متوکلوپرامید (Metoclopramide) دارویی است که معمولا برای کمک به برطرف کردن حالت تهوع و استفراغ، به ویژه در شرایط زیر تجویز می‌شود:
- پس از رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی
- حالت تهوع به دلیل میگرن
- پس از عمل جراحی
این دارو با نام‌های تجاری دیگری مانند Metozolv و Reglan نیز شناخته می‌شود. در ادامه به کاربرد، نحوه مصرف، عوارض و سایر اطلاعات لازم در مورد متوکلوپرامید می‌پردازیم.
متوکلوپرامید برای درمان چه بیماری‌هایی تجویز می‌شود؟
متوکلوپرامید برای درمان بیماری‌های گوارشی مانند رفلاکس معده (GERD) استفاده می‌شود. رفلاکس معده باعث سوزش سر معده می‌شود و ممکن است به مری شما آسیب برساند. این دارو برای کاهش سوزش سر معده و التیام زخم‌های مری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. سوزش سر معده معمولا در طی روز و بین وعده‌های غذایی اتفاق می‌افتد. متوکلوپرامید برای درمان گاستروپارزی دیابتی (diabetic gastroparesis) نیز تجویز می‌شود. گاستروپارزی وقتی اتفاق می‌افتد که خالی شدن معده مدت زیادی طول می‌کشد. علائم این بیماری عبارتند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- سوزش سر معده
- بی‌اشتهایی
- احساس سیری طولانی مدت بعد از غذا
متوکلوپرامید با مسدود کردن ماده طبیعی دوپامین (Dopamin) عمل می‌کند. این دارو، تخلیه معده و حرکت روده‌های فوقانی را تسریع می‌کند. متوکلوپرامید به دلیل افزایش خطر عوارض جانبی جدی (مانند گرفتگی عضلات، حرکت کنترل نشده عضلانی) برای کودکان تجویز نمی‌شود. این دارو ممکن است در کنار داروهای دیگر، برای درمان بیماری‌هایی مانند میگرن نیز استفاده شود. برای درمان میگرن معمولا به صورت قرص ترکیبی یا به همراه یک مسکن مانند آسپرین تجویز می‌شود.
نکات کلیدی در مورد متوکلوپرامید
نکات کلیدی مصرف متوکلوپرامید عبارتند از:
- مصرف متوکلوپرامید معمولا فقط برای دوره‌ای کوتاه (تا پنج روز) توصیه می‌شود.
- رایج‌ترین عوارض جانبی مربوط به این دارو، احساس خواب آلودگی و اسهال است.
- از مصرف الکل حین دریافت متوکلوپرامید خودداری کنید. چرا که احساس گیجی و خواب آلودگی را تشدید می‌کند.
- قرص ترکیبی آسپرین و متوکلوپرامید به نام Migramax و قرص ترکیبی پاراستامول و متوکلوپرامید به نام Paramax برای درمان میگرن تجویز می‌شود.
اشکال دارویی متوکلوپرامید
داروی متوکلوپرامید به صورت قرص، کپسول ژلاتینی، شربت، قطره و آمپول برای شرایط مختلف تجویز می‌شود.
میزان مصرف متوکلوپرامید
میزان مصرف دارو به نوع بیماری، پاسخ به درمان، سن و سایر داروهای مصرفی شما بستگی دارد. اما معمولا باید روزی چهار بار (حداقل ۳۰ دقیقه پیش از هر وعده غذایی و خواب) داروی خوراکی را دریافت کنید. مطمئن شوید که در مورد تمام داروهای مورد مصرف خود (شامل داروهای نسخه‌ای، داروهای بدون نسخه و محصولات گیاهی) با پزشک صحبت کرده‌اید.
نحوه مصرف متوکلوپرامید
راهنمای مصرف دارو را پیش از شروع مصرف آن و هنگام خرید دوز مجدد بخوانید. سوالات خود را از پزشک یا داروساز بپرسید. قرص متوکلوپرامید را جز هنگام مصرف، از بسته‌بندی خارج نکنید و اگر قرصی شکسته یا خرد شده است، آن را مصرف نکنید. بعد از خارج کردن قرص از بسته، آن را مستقیم روی زبان خود قرار دهید. اجازه دهید به طور کامل حل شود و سپس آن را با بزاق ببلعید. لازم نیست این محصول را با آب مصرف کنید. از مصرف همزمان اشکال مختلف دارو (مانند شربت و قرص) خودداری کنید.
شربت متوکلوپرامید را به دقت اندازه‌گیری کنید. برای این کار از سرنگ یا قاشق‌های مخصوص استفاده کنید. قاشق‌های خانگی دوز درست را به شما نشان نمی‌دهند. آمپول متوکلوپرامید به صورت تزریق آهسته وریدی یا در عضله دریافت می‌شود. برای تزریق حتما باید به درمانگاه مراجعه کنید.
مدت زمان مصرف متوکلوپرامید
مدت زمان مصرف دارو توسط پزشک و بر اساس نوع بیماری شما تعیین می‌شود. به هیچ عنوان دارو را بیش از زمان تجویز شده توسط پزشک مصرف نکنید. زیرا خطر ابتلا به دیسکینزی تاخیری (Tardive Dyskinesia) وجود دارد. اگر فقط در مواقع خاصی (مانند بعد از وعده عصرانه یا شام) سوزش معده دارید، پزشک ممکن است نسخه تک دوز از دارو را به جای مصرف روزانه پیشنهاد کند. به این ترتیب از عوارض جانبی پیشگیری می‌کند. برای درمان گاستروپارزی دیابتی، معمولا متوکلوپرامید برای دو تا هشت هفته تا زمان بهبودی روده تجویز می‌شود. این بیماری ممکن است به طور مداوم عود کند. پزشک ممکن است به شما پیشنهاد کند که به محض بروز مجدد علائم، مصرف دارو را شروع کنید و پس از بهبود علائم، مصرف دارو را متوقف کنید. برای شروع و متوقف کردن مصرف دارو، با پزشک مشورت کنید.
فراموشی مصرف دارو
اگر نوبت مصرف دارو را فراموش کرده‌اید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر فقط چند ساعت پیش از نوبت بعدی دارو به یاد آوردید، فقط یک نوبت دریافت کنید و هرگز برای دوز از دست‌رفته، مصرف دارو را دو برابر نکنید. این کار منجر به عوارض جانبی خطرناک می‌شود.
نحوه متوقف کردن مصرف متوکلوپرامید
قطع ناگهانی مصرف متوکلوپرامید، منجر به عوارض ترک متعددی می‌شود که عبارتند از:
- گیجی
- عصبی شدن
- سردرد
برای جلوگیری از عوارض ترک دارو، پزشک ممکن است دوز مصرفی شما را به آهستگی کاهش دهد. عوارض ترک متوکلوپرامید در صورت استفاده بلندمدت یا مصرف دوز بالا بیشتر خواهد بود. در صورت مشاهده علائم ترک پس از قطع مصرف دارو، به پزشک مراجعه کنید.
مصرف بیش از حد متوکلوپرامید
مصرف زیاد متوکلوپرامید می‌تواند سطح دارو را در بدن شما به میزان خطرناکی برساند. علائم مصرف بیش از حد یا اوردوز این دارو عبارتند از:
- خوابآلودگی
- گیجی
- حرکات غیرعادی بدن
- سفتی عضلات
- حرکات غیرقابل کنترل صورت، زبان، دست‌ها و پاها
اگر فکر می‌کنید که این دارو را بیش از حد مجاز مصرف کرده‌اید، با پزشک یا اورژانس تماس بگیرید. در صورت وخیم شدن شرایط حتما باید از فوریت‌های پزشکی کمک بخواهید.
عوارض جانبی مصرف متوکلوپرامید
قرص خوراکی متوکلوپرامید ممکن است باعث خوابآلودگی شود. برخی از افراد ممکن است پس از قطع مصرف این دارو دچار سرگیجه، عصبی شدن یا سردرد شوند. در ادامه به عوارض جانبی رایج و جدی متوکلوپرامید می‌پردازیم.
عوارض جانبی رایج
رایج‌ترین عوارض جانبی متوکلوپرامید عبارتند از:
- سردرد
- سرگیجه
- مشکلات خواب
- گیجی
- بی‌قراری
- خوابآلودگی
- خستگی
اگر این علائم خفیف باشند، پس از چند روز یا چند هفته برطرف می‌شوند. اما اگر شدید باشند یا برطرف نشوند، به پزشک مراجعه کنید.
عوارض جانبی جدی
در صورت بروز عوارض جانبی جدی، هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید و یا از فوریت‌های پزشکی کمک بخواهید. عوارض جانبی جدی متوکلوپرامید را در ادامه بخوانید.
افسردگی و میل خودکشی
افسردگی و میل به خودکشی با علائم زیر همراه است:
- ناراحتی
- بی‌انگیزگی
- افکار آسیب رساندن یا کشتن خود
سندروم نورولپتیک بدخیم
سندروم نورولپتیک بدخیم (Neuroleptic Malignant Syndrome) با علائم زیر همراه است:
- تب شدید
- ماهیچه‌های سفت
- مشکل در فکر کردن
- ضربان قلب تند یا غیر منظم
- افزایش تعریق
بیماری دیسکینزی تاخیری
بیماری دیسکینزی تاخیری (Tardive dyskinesia) یک اختلال حرکتی است و می‌تواند مادام‌العمر باشد. علائم می‌تواند شامل حرکات مکرر و غیرقابل کنترل باشد، مانند:
- حرکت در صورت، مانند پلک زدن، کج شدن دهان، بیرون آوردن زبان
- حرکات تند یا آهسته بازوها و پاها
پارکینسونیسم
پارکینسونیسم (علائمی مشابه بیماری پارکینسون) با علائم زیر همراه است:
- لرزش
- سفتی بدن
- کند شدن حرکات
- مشکل حفظ تعادل
- خیرگی چشم با دهان باز
واکنشهای آلرژیک
واکنشهای آلرژیک مربوط به مصرف متوکلوپرامید عبارتند از:
- کهیر
- مشکلات تنفسی
- تورم زبان، لب‌ها یا گلو
هایپرپرولاکتینمی
هایپرپرولاکتینمی (Hyperprolactinemia) نوعی بیماری است که بر اثر افزایش سطح هورمون پرولاکتین (Prolactin) ایجاد می‌شود. علائم آن عبارتند از:
- مشکلات قاعدگی یا خشکی واژن در زنان
- اختلال نعوظ، کاهش موهای بدن، توده عضلانی و بزرگ شدن سینه در مردان
- توهمات (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند.)
در این مقاله امکان پرداختن به تمام عوارض جانبی وجود ندارد. اگر عوارض جانبی جدید و متفاوتی را پس از مصرف متوکلوپرامید تجربه می‌کنید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
مصرف متوکلوپرامید در دوران بارداری
مطالعات حاکی از آن است که مصرف متوکلوپرامید در حیوانات باردار، خطری برای جنین ایجاد نمی‌کند. با این حال مطالعات کافی روی زنان باردار انجام نشده است تا از خطر این دارو بر روی جنین مطمئن شویم. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، پیش از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. این دارو باید فقط در زمانی مصرف شود که مزایای بالقوه، خطرات احتمالی برای جنین را توجیه کند.
مصرف متوکلوپرامید در دوران شیردهی
متوکلوپرامید وارد شیر مادر می‌شود و ممکن است در نوزاد شیرخوار عوارض جانبی ایجاد کند. اگر نوزاد شیرخوار دارید، پیش از مصرف دارو با پزشک صحبت کنید. بسته به شرایط ممکن است مجبور به متوقف کردن مصرف دارو یا متوقف کردن شیردهی شوید.
مصرف متوکلوپرامید در چه شرایطی می‌تواند خطرناک باشد؟
مصرف متوکلوپرامید در برخی شرایط می‌تواند خطرناک باشد. در صورت عدم بهبود علائم پس از مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. در ادامه موارد احتیاط مصرف متوکلوپرامید را شرح داده‌ایم.
داشتن آلرژی به مواد خاص
پیش از دریافت متوکلوپرامید، با پزشک خود در مورد مواد و داروهایی که به آن‌ها حساسیت دارید صحبت کنید. این محصول ممکن است حاوی مواد اولیه غیر فعالی باشد که به واکنشهای آلرژیک یا مشکلات دیگر منجر می‌شوند.
ابتلا به بیماری‌های خاص
پیش از مصرف دارو، سابقه پزشکی خود را در اختیار پزشک یا پرستار قرار دهید. به ویژه اگر به بیماری‌های زیر دچار شده‌اید:
- سابقه اختلالات حرکتی یا عضلانی (مانند دیسکینزی تاخیری و دیستونی) بر اثر مصرف دارو
- خون‌ریزی، انسداد یا سوراخ در روده یا معده
- سرطان سینه
- فشار خون بالا
- مشکلات کلیه
- نارسایی قلب
- مشکلات روانی و خلقی (مانند افسردگی و افکار خودکشی)
- بیماری پارکینسون
- مشکلات کبد (مانند سیروز و پورفیری)
- فئوکروموسیتوما (pheochromocytoma)
- تشنج
- مشکل خاص آنزیم خون
تداخل با مصرف الکل و ماریجوانا
متوکلوپرامید باعث خوابآلودگی و گیجی می‌شود. الکل و ماریجوانا می‌توانند شدت گیجی را افزایش دهند. تا زمانی که از هشیاری خود مطمئن نشده‌اید، رانندگی نکنید و از ماشین‌آلات استفاده نکنید. از مصرف الکل پرهیز کنید. در صورت مصرف مداوم ماریجوانا با پزشک مشورت کنید.
مصرف متوکلوپرامید در بیماران دیابتی
اگر به دیابت مبتلا هستید، این دارو ممکن است کنترل قند خون را برای شما مشکل کند. لذا لازم است مرتب قند خون خود را بررسی کرده و نتایج را در اختیار پزشک قرار دهید. در صورت مشاهده علائم قند خون بالا یا پایین، به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:
- داروهای دیابت شما را تنظیم کند
- داروی جدید تجویز کند
- برنامه ورزشی یا رژیم غذایی تعیین کند
مصرف متوکلوپرامید در کودکان
کودکان نسبت به عوارض جانبی دارو آسیب‌پذیری بیشتری دارند. به ویژه عوارضی مانند گرفتگی و حرکات غیرعادی عضلات بین کودکان رایج‌تر است. در صورت مشاهده این علائم، به پزشک مراجعه کنید.
مصرف متوکلوپرامید در سالمندان
افراد مسن مانند کودکان نسبت به عوارض جانبی مصرف دارو حساس‌تر هستند. به ویژه عوارضی مانند گیجی، دیسکینزی تاخیری و مشکلات عضلانی نوع پارکینسون در بین سالمندان رایج‌تر است.
تداخلات دارویی متوکلوپرامید
تداخلات دارویی ممکن است کارایی دارو را تغییر داده و خطر عوارض جدی آن را افزایش دهند. در اینجا فرصت پرداختن به تمام تداخلات دارویی نیست. لذا لازم است فهرستی از داروهای مصرفی خود (شامل داروهای نسخه‌ای، داروهای بدون نیاز به نسخه و محصولات گیاهی) را در اختیار پزشک و پرستار قرار دهید. بدون تایید پزشک نباید مصرف دارو را شروع کنید، متوقف کنید و یا دوز مصرفی را تغییر دهید. برخی از محصولاتی که ممکن است با متوکلوپرامید تداخل داشته باشند، عبارتند از:
- داروهای ضدروان‌پریشی (Antipsychotic drugs) مانند آریپیپرازول (Aripiprazole) و هالوپریدول (Haloperidol)
- آتوواکون (Atovaquone)
- آگونیست‌های دوپامین (Dopamine agonists) مانند کابرگولین (Cabergoline)، پرگولید (Pergolide) و روپینیرول (Ropinirole)
- فسفومایسین (Fosfomycin)
- مهارکننده‌های MAO مانند ایزوکاربوکسازید (Isocarboxazid)، لینزولید (Linezolid)، متاکسالون (Metaxalone) و…
- پراملینتید (Pramlintide)
- داروهای ضد اختلالات روانی (Phenothiazines) مانند پرومتازین (Promethazine)
متوکلوپرامید باعث می‌شود که غذا و دارو با سرعت بیشتری در معده شما حرکت کند که این امر می‌تواند اثربخشی برخی داروها را مختل کند. در مورد تاثیر داروهای مصرفی خود، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
سوالات متداول در مورد متوکلوپرامید
۱ـ آیا می‌توانم دارو را بدون غذا مصرف کنم؟
بله بیشتر پزشکان پیشنهاد می‌کنند که دارو را حداقل نیم ساعت پیش از وعده غذایی و با معده خالی مصرف کنید.
۲ـ چرا متوکلوپرامید باید به آهستگی تزریق شود؟
تزریق آهسته وریدی یا عضلانی متوکلوپرامید راهی موثر برای کاهش بروز بی‌قراری حرکتی در بیماران مبتلا به سردرد یا حالت تهوع و استفراغ است.
۳ـ دارو چه مدت پس از مصرف اثر می‌کند؟
قرص و شربت متوکلوپرامید، بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از مصرف شروع به اثربخشی می‌کند.
۴ـ آیا متوکلوپرامید بینایی را تغییر می‌دهد؟
پس از مصرف متوکلوپرامید ممکن است فشار خون شما به شدت بالا برود. این عارضه می‌تواند منجر به سردرد، سرگیجه و تاری دید شود.
۵ـ آیا می‌توانم پس از مصرف متوکلوپرامید رانندگی کنم؟
متوکلوپرامید ممکن است منجر به خوابآلودگی شده و توانایی شما را در رانندگی و کار با ماشین‌آلات تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین تا زمان بهبود این عوارض، نباید رانندگی کنید.
