پریکاردیت تورم و التهاب کیسه اطراف قلب یا همان پریکاردیوم است. پریکاردیت اغلب اوقات موجب تیر کشیدن قفسه سینه و گاهی علائم دیگر می‌شود. درد قفسه سینه به هنگام تحریک رخ می‌دهد که لایه‌های پریکاردیوم به همدیگر ساییده می‌شوند. اکثر موارد پریکاردیت خفیف هستند و طی چند روز یا چند هفته خود به خود خوب می‌شوند. موارد جدیتر را باید با دارو درمان کرد. تشخیص و درمان پریکاردیت در مراحل اولیه می‌تواند به پیشگیری از اختلالات کمک کند.
پریکارد چیست
پریکاریدوم یک کیسه دو لایه فیبرو الاستیک اطراف قلب است. این شامل لایه احشایی پوشاننده اپی کارد و یک لایه جداری سرشار از اعصاب داخلی است که بوسیله یک فضای بالقوه که معمولا حاوی ۱۵ تا ۵۰ میلی لیتر مایع سرم خون است، جدا شده است. نقش مایع پریکارد روانسازی قلب و حفاظت از پریکاردیوم در برابر عفونت است. پریکاردیوم همچنین قلب را سر جای خود در قفسه سینه نگه می‌دارد. اصطلاح پریکاردیت اشاره به التهاب کیسه پریکارد دارد و شایعترین روند بیماری مربوط به پریکارد را نشان می‌دهد. سایر بیماریهای التهابی قلب عبارتند از:
- اندوکاردیت: این شامل التهاب اندوکاردیوم، لایه داخلی حفره‌ها و دریچه‌های قلب است. این حالت معمولا بوسیله عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود.
- میوکاردیت: التهاب عضله قلب یا میوکاردیوم است. این حالت معمولا بوسیله عفونت ویروسی ایجاد می‌شود.
- میوپریکاردیت: این یک نوع التهاب عضله قلب و پریکاردیوم است.
انواع پریکاردیت
انواع متفاوتی از پریکاردیت بر حسب اینکه ناگهانی باشند و زمان کوتاهی بمانند (حاد) یا ادامه پیدا کرده و به مدت طولانی بمانند (مزمن) تقسیم بندی می‌شوند.
- پریکاردیت فیبرینی حاد موقعی بوجود می‌آید که پریکاردیوم ملتهب شده با لایه‌ای از مواد به نام فیبرین پوشانده شود.
- پریکاردیت حاد چرکی هنگامی اتفاق می‌افتد که پریکاردیوم آلوده شده و با چرک غلیظ پوشانده شده باشد.
- پریکاردیت حاد انقباضی وقتی که پریکاردیوم با یک توده مواد فیبروزی پوشانده می شود.
- پریکاردیت مزمن که بیش از سه ماه طول می‌کشد. این حالت می‌تواند بوسیله عفونت طولانی مدت همانند سل ایجاد شود. این حالت می‌تواند منجر به تجمع مایع اطراف قلب (افیوژن پریکاردی) شود.
- سندرم درسلر یک نوع تاخیری از پریکاردیت است که بوسیله پاسخ سیستم ایمنی به زخم تحریک می‌شود. این حالت می‌تواند یک هفته بعد از حمله قلبی، جراحی قلب یا یک صدمه ترومایی به قلب بوجود آید.
علائم
علامت اصلی پریکاردیت درد قفسه سینه است که معمولا به این صورت است:
- تیز و دردناک است که بوسیله ساییده شدن قلب در برابر پریکاردیوم ایجاد می‌شود
- ممکن است به هنگام سرفه، نفس عمیق یا دراز کشیدن بدتر شود
- حس می‌کنید موقع نشستن و خم شدن به جلو بهتر هستید
همچنین ممکن است لازم باشد خم شوید یا قفسه سینه خود را با دست نگه دارید تا راحتتر نفس بکشید.
سایر علائم عبارتند از:
- درد در کمر، گردن یا شانه چپ که نفس کشیدن به هنگام دراز کشیدن را مشکل میکند
- سرفه خشک
- اضطراب یا خستگی
- تب درجه پایین
- ضربان قلب سنگین یا سریع (تپش قلب)
پریکاردیت موجب ورم در پاها و زانوان می‌شود. این ورم ممکن است علامت پریکاردیت انقباضی باشد. این یک نوع جدی از پریکاردیت است که پریکارد ضخیم یا سفت می‌شود. وقتی این حالت بوجود می‌آید، عضله قلب منبسط نمی‌شود و باعث می‌شود قلب آنطور که باید کار نکند. قلب فشرده می‌شود که موجب می‌شود خون به ریه‌ها، شکم و پاها برگردد و موجب ورم شود. همچنین می‌تواند موجب ریتم غیر عادی قلب شود.
اگر علائم پریکاردیت انقباضی از جمله تنگی نفس، ورم پاها و ساق پا، احتباس آب، تپش قلب و ورم شدید شکم دارید با یک متخصص قلب تماس بگیرید تا برای بررسی شما وقت تعیین کند.
علل احتمالی پریکاردیت
مشخص کردن علت پریکاردیت اغلب اوقات سخت است. گاهی اوقات پزشکان نمی‌توانند علت آن را پیدا کنند (پریکاردیت ایدیوپاتیک). علل احتمالی پریکاردیت می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
علل عفونی:
- پریکاردیت ویروسی: ویروسهایی که ممکن است موجب پریکاردیت ویروسی شوند عبارتند از کوکساکی ویروسها، ویروس آنفولانزا، ویروسهای گوارشی، نقص ایمنی اکتسابی (HIV) و اکوویروس هستند. عفونت در راه‌های تنفسی فوقانی علامت اولیه بروز این عارضه است. این نوع پریکاردیت ساده است و می‌توان آن را به صورت سرپایی درمان کرد.
- باکتریایی: بوسیله عفونت باکتریایی از جمله سل ایجاد می‌شود. این بیماری در درصد کمی از بیماران دارای سل ریوی دیده می‌شود. بعضی از کشورهای در حال توسعه در گروه‌های خطر پریکاردیت سل باقی می‌مانند.
- قارچها
- انگل: عفونت انگلی هم موجب این بیماری می‌شود.
علل غیر عفونی:
- بعضی از بیماریهای خودایمن همانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و سلودرم می‌توانند موجب پریکاردیت شوند.
- تروما همانند صدمه به قفسه سینه بر اثر تصادفات رانندگی یا سایر صدمات دیگر.
- مشکلات قلبی همانند حمله قلبی یا جراحی قلبی در گذشته.
- تومورهایی که روی ناحیه پریکارد اثر می‌گذارند
- نارسایی کلیه
- بعضی داروها مثل فنی توئین (یک داروی ضد تشنج)، وارفارین و هپارین (داروهای رقیق کننده خون) و پروکاینامید (داروی درمان نامنظمی ضربان قلب) که البته این مورد نادر است.
- اختلالات متابولیک همانند نقرس
- بعضی از بیماریهای ژنتیکی همانند تب مدیترانه‌ای خانوادگی
اختلالات ایجاد شده
تشخیص و درمان اولیه پریکاردیت معمولا خطر اختلالات طولانی مدت را کاهش می‌دهد. اختلالات شامل موارد زیر هستند:
- افیوژن پریکاردی: برخی از افراد مبتلا به پریکاردیت مزمن دچار ضخیم شدگی و اسکار دائمی پریکاردوم می‌شوند که از خالی و پر شدن قلب به طور مناسب، جلوگیری میکند. این اختلال نامعمول اغلب منجر به ورم شدید پاها و شکم و تنگی نفس می‌شود.
- تامپوناد قلبی: این وضعیت خطرناک به هنگام تجمع زیاد مایعات در پریکاردیوم به وجود می‌آید.
تشخیص
درد تیز در قفسه سینه و پشت شانه‌ها و مشکل در تنفس، ۲ سرنخ اصلی هستند که نشان می دهد، ممکن است بیشتر دچار پریکاردیت شده باشید تا حمله قلبی. پزشک در مورد علائم و سابقه پزشکی بیمار با وی صحبت خواهد کرد از جمله اینکه آیا اخیرا بیمار شده و سابقه بیماریهای قلبی، جراحی و سایر مشکلات سلامتی که ممکن است وی را بیشتر در معرض خطر پریکاردیت قرار دهد، بررسی خواهد کرد.
پزشک به صدای قلب گوش میکند. التهاب پریکارد موجب صدای ساییدگی یا غژ غژ خواهد شد که بوسیله ساییدگی دیواره ملتهب پریکاردیوم بوجود می‌آید. این حالت سایش پریکاردی نام دارد و به هنگامی که به سمت جلو خم شوید، نفس را نگه داشته و بیرون بدهید، بهتر شنیده می‌شود. بسته به میزان شدت التهاب، پزشک ممکن است صدای غژ غژ را در ریه‌ها بشنود که علائم وجود مایع در فضای اطراف ریه‌ها یا مایع اضافی در پریکارد است. سایر تستهای استفاده شده برای تشخیص پریکاردیت عبارتند از:
- نوار قلب (ECG): نوار قلب یک تست سریع و بدون درد است که سیگنالهای الکتریکی داخل قلب را ثبت میکند. الکترودها از طریق سیم به مونیتور متصل هستند. آنها سیگنالهای الکتریکی را که ضربان قلب را می‌سازند، ثبت می‌کنند. یک کامپیوتر اطلاعات را ثبت کرده و آن را به صورت امواج روی کاغذ نشان می‌دهد.
- عکس قفسه سینه: عکس رادیولوژی می‌تواند اندازه و شکل قلب را نشان دهد. تصاویر معمولا در صورت وجود تجمع مایع در پریکارد، بزرگ شدگی قلب را نشان می‌دهند.
- اکوی قلب: امواج صوتی (مافوق صوت) تصاویری متحرک از قلب را ایجاد میکند. پزشک از این تست برای دیدن نحوه عملکرد قلب برای پمپاژ خون و مشاهده وجود مایع در پریکارد استفاده میکند.
- سی تی اسکن قلبی: سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر قلب و قفسه سینه استفاده میکند. این تست را می‌توان برای مشاهده صخیم شدگی پریکارد که یکی از علائم پریکارد انقباضی است، می‌توان استفاده کرد. این تست به منظور رد سایر علل درد ناگهانی قفسه سینه همانند لخته خون در ریه (امبولی ریوی) یا پارگی در آئورت توصیه می‌شود.
- MRI قلب: این روش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایاد تصاویری به صورت برش عرضی از قلب استفاده میکند که می‌تواند صخیم شدگی، التهاب یا سایر تغییرات را در پریکارد نشان دهد.
- کاتتریزاسیون قلبی برای بدست آمدن اطلاعاتی در مورد فشارهای پر کننده قلب است. این روش برای تایید تشخیص پریکاردیت انقباضی استفاده می‌شود.
- آزمایش خون برای اطمینان از نداشتن حمله قلبی، بررسی میزان کارایی قلب، تست مایع در پریکارد و کمک به یافتن علت پریکاردیت استفاده می‌شود. اگر پریکاردیت داشته باشید، معمولا میزان رسوبگذاری (ESR) و پروتئین واکنش پذیر C (نشانگرهای التهاب) بالاتر از حد طبیعی است. ممکن است به تستهای دیگری هم برای بررسی بیماریهای خودایمن همانند لوپوس و آرتریت روماتوئید داشته باشید.
درمان
درمان پریکاردیت بستگی به علت زمینه‌ای دارد. اگر عفونت باکتریایی دارید، به شما آنتی بیوتیک داده می‌شود. در اکثر موارد این بیماری خفیف است و با درمانی ساده همانند داروهای ضد التهاب و استراحت خوب می‌شود. موارد خفیف بدون درمان خوب می‌شود.
داروها
داروهایی برای التهاب و تورم اغلب تجویز می‌شود. مثالهای آن عبارتند از:
- تسکین دهنده‌های درد: درد پریکاردیت را می‌توان با مسکنهای درد همانند آسپرین یا ایبوپروفن (ادویل، موتریل و سایرین) درمان کرد. مسکنهای قوی تجویزی نیز ممکن است استفاده شود.
- کلشی سین (کولکریس، میتیگار): این دارو التهاب را در بدن کاهش می‌دهد. این داروها را برای درمان پریکاردیت حاد می‌توان استفاده کرد یا اگر علائم شما به گرایش به عقب داشته باشند. در صورتی که بیماری کلیه یا کبد دارید نباید این دارو را مصرف کنید. کلشی سین نیز با داروهای دیگری تداخل دارد. پزشک شما قبل از تجویز کلشی سین، سابقه سلامتی شما را به دقت بررسی میکند.
- کورتیکواستروئیدها: کورتیکواستروئیدها داروهای قوی هستند که با التهاب مبارزه می‌کنند. پزشک شما ممکن است کورتیکواستروئید همانند پردنیزون را در صورتی که علائم با داروها بهتر نشوند یا علائم عود کنند، تجویز می‌شود.
اگر بیماری شما عفونت باکتریایی ایجاد شود، با آنتی بیوتیک و شستشو درمان می‌شود.
جراحی یا سایر روشها
اگر پریکاردیت موجب تجمع مایع اطراف قلب شود ممکن است نیاز به تخلیه چرک یا جراحی داشته باشید. درمانها عبارتند از:
- پریکاردیوسنتز: در این روش، پزشک از یک سوزن استریل یا یک لوله کوچک (کاتتر) استفاده میکند تا مایع اضافه را از حفره پریکارد خارج کند. قبل از عمل جراحی داروی بی حسی به شما داده می‌شود (بی حسی موضعی). پزشک از امواج مافوق صوت و تصاویر اکو استفاده میکند تا سوزن و لوله را برای قرار گرفتن صحیح در بدن، هدایت میکند. این لوله تخلیه برای آن چند روزی که در بیمارستان هستید، سر جای خود می‌ماند.
- پریکاردیکتومی: این جراحی پریکارد را به طور کامل برمی‌دارد. در صورتی که کیسه اطراف قلب به دلیل پریکاردیت انقباضی به طور دائم سفت شده باشد، این عمل انجام می‌شود.
تالیف اختصاصی توسط هالث از نویسندگان مجله قرمز
Dababaneh E, Siddique M.S. Pericarditis. Stat Pearls (online) 2020
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK431080/
mayoclinic staff (2020)
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pericarditis/symptoms-causes/syc-20352510
Cleavland clinic staff (2019)
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17353-pericarditis
NHS staff (2020)
https://www.nhs.uk/conditions/Pericarditis/
Mestrovich T: Pericarditis types (2018)
https://www.news-medical.net/health/Pericarditis-Types.aspx
what is Pericarditis (2016)
https://www.heart.org/en/health-topics/pericarditis/what-is-pericarditis
https://www.nidirect.gov.uk/conditions/pericarditis
https://www.heartandstroke.ca/heart-disease/conditions/pericarditis
All about Pericarditis (2019)
https://www.healthline.com/health/pericarditis
