بیماری زونا به‌عنوان یک عفونت ویروسی شناخته می‌شود که بثورات پوستی بسیار دردناک و سوزانی را ایجاد می‌کند. این بثورات بسته به رنگ پوست می‌تواند قرمز، صورتی تیره، قهوه‌ای تیره یا ارغوانی به‌نظر برسد و معمولاً در یک طرف بدن ایجاد می‌شود. در این مطلب وبلاگ اسنپ‌دکتر قصد داریم بیشتر درباره این بیماری صحبت کنیم، به علائم و انواع آن اشاره کنیم و در نهایت راه‌های درمان آن را شرح دهیم.
بیماری زونا چیست؟
زونا (Shingles) به‌عنوان یک عفونت ناشی از ویروس واریسلا زوستر (Varicella-zoster) شناخته می‌شود که همان ویروس عامل آبله مرغان است. در بسیاری از موارد، پس از پایان یافتن عفونت آبله مرغان، ویروس برای سال‌ها در سیستم عصبی باقی می‌ماند و در نهایت به شکل زونا فعال می‌شود.
این ویروس که با نام هرپس زوستر (Herpes zoster) نیز معرفی می‌شود، به شکل بثورات قرمزرنگی روی پوست نمایان شده و می‌تواند باعث درد و سوزش بسیار زیادی شود. زونا معمولاً به‌صورت نواری از تاول در یک طرف بدن و به‌خصوص تنه، گردن یا صورت ظاهر می‌شود. اکثر موارد ابتلا به زونا در عرض سه تا پنج هفته از بین می‌رود. این عارضه می‌تواند بیش از یک بار برای هر شخص اتفاق بیفتد.
در مجموع، زونا یک بیماری تهدیدکننده نیست اما می‌تواند بسیار دردناک باشد. واکسن‌های تهیه‌شده می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به زونا کمک کنند و درمان‌های زودهنگام نیز، عوارض این بیماری را کاهش داده و بازه ابتلا را کوتاه می‌کند.
علائم زونا چیست؟
به‌گفته مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) اولین علائم زونا معمولاً با درد و سوزش آشکار می‌شود. معمولاً در یک سمت بدن و در امتداد ناحیه خاصی از پوست به نام درماتوم (درماتوم نواحی‌ای از پوست هستند که از طریق اعصاب به ستون فقرات وصل می‌شوند) شکل می‌گیرد و در ادامه، بثورات قرمزی را به دنبال دارد. با این حال، این بثورات همیشه با رنگ قرمز ظاهر نمی‌شوند و بسته به رنگ پوست، می‌تواند صورتی تیره، قهوه‌ای تیره یا ارغوانی به‌نظر برسد.
مؤسسه ملی پیری (NIA) عنوان کرده که ویژگی‌های زونا عبارتند از:
- بثوراتی که در یک طرف بدن ظاهر می‌شود، مانند سینه، شکم، پشت بدن یا صورت و گوش
- خارش
- تاول‌های پر از مایع که به راحتی باز می‌شوند
- احساس سوزش
برخی از افراد مبتلا به زونا، علائمی فراتر از درد و دانه‌های ظاهرشده را تجربه می‌کنند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- تب
- لرز
- سردرد
- خستگی
- ضعف عضلانی
از دیگر عوارض نادر و بسیار جدی‌تر زونا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد یا بثوراتی که چشم را درگیر می‌کند که برای جلوگیری از آسیب دائمی چشم، باید فوراً درمان شود
- از دست دادن شنوایی یا درد شدید در یک گوش، سرگیجه یا از دست دادن حس چشایی در زبان که می‌تواند از علائم سندرم رمزی هانت (Ramsay Hunt syndrome) باشد و نیاز به درمان فوری دارد
- عفونت باکتریایی که با پوست قرمز، متورم یا گرم در لمس مشخص می‌شود.
علائم زونا در صورت
زونا معمولاً در یک طرف پشت یا فاصله سینه ایجاد می‌شود اما ممکن است در یک طرف صورت نیز به‌شکل دانه‌های ریز و درشت نمایان شود. اگر بثورات نزدیک یا داخل گوش باشد، باعث عفونت می‌شود که عوارض زیر را به همراه دارد:
- از دست دادن شنوایی
- مشکلات تعادل
- ضعف در عضلات صورت
ابتلا به زونا و ظاهر شدن آن در دهان نیز بر حس چشایی اشخاص تأثیر می‌گذارد و می‌تواند خوردن و آشامیدن را بسیار دردناک کند. از طرفی، بثورات زونا با ظاهر شدن روی پوست سر می‌تواند باعث ایجاد حساسیت هنگام شانه زدن یا برس زدن موها شود. عدم درمان زونای ظاهرشده روی پوست می‌تواند لکه‌هایی دائمی را روی پوست صورت‌تان باقی بگذارد.
علائم زونا در چشم
برای برخی افراد، زونا در داخل و اطراف چشم ظاهر می‌شود که آن را به‌عنوان هرپس زوستر چشمی می‌شناسند. بثورات تاولی نزدیک چشم می‌تواند روی پلک‌ها، پیشانی و گاهی نوک یا کنار بینی ظاهر شود و عوارضی این‌چنینی را به همراه داشته باشند:
- سوزش یا ایجاد ضربان در چشم
- قرمزی و پارگی
- تورم
- تاری دید
در برخی از موارد، پس از ناپدید شدن بثورات، ممکن است به دلیل آسیب عصبی در چشم، احساس درد شدیدی در شخص باقی بماند که در نهایت، پس از یک بازه زمانی‌ای بهتر می‌شود. عدم درمان در چنین شرایطی می‌تواند منجر به مشکلات جدی از جمله از دست دادن بینایی طولانی‌مدت و زخم دائمی به دلیل تورم قرنیه شود.
علائم زونا در کمر
با وجود این‌که بثورات زونا معمولاً در نواحی یک طرف کمر ایجاد می‌شود، اما ممکن است نواری از تاول‌ها را در امتداد کمر به همراه داشته باشد.
مراحل ابتلا به زونا چیست؟
طبق گزارش مؤسسه NIA، اکثر موارد ابتلا به زونا بین سه تا پنج هفته به‌طول می‌انجامد و پس از فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر، علائم زیر در پوست پدیدار می‌شود:
- سوزن‌سوزن شدن
- سوختن
- احساس بی‌حسی
- خارش
این بیماری معمولاً در یک طرف بدن، اغلب در کمر، پشت بدن یا سینه ایجاد می‌شود. در پنج روز اول، ممکن است بثورات قرمز در نواحی ذکرشده مشاهده کنید. در روزهای آینده و در همان ناحیه امکان مشاهده گروه‌های کوچکی از تاول‌های تراوش‌کننده و پر از مایع وجود دارد و ممکن است در طول روز، علائمی شبیه آنفولانزا مانند تب، سردرد یا خستگی داشته باشید. در طی ۱۰ روز آینده یا بیشتر، تاول‌ها خشک می‌شوند و پوسته‌ای را ایجاد می‌کنند. پوسته‌ها بعد از یک الی دو هفته پاک می‌شوند.
با این حال، پس از پاک شدن پوسته‌ها، ممکن است برخی از افراد همچنان دردی را در ناحیه‌های مختلف احساس کنند و به‌عنوان نورالوژی پس از هرپس شناخته می‌شود.
علل ابتلا به زونا چیست؟
زونا به‌وسیله ویروس واریسلا زوستر ایجاد می‌شود که عامل ابتلای آبله مرغان در اشخاص است. اگر قبلاً به آبله مرغان مبتلا شده‌اید، احتمال این‌که این ویروس در بدن شما باقی مانده و در نهایت به زونا تبدیل شود، وجود دارد. دلیل این‌که چرا زونا در برخی افراد ایجاد می‌شود اما در برخی دیگر نه، نامشخص است. با این حال، ابتلا به این بیماری در افراد مسن به دلیل ایمنی کمتر در برابر عفونت‌ها شایع‌تر است.
برخی علل احتمالی در ابتلا به زونا عبارتند از:
- سیستم ایمنی ضعیف
- استرس عاطفی
- سالخوردگی
- تحت درمان‌های سرطان یا جراحی‌های بزرگ بودن
چه اشخاصی در معرض خطر ابتلا به زونا هستند؟
زونا ممکن است در هر شخصی که به آبله مرغان مبتلا شده باشد، پدیدار شود. با این حال، عوامل خاصی خطر ابتلا به زونا را در اشخاص افزایش می‌دهد. طبق گفته NIA، خطر ابتلا به این بیماری در چنین اشخاصی بالاتر است:
- اشخاصی که ۶۰ ساله یا بیشتر هستند
- اشخاصی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و از HIV یا سرطان رنج می‌برند
- اشخاصی که تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی قرار گرفته‌اند
- اشخاصی که داروهایی مانند استروئید را مصرف می‌کنند که سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند
- اشخاصی که پیش از این به زونا مبتلا شده‌اند
آیا زونا مسری است؟
طبق تحقیقات انجام‌شده، زونا به‌خودی خود نمی‌تواند مسری باشد اما ویروس واریسلا زوستر که باعث ابتلا به عفونت زونا می‌شود، می‌تواند به فرد دیگری که تا به امروز آبله مرغان نداشته است، سرایت کند. این ویروس زمانی پخش می‌شود که فردی با تاول تراوش‌کننده شخصی دیگر تماس پیدا کند؛ در صورتی که تاول‌ها پوشیده شده باشند، واریسلا زوستر نیز مسری نیست.
برای جلوگیری از انتشار این ویروس در صورت ابتلا به زونا، حتما بثورات خود را تمیز و پوشانده نگه دارید، به تاول‌ها دست نزنید و حتما دست‌های خود را به‌طور مرتب بشویید. در کنار موارد ذکرشده، از قرار گرفتن در اطراف افراد خاص، مشخصا اشخاصی که باردار هستند و سیستم ایمنی ضعیفی دارند، خودداری کنید.
نحوه تشخیص زونا به چه صورت است؟
پزشکان معمولاً با بررسی بثورات و تاول‌های شما و پرسیدن سوالاتی درباره سوابق پزشکی‌تان، زونا را تشخیص می‌دهند. در موارد نادر، پزشک ممکن است آزمایشی از پوست یا مایع تاول را بخواهد؛ آزمایشی که با استفاده از سواب استریل به جمع‌آوری نمونه‌های بافت و مایع می‌پردازند و برای تأیید وجود ویروس به آزمایشگاه‌های پزشکی فرستاده می‌شود.
چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟
اگر مشکوک به زونا هستید و علائم عنوان‌شده را در بدن خود احساس می‌کنید، بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید؛ به‌خصوص اگر فردی در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارد. پیشنهاد می‌کنیم که برای جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت، طی سه روز نزد یک متخصص پوست بروید.
زونا معمولاً در عرض چند هفته از بین می‌رود و به‌طور کلی، چندان عود نمی‌کند. اگر علائم شما در عرض ۱۰ روز کاهش نیافته است، برای پیگیری و ارزیابی مجدد با پزشک تماس بگیرید.
راه‌های درمان زونا چیست؟
هیچ درمان مشخصی برای زونا وجود ندارد اما روش‌های درمانی پراکنده آن در سریع‌ترین زمان ممکن، می‌تواند به جلوگیری از عوارض و تسریع بهبودی شما کمک کند تا در ایده‌آل‌ترین حالت، پس از ۷۲ ساعت از بروز علائم، درمان شوید. در ادامه قصد داریم به روش‌های درمانی زونا که باعث کاهش درد و بهبود وضعیت مبتلایان می‌شود، اشاره کنیم:
استفاده از دارو
داروهای تجویزشده برای درمان زونا متفاوت است. در ادامه به لیستی از معتبرترین داروهای تجویزی از سوی پزشکان برای درمان زونا اشاره می‌کنیم:
- داروهای ضدویروسی از جمله آسیکلوویر، والاسیکلوویر و فامسیکلوویر برای کاهش درد و تسریع بهبودی. این داروها دو تا پنج بار در روز طبق دستور پزشک، تجویز می‌شوند.
- داروهای ضدالتهابی از جمله ایبوپروفن برای کاهش درد و تورم که هر شش تا هشت ساعت یک‌بار مصرف می‌شود.
- مسکن‌ها که برای کاهش درد بیماران تجویز شده و یک یا دو بار در روز مصرف می‌شود.
- داروهای ضد تشنج یا ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای (Tricyclic antidepressants) برای درمان درد در طولانی‌مدت که احتمالاً یک یا دو بار در روز مصرف می‌شود.
- آنتی‌هیستامین‌ها مانند دیفن هیدرامین برای درمان خارش که باید هر هشت ساعت یک‌بار مصرف شود.
- کرم‌ها، ژل‌ها یا چسب‌های بی‌حس‌کننده مانند لیدوکائین که برای کاهش درد تجویز شده و به‌عنوان یک داروی موضعی شناخته می‌شود.
- داروی کپسایسین که برای کمک به کاهش خطر درد عصبی پس از بهبودی زونا تجویز می‌شود.
درمان‌های خانگی زونا
راه‌های خانگی‌ای نیز برای درمان و کاهش درد زونا وجود دارد. به نقل از NIA، درمان‌های خانگی این بیماری عبارتند از:
- حمام‌های خنک یا دوش گرفتن برای تمیز کردن و تسکین پوست
- استفاده از کمپرس سرد مرطوب روی بثورات برای کاهش درد و خارش
- استفاده از لوسیون کالامین یا تهیه خمیر با آب و جوش شیرین یا نشاسته ذرت برای کاهش خارش
- خوردن غذاهای حاوی ویتامین A، ویتامین B12، ویتامین C و ویتامین E
- مصرف مکمل‌های ال‌لیزین (L-lysine) برای تقویت سیستم ایمنی بدن
عوارض بیماری زونا چیست؟
درحالی که زونا می‌تواند به خودی خود دردناک و آزاردهنده باشد، مهم است که خطر عوارض احتمالی زیر را هنگام ابتلا به زونا در نظر داشته باشید:
- اگر جوش یا تاول خیلی نزدیک به چشم داشته باشید، آسیب بسیار زیادی به چشم و بینایی شما وارد می‌شود، به ویژه قرنیه چشم که عضوی آسیب‌پذیر به‌شمار می‌آید.
- عفونت‌های باکتریایی پوست می‌توانند به راحتی از تاول‌های باز تغذیه و ایجاد شوند.
- اگر زونا بر اعصاب سر تأثیر بگذارد، سندرم رمزی هانت می‌تواند رخ دهد و در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به فلج شدن جزئی صورت یا کاهش شنوایی شود.
- التهاب مغز یا نخاع، مانند آنسفالیت یا مننژیت نیز از عوارض احتمالی و بسیار تهدیدکننده این بیماری است.
در نهایت ابتلا به زونا می‌تواند بسیار آزاردهنده و دردناک باشد اما چندان نگران‌کننده نیست و عموماً با پیگیری روش‌های درمانی، طی چندهفته به شکلی کامل بهبود می‌یابد. جدا از موارد ذکرشده، اگر به‌دنبال روشی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری هستید، می‌توانید واکسن‌های تهیه‌شده برای آن مثل شینگریکس (Shingrix) یا زوستاواکس (Zostavax) را تهیه نمایید.
لازم به ذکر است که واکسن‌های ذکرشده، تضمین‌کننده عدم ابتلا به زونا نیست، بلکه سیر و شدت این بیماری را به میزان بسیار زیادی در اشخاص کاهش می‌دهد و خطر ابتلا به نورالژی پس از بهبود را نیز کم می‌کند.
