اینکه کاملا بیرون بیاید.
- وقتی شیلنگ در ۱۵ سانتی متری خود است، بین دو انگشت ثابت می‌شود و سوزن برداشته می‌شود و حواستان باشد همراه آن سیم کشیده نشود.
- وقتی که سوزن برداشته شد، دوباره با استفاده از سونوگرافی، از رگ به صورت عرضی و طولی عکس گرفته می‌شود تا از درست بودن جای آن مطمئن شوند. اگر شیلنگ را داخل حفره مشاهده نمی‌کنیدف باید به مرحله بعد بروید. اگر مطئن نیستید که سیم در حفره رگ است، سیم را خارج کرده و محل را فشار دهید و دوباره با سوزن به رگ دسترسی پیدا کرده و در محل دیگری این کار را امتحان کنید.
- برخی از پزشکان علاوه بر سونوگرافی از عکس رنگی برای اطمینان از قرار گرفتن کاتتر در سیستم وریدی و نه شریانی، استفاده می‌کنند. به همین منظور یک آنژیوکت به سیم متصل می‌شود، سیم برداشته می‌شود و ملحقات برای کاتتر ورید مرکزی به آن متصل شده و به صورت ایستاده در هوا نگه داشته می‌شود. اگر آنژیوکت در سیستم ورید باشد، ستونی از خون به آرامی لوله ملحق شده را پر می‌کند که باید به صورت صاف باشد. با این حال این روش وقت گیر است و در حالت شوک، قابل اعتماد نیست.
- گشاد کننده را از بخش میانی بگیرید، فشار ملایم و ثابتی را اعمال کنید، گاهی اوقات با کمی حرکت پیچشی، به منظور گشاد کردن بافت نرم، امکان عبور کاتتر ورید مرکزی را فراهم کنیذد. تقریبا ۱/۳ تا ۱/۲ طول گشاد کننده باید وارد فضای پوست یا بافت نرم قرار گیرد. این امر به ناحیه استفاده شده و همچنین نوع کاتتر بستگی دارد. کاتترهای دیالیز به چندین مرحله اتساع با گشاد کننده‌های خیلی بزرگتر نیاز دارند و از چاقوی جراحی برای عریض کردن برش استفاده می‌شود.
- گشاد کننده را بردارید و گاز استریل را روی آن بخش قرار دهید تا استریل باقی مانده و خونریزی به حداقل برسد. دوباره در هیچ نقطه‌ای نباید کنترل سیم راهنما از دست برود.
- کاتتر ورید مرکزی را روی سیم راهنما بکشید. سیم راهنما را کمی به بیرون از پوست بلغزانید تا به هنگام پیشروی کاتتر، به کنترل سیم راهنما کمک کند.
- با نگه داشتن بخش بیرونی کاتتر ورید مرکزی، به آرامی کاتتر را در حفره رگ وارد کنید تا زمانی که هاب مرکزی در مجاورت محل قرارگیری، واقع شود. در طول انجام کار، همیشه دقت کنید که با یک دست سیم راهنما را نگه داشته اید. کمی کشیدن سیم راهنما از سطح پوست می‌تواند به کنترل آن به هنگام پیشبرد کاتتر کمک کند. پس از قرار دادن کامل کاتتر، سیم راهنما را از طریق پورت بیرونی (معمولا قهوه‌ای رنگ) می‌توان به آرامی کشید.
- با استفاده از یک سرنگ، مقداری از خون را بکشید تا هوای هر کدام از پورتها خارج شود و محلول نمکی استریل را روی آن قسمت بریزید.
- کاتتر باید با دو بخیه در جای خود محکم شود، یک بیو پچ باید بین توپی کاتتر و پوست قرار گیرد. بعد پانسمان استریل محکم باید روی ناحیه ورودی کاتتر و پوست قرار گیرد. پس از این کارها، پزشک متخصص باید بررسی کند که آیا وایر به خوبی در داخل رگ مرکزی قرار گرفته است.
- بعد جای گیری درست کاتتر با استفاده از عکس رادیولوژی بررسی می‌شود.
فواید
- پرهیز از سوزن زدن مکرر و ماندن جای آن به هنگام درمان
- دادن حجم بالای مایعات در زمانی سریعتر
- بعضی از داروها موجب تحریک رگهای کوچک می‌شوند و تنها از طریق CVC به بدن داده می‌شوند.
مضرات
- کاتتر سیاهرگ مرکزی باید با دقت نگهداری شود تا از عفونت و اختلالات ناشی از آن پیشگیری شود.
- تغییر در ظاهر بدن
- انجام این کار همانند سایر اعمال پزشکی خطراتی دارد
- معمولا نیاز به مراقبت و حمایت در خانه دارد
اختلالات ناشی از کاتتر ورید مرکزی
چندین اختلال بالقوه وجود دارد که ممکن است پس از تعبیه کاتتر سیاهرگ مرکزی و همچنین سایر وسایل متصل به بدن بوجود آیند.
اختلالات پیش از عمل
- آریتمی که معمولا به دلیل تحریک آئورت یا بطن‌ها ناشی از تحریک بوسیله سیم راهنما بوجود می‌آید
- سوراخ شدن شریان
- سوراخ شدن ریه با یا بدون پنوموتوراکس ناشی از آن
- خونریزی و تشکیل کبودی
- آسیب به نای
- آمبولی هوا در هنگام سوراخ شدن ورید یا برداشتن کاتتر
اختلالات پس از عمل
- عفونتها در جریان خون ناشی از کاتتر، باکتریایی یا قارچی
- تنگی مجرای سیاهرگ مرکزی
- تاخیر در خونریزی برای بیماران انعقادی
کلام آخر
کاتتر ورید مرکزی از بسیاری جهات درمان سرطان خون را راحت‌تر می‌کند. این کاتترها برای استفاده طولانی مدت طراحی شده اند و مراقبان سلامت راحت‌تر به رگهای بزرگ بدن دسترسی پیدا می‌کنند. در حقیقت برای برخی روشهای درمانی باید از این وسیله استفاده کرد.
اگر چه از بسیاری جهات، داشتن CVC راحت است اما دریچه‌ای به جریان خون از سمت خارج بدن هستند و خطرات خاصی را در ارتباط با آنها دارند. برای اطمینان از دسترس بودن و استفاده ایمن از کاتتر، ضروری است که از عفونت جلوگیری شود و همچنین شخص باید بداند چگونه کاتتر را محافظت کند.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع
