علائم سکته مغزی چیست و چگونه احتمال بروز آن‌ها را کاهش دهیم؟

سکته مغزی مانند حمله قلبی اتفاقی کاملاً جدی و خطرناک است، بنابراین بسیار مهم است که علائم سکته مغزی را بشناسید و در صورت مشکوک بودن به سکته مغزی سریعا اقدام‌های لازم را انجام دهید. سکته مغزی چهارمین علت اصلی مرگ‌ و میر در ایالات متحده است و باعث ناتوانی‌های طولانی‌مدت جدی‌تری نسبت به بیماری‌های دیگر می‌شود. افراد مسن بیشتر در معرض این خطر هستند. شما می‌توانید برای کاهش احتمال سکته مغزی اقدامات خاصی را انجام دهید.

دانستن علائم سکته مغزی و اقدام سریع می‌تواند به معنای تفاوت بین زندگی و ناتوانی یا مرگ باشد.

اگر علائم زیر را داشتید یا در فرد دیگر مشاهده کردید، با اورژانس تماس بگیرید:

• بی‌حسی یا ضعف ناگهانی در صورت، بازو یا پاها، به‌ویژه در یک طرف بدن.
• سردرگمی و گیجی ناگهانی یا مشکل در صحبت کردن یا درک مطلب
• مشکلات ناگهانی در بینایی یک یا هر دو چشم
• سرگیجه ناگهانی، از دست دادن تعادل یا هماهنگی اعضای بدن یا مشکل در راه رفتن
• سردرد شدید ناگهانی بدون علت مشخص
• علائم خطر دیگر که ممکن است رخ دهد شامل دوبینی، خواب‌آلودگی و حالت تهوع یا استفراغ است.

سکته مغزی به سرعت رخ می‌دهد. بنابراین شما هم باید سریعا با اورژانس تماس بگیرید. هرگز علائم سکته مغزی را نادیده نگیرید. در صورت داشتن علائم سکته مغزی، حتی اگر این علائم مدت‌زمان زیادی طول نکشیدند، با اورژانس تماس بگیرید.

علائم سکته مغزی را نادیده نگیرید!

سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که چیزی جریان خون مغز را تغییر می‌دهد. خون، اکسیژن و مواد مغذی را به سلول‌های مغز می‌رساند. اگر خون نتواند به قسمتی از مغز برسد، سلول‌هایی که اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند، دچار مشکل شده و در نهایت می‌میرند. اگر سلول‌های مغزی فقط برای مدت کوتاهی بدون اکسیژن باشند، گاهی اوقات می‌توانند بهبود یابند. اما سلول‌های مغزی مرده را نمی‌توان دوباره زنده کرد. بنابراین، کسی که سکته کرده است ممکن است در صحبت کردن، فکر کردن یا راه رفتن مشکل داشته باشد.

دو نوع سکته مغزی اصلی وجود دارد. رایج‌ترین نوع که ایسکمیک (ischemic) نام دارد، ناشی از لخته شدن خون یا تنگ شدن رگ‌های خونی (شریان) منتهی به مغز است. این امر مانع از جاری شدن جریان خون به سایر قسمت‌های مغز می‌شود و اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز به سلول‌های مغز نمی‌رسد. انسدادهایی که باعث سکته مغزی ایسکمیک می‌شوند از سه حالت ناشی می‌شوند:

• تشکیل لخته در یکی از رگ‌های خونی مغز یا گردن که ترومبوز (thrombosis) نامیده می‌شود
• حرکت لخته از قسمت دیگری از بدن مانند قلب به گردن یا مغز که آمبولی (embolism) نامیده می‌شود.
• تنگی شدید شریان (انسداد) در مغز یا منتهی به آن به دلیل رسوب چربی در دیواره رگ‌های خونی

در نوع دوم سکته مغزی که هموراژیک (hemorrhagic) نامیده می‌شود، یک رگ خونی پاره‌شده باعث خونریزی در مغز شده و مانع از رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌های مغزی می‌شود.

گاهی اوقات علائم سکته مغزی تنها چند دقیقه طول می‌کشد و سپس از بین می‌رود. این مورد می‌تواند یک حمله ایسکمی گذرا (TIA مخفف transient ischemic attack) باشد که به آن سکته مغزی خفیف نیز گفته می‌شود. TIA یک فوریت پزشکی است یعنی باید فوراً از پزشک کمک بگیرید. اگر TIA به سرعت درمان نشود، ممکن است در عرض چند ساعت یا چند روز با سکته مغزی ناتوان‌کننده شدید دنبال شود.

Photo by MART PRODUCTION from Pexels

چگونه خطر سکته مغزی را کاهش دهید

برخی عوامل خطر سکته مغزی، مانند سن، نژاد و سابقه خانوادگی، قابل کنترل نیستند. اما می‌توانید برای کاهش خطر سکته مغزی تغییراتی در زندگی‌تان ایجاد کنید. با پزشک خود درمورد کارهایی که می‌توانید در این باره انجام دهید صحبت کنید. حتی اگر از سلامت کامل برخوردار هستید، این توصیه‌ها را دنبال کنید:

فشار خون خود را کنترل کنید: فشار خون‌تان را به صورت مداوم چک کنید. اگر مقدار آن بالا است، به توصیه‌های پزشک‌تان برای کاهش آن توجه کنید. درمان فشار خون بالا خطر سکته مغزی و بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.

سیگار نکشید: سیگار کشیدن خطر سکته مغزی را افزایش می‌دهد. هیچ وقت برای ترک سیگار دیر نیست.

کلسترول‌تان را کنترل کنید. اگر کلسترول بالا دارید، با پزشک خود برای کاهش آن همکاری کنید. کلسترول که نوعی چربی خون است، می‌تواند روی دیواره عروق تجمع کند. با گذشت زمان، این اتفاق می‌تواند جریان خون را مسدود کرده و منجر به سکته مغزی شود.

اگر دیابت دارید حتماً تحت درمان و کنترل باشید. دیابت درمان‌نشده می‌تواند به عروق خونی آسیب برساند و همچنین منجر به تنگی عروق و سکته مغزی شود. توصیه‌های پزشک خود را برای کنترل دیابت دنبال کنید.

غذاهای سالم بخورید: غذاهایی بخورید که میزان کلسترول و چربی اشباع آن‌ها کم است. هر روز انواع میوه و سبزیجات را مصرف کنید.

به طور منظم ورزش کنید و تحرک داشته باشید. سعی کنید فعالیت بدنی را بخشی از زندگی روزمره خود قرار دهید. فعالیت‌های فیزیکی که مورد علاقه شما هستند را انجام دهید؛ به عنوان مثال، پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری، شنا و …. اگر ورزش نکرده‌اید و می‌خواهید یک برنامه ورزشی قوی را شروع کنید یا فعالیت بدنی خود را افزایش دهید، ابتدا با پزشک خود صحبت کنید.

اگر در گذشته سکته کرده‌اید، مهم است که خطر سکته دوم را کاهش دهید. درواقع سکته دوم می‌تواند دو برابر بدتر باشد.

کرونا (کووید ۱۹) و سکته مغزی

کرونا یک بیماری تنفسی است که باعث ایجاد علائم خفیف تا شدید می‌شود و می‌تواند منجر به بیماری‌های جدی و مرگ افراد شود. افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند بیماری عروق مغزی ممکن است بیشتر به بیماری شدید کرونا مبتلا شوند.

تشخیص و درمان

پزشک، سکته مغزی را بر اساس علائم، سابقه پزشکی و آزمایشات پزشکی مانند سی‌تی اسکن (CT scan) تشخیص می‌دهد. سی‌تی اسکن یک آزمایش است که به پزشکان اجازه می‌دهد تصاویر مغز را از نزدیک مشاهده کنند.

درمان سریع پزشکی برای همه سکته‌های مغزی سودمند است! اما درمان دارویی فقط برای افراد مبتلا به سکته مغزی ایسکمیک که از نوع لخته شدن خون است، می‌تواند کمک‌کننده باشد و نام داروی آن t-PA (مخفف tissue-plasminogen activator به معنی فعال‌کننده بافت پلاسمینوژن) است. این دارو لخته‌های خون را تجزیه می‌کند و می‌تواند آسیب‌های ناشی از سکته مغزی ایسکمیک را تا حد زیادی کاهش دهد. برای بهبودی، شروع درمان با t-PA ظرف سه ساعت پس از سکته مغزی ایسکمیک مهم است. برای ارزیابی و دریافت درمان، بیماران باید ظرف ۶۰ دقیقه به بیمارستان بروند. رسیدن فوری به بیمارستان زمان را برای سی‌تی اسکن مغز فراهم می‌کند. این اسکن نشان می‌دهد که آیا داروی از بین برنده‌ی لخته خون درمان مناسبی است یا خیر.

درمورد سکته مغزی، درمان بستگی به مرحله بیماری دارد. سه مرحله درمانی برای سکته مغزی وجود دارد: پیشگیری، درمان بلافاصله پس از سکته مغزی و توانبخشی پس از سکته مغزی. درمان‌های سکته مغزی شامل داروها، جراحی و توانبخشی است.

درمان دارویی شایع‌ترین درمان سکته مغزی است. متداول‌ترین انواع داروها برای پیشگیری یا درمان سکته مغزی داروهای آنتی‌ترومبوتیک (antithrombotics: ضدانعقادی) – که شامل عوامل ضدپلاکت و ضدانعقاد است – و ترومبولیتیک‌ها (thrombolytics: از بین برنده لخته خون) هستند. داروهای ترومبولیتیک، مانند t-PA، با حل کردن لخته خون که مانع جریان خون به مغز می‌شود، سکته مغزی را متوقف می‌کنند. داروهای ضد ترومبوتیک از تشکیل لخته‌های خونی که می‌توانند در شریان مغز گیر کرده و باعث سکته مغزی شوند جلوگیری می‌کنند.

از جراحی و روش‌های عروقی می‌توان برای جلوگیری از سکته مغزی، درمان سکته مغزی یا ترمیم آسیب عروق خونی یا ناهنجاری‌های داخل و اطراف مغز استفاده کرد. این موارد شامل آنژیوپلاستی (angioplasty)، استنت‌گذاری (stenting) و اندارترکتومی کاروتید (carotid endarterectomy) است.

Photo by Kindel Media from Pexels

بعد از سکته مغزی چه اتفاقی می‌افتد؟

سکته مغزی می‌تواند انواع مختلفی از مشکلات را ایجاد کند. نحوه تاثیر سکته مغزی بر فرد بستگی به این دارد که کدام قسمت از مغز آسیب دیده است.

کسی که سکته کرده است ممکن است دچار فلج‌شدگی یا ضعف اندام‌ها شود و این اتفاق معمولاً در یک طرف بدن رخ می‌دهد. ممکن است فرد در صحبت کردن یا استفاده از کلمات مشکل داشته باشد، ممکن است مشکلات بلع داشته باشد یا ممکن است درد یا بی‌حسی را تجربه کند.

سکته مغزی می‌تواند مشکلاتی در تفکر، آگاهی، توجه، یادگیری، قضاوت و حافظه نیز ایجاد کند. کسی که سکته کرده است ممکن است احساس افسردگی کند یا کنترل احساسات برایش مشکل باشد. افسردگی پس از سکته مغزی می‌تواند بیش از اندوه عمومی ناشی از سکته مغزی باشد. این یک مشکل رفتاری جدی است که می‌تواند مانع بهبودی و توانبخشی شود و حتی ممکن است منجر به خودکشی شود.

روش‌های مختلفی وجود دارد که به افراد کمک می‌کند تا بعد از سکته مغزی بهتر شوند. بسیاری از درمان‌ها از بیمارستان شروع می‌شود و در خانه ادامه می‌یابد. داروها و فیزیوتراپی می‌توانند به بهبود تعادل، هماهنگی و مشکلاتی مانند اشکال در صحبت کردن و استفاده از کلمات کمک کنند. کاردرمانی (occupational therapy) می‌تواند کارهایی مانند استحمام یا آشپزی را آسان‌تر کند.

برخی از افراد بلافاصله پس از سکته مغزی بهبودی کامل می‌یابند. اما برای برخی دیگر ماه‌ها یا حتی سالها طول می‌کشد. اما، گاهی اوقات نیز  آسیب آنقدر جدی است که درمان واقعاً نمی‌تواند کمکی بکند.

ترجمه اختصاصی توسط داروباکس

منبع: سایت موسسه ملی سالمندی آمریکا  (National Institute on Aging, Content reviewed: May 16, 2017)