سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌کند تا تصاویری زنده از درون بدن ایجاد کند. این روش به همین دلیل اسکن مافوق صوت نامیده میشود.
این تکنولوژی مشابه با سونار و رادار است که برای هواپیما و کشتی‌های نظامی استفاده میشود. سونوگرافی به پزشک امکان می‌دهد تا مشکلات مربوط به اندامها، عروق و بافتها را بدون نیاز به ایجاد برش، مشاهده کند. برخلاف سایر تکنیکهای تصویر برداری، اسکن مافوق صوت از هیچ اشعه‌ای استفاده می‌کند. به همین دلیل روش مناسب برای دیدن رشد جنین به هنگام بارداری است. همچنین این روش به انجام انواع خاصی از نمونه برداری کمک می‌کند. تصاویر به دست آمده سونوگرام نام دارند.
سونوگرافی (Ultrasound) چیست؟
کسی که سونوگرافی انجام می‌دهد سونوگرافر نام داد اما تصاویر بوسیله رادیولوژیستها، متخصصان قلب یا سایر متخصصین انجام می‌شوند. سونوگرافر معمولا از یک ابزار انتقال دهنده یا پروب همانند یک دسته استفاده می‌کند که روی پوست بیمار قرار می‌گیرد.
مافوق صوت موج صوتی است که از طریق بافت نرم و مایعات عبور می‌کند اما از روی سطوح چگالتر به عقب باز می‌گردد یا انعکاس دارد. به این صورت است که تصویر ایجاد میشود. اصطلاح مافوق صوت به صوت با فرکانسی که انسانها قادر به شنیدن آن نیستند، اشاره دارد. برای استفاده‌های تشخیصی از امواج مافوق صوتی بین ۲ و ۱۸ مگاهرتز (MHz) استفاده میشود. فرکانسهای بالاتر تصاویر با کیفیت‌تری تولید می‌کنند اما بیشتر بوسیله پوست و سایر بافتها جذب میشود بنابراین نمی‌تواند به اندازه فرکانسهای پایینتر، عمیق نفوذ کند. فرکانسهای پایینتر عمیقتر نفوذ می‌کنند اما کیفیت تصاویر پایینتر است.
تصاویر چگونه گرفته میشود؟
امواج مافوق صوت به عنوان مثال از طریق خون در فضای قلب عبور می‌کند اما اگر به یک دریچه قلب برخورد کند، انعکاس پیدا خواهد کرد یا برخواهد گشت. در مورد کیسه صفرا اگر سنگی وجود نداشته باشد از کیسه صفرا عبور خواهد کرد اما اگر سنگ در آنجا باشد، با برخورد با آنها این امواج به عقب بر می‌گردند. شی متراکمتر بیشتر با امواج برخورد می‌کند تا اینکه آن را به عقب برگرداند. این بازگشت یا انعکاس، تصویر مافوق صوت یا سونوگرافی را از ویژگی‌های آن شی نشان می‌دهد. سایه‌های مختلف خاکستری با تراکمهای مختلف را منعکس می‌کند.
پروبهای مافوق صوت
انتقال دهنده یا پروب سونوگرافی معمولا روی سطح بدن بیمار قرار می‌گیرد اما بعضی از انواع آن داخل بدن می‌شوند. اینها می‌توانند تصاویری روشنتر و با اطلاعات بیشتر ایجاد کنند.
این مدلها عبارتند از:
- پروب داخل واژنی برای استفاده در واژن
- پروب داخل روده‌ای برای استفاده در مقعد
- پروب از راه مری، که از راه گلوی بیمار برای استفاده در مری، عبور داده میشود
بعضی از پروبها را می‌توان داخل انتهای کاتتر قرار داد و وارد رگهای خونی کرد تا دیواره رگها مورد بررسی قرار بگیرد.
سونوگرافی برای چه مواردی استفاده میشود؟
سونوگرافی معمولا برای تشخیص، درمان و برای هدایت حین عملهایی همانند نمونه برداری استفاده میشود. می‌توان برای بررسی اندامهای داخلی همانند کبد، کلیه‌ها، لوزالعمعده، غده تیروئید، بیضه‌ها و تخمدانها و سایر اندامها، مورد استفاده قرار داد. اسکن اولتراسوند می‌تواند مشخص کند که آیا یک تومور است یا خیر. این توده سرطانی است یا یک کیست پر از مایع.
به تشخیص مشکلات مربوط به بافتهای نرم، عضلات، عروق خونی، تاندونها و مفاصل کمک کند. برای بررسی شانه یخ زده، آرنج تنیس بازان، سندرم تونل کارپال و سایر بیماریهای ارتوپدی، استفاده میشود.
مشکلات گردش خون
سونوگرافی داپلر می‌تواند جریان خون در یک رگ یا فشار خون را ارزیابی کند. این روش می‌تواند سرعت جریان خون و هر گونه انسداد را تعیین کند.
اکوکاردیوگرام (ECG) یک نمونه از سونوگرافی داپلر است. این روش را می‌توان برای ایجاد تصاویری از سیستم قلبی عروقی و برای اندازه گیری جریان خون و حرکت بافت قلبی در نقاطی خاص، استفاده کرد. سونوگرافی داپلر می‌تواند عملکرد و وضعیت بخش دریچه قلب، هر اختلالی در قلب، انقباض دریچه یا نشت خون از دریچه‌ها را ارزیابی کند و این می‌تواند نشان دهد که قلب به چه صورتی خون را پمپاژ می‌کند.
از این روش می‌توان برای موارد زیر استفاده کرد:
- بررسی دیواره رگهای خونی
- بررسی برای ترومبوز وریدی عمقی یا آنوریسم
- بررسی قلب جنین و نبض آن
- ارزیابی تشکیل پلاک و لخته خون
- بررسی انسداد و باریک شدگی در سرخرگها
سونوی دو طرفه کاروتید یک مدل از سونوگرافی کاروتید است که ممکن است شامل سونوگرافی داپلر باشد. این روش وضعیت حرکت سلولهای خون از طریق شریانهای کاروتید را آشکار خواهد کرد.
سونوگرافی در هوشبری
سونوگرافی معمولا بوسیله کارشناس هوشبری برای هدایت سوزن حاوی محلولهای بیهوشی نزدیک اعصاب استفاده میشود.
سونوگرافی در فوریتهای پزشکی
سونوگرافی در فوریتهای پزشکی برای بررسی بیماریهای مختلف استفاده میشود از جمله:
- جراحات ناشی از تصادف
- تامپوناد قلبی
- تجمع مایع اطراف قلب
- هموپریتونئوم یا خونریزی داخل شکم
سونوگرافی شکم (آبدومینال)
متخصصان گوارش از سونوگرافی برای ایجاد تصاویری از طحال، کلیه‌ها، مجاری صفراوی، کیسه صفرا، کلیه، آئورت شکمی، بزرگ سیاهرگ زیرین، لوزالعمعده و سایر اندامهای جامد قرار گرفته در بدن استفاده می‌کنند. این کار می‌تواند بیماران مشکوک به سنگ کیسه صفرا یا التهاب کیسه صفرا را که به عنوان کوله سیستیت شناخته میشود، مورد ارزیابی قرار دهد. اگر آپاندیس متورم یا ملتهب باشد، به این روش نشان داده میشود که در این صورت احتمالا نشان دهنده آپاندیسیت است. خون وجود عفونت را تایید می‌کند.
چربی و گاز در روده گاهی اوقات می‌تواند امواج مافوق صوت را مسدود نمیاد که تشخیص را مشکلتر می‌کند.
نوزادان تازه به دنیا آمده
کارشناس سونوگرافی می‌تواند این اسکن را روی نوزاد با قرار دادن پروب روی ملاج که بخش نرم جمجمه است، انجام دهد. این کار ناهنجاریها در مغز، هیدروسفالی و لوکومالاسی پری ونتریکولار که یک فرم از آسیب به بخش سفید مغز است. همزمان که ملاج در زمان کوتاهتری رشد می‌کند، کیفیت تصاویر ضعیفتر میشود.
سونوگرافی مامایی
سونوگرافی بخشی از مراقبت استاندارد بارداری است. این روش تصاویر جنین را در رحم نشان می‌دهد. سونوگرافی مامایی می‌تواند وجوه مختلفی از جنین و سلامت مادر نشان می‌دهد. این روش می‌تواند به پزشکان برای ارزیابی پیشرفت بارداری کمک کند.
پروب یا هدایت کننده معمولا روی شکم مادر قرار داده میشود اما گاهی اوقات هم در واژن قرار می‌گیرد. اسکن داخل واژنی هم می‌تواند تصویر روشنتری را در اوایل بارداری ایجاد کند و ممکن است گزینه بهتری برای مادران دارای اضافه وزن باشد.
سونوگرافی داپلر نبض جنین را نشان می‌دهد. این کار به پزشک کمک می‌کند تا علائم ناهنجاریها در قلب و رگهای خونی را شناسایی کنند.
سونوگرافی و اورولوژی
در اورولوژی، از سونوگرافی برای موارد زیر استفاده میشود:
- چه مقدار از ادرار پس از ادرار کردن در مثانه می‌ماند
- سلامت اندامهای داخل لگن از جمله رحم و بیضه‌ها
در مردان، سونوگرافی تفاوت میان تورم با سرطان را نشان می‌دهد. سونوگرافیهای لگن می‌تواند داخلی یا خارجی باشد. در مردان سونوگرام داخلی را می‌توان از طریق مقعد وارد کرد. در زنان از طریق واژن داخل میشود. این امر می‌تواند اطلاعاتی در مورد غده پروستات، تخمدانها یا رحم بدهد.
اسکنهای اولتراسوند از کف لگن می‌تواند به پزشک برای تعیین شدت مثلا پرولاپس لگن، بی اختیاری ادرار یا انسداد دفع مدفوع، کمک کند.
سونوگرافی اسکلتی عضلانی
سونوگرافی را می‌توان برای بررسی رباطها، سطوح استخوان، توده‌های نرم بافت، اعصاب، ماهیچه‌ها و تاندون استفاده کرد.
سونوگرافی چگونه انجام میشود؟
سونوگرافی را می‌توان در مطب پزشک، کلینیک یا بیمارستان انجام داد. اکثر اسکنها بین ۶ تا ۲۰ دقیقه وقت می‌گیرند. این روش معمولا دردناک نیست و هیچ سرو صدایی ندارد. در اکثر موارد، هیچ آمادگی خاصی نیاز نیست اما بیماران بهتر است لباسی بپوشند که گشاد و راحت باشد.
اگر کبد یا کیسه صفرا مشکل دارد بیمار باید ناشتا باشد یا هفت ساعت قبل از این عمل، چیزی نخورد. برای اسکن هنگام بارداری و بخصوص اوایل حاملگی بیمار باید آب کافی بنوشد و سعی کند قبل از انجام این آزمون، ادرار نکند. وقتی مثانه پر باشد، اسکن تصاویر بهتری از رحم ایجاد می‌کند.
این اسکن در بخش رادیولوژی بیمارستان انجام میشود. پزشکی که این کار را انجام می‌دهد در واقع پزشکی ست که در این زمینه تخصص لازم را اخذ کرده است.
سونوگرافی خارجی
پزشک متخصص سونوگرافی روی پوست بیمار ژل روان کننده می‌زند و پروب را روی پوست ژل زده قرار می‌دهد. این پروب از روی بخشی از بدن که نیازمند بررسی است، حرکت می‌کند. نمونه‌ها شامل بررسی‌های سونوگرافی قلب بیمار یا جنین در رحم است. این بیمار نباید احساس ناخوشی یا درد کند. آنها فقط باید هدایت کننده را روی پوست احساس کنند. به هنگام بارداری، ممکن است ناخوشی جزئی به خاطر پر بودن مثانه، بوجود آید.
سونوگرافی داخلی
اگر اندامهای تولید مثلی داخلی یا مجاری ادراری نیازمند بررسی باشند، بخش هدایت کننده (پروب) معمولا برای مردان در مقعد و برای زنان در واژن قرار داده شود. برای بررسی بعضی از سیستم گوارشی، به عنوان مثال مری، قفسه سینه، غده‌های لنفاوی یا معده ممکن است از آندوسکوپ استفاده شود.
یک چراغ و یک ابزار مافوق صوت به انتهای آندوسکوپ متصل میشود که داخل بدن بیمار وارد میشود که معمولا از طریق دهان است. قبل از این عمل، به بیماران داروهایی داده میشود تا درد را کاهش دهند. اسکن داخلی نسبت به مدل خارجی، کمی ناخوشی و به میزان جزئی خطر خونریزی داخلی دارد.
پس از انجام سونوگرافی چه باید کرد؟
پس از انجام این آزمون، پزشکتان تصاویر را مرور خواهد کرد و هر گونه اختلال موجود را بررسی می‌کند. آنها در مورد نتایج یا زمان بندی برای نوبت بعدی با شما صحبت خواهند کرد. در صورتی که چیزی غیر طبیعی در سونوگرافی وجود داشته باشد، ممکن است نیازمند انجام روشهای تشخیصی دیگر همانند سی تی اسکن، MRI یا نمونه برداری از بافت وابسته به ناحیه بررسی شده باشد. اگر پزشکتان قادر به تشخیص بیماری شما بر اساس سونوگرافی باشد، فورا درمان را شروع خواهد کرد.
میزان خطر سونوگرافی
اکثر نمونه‌های سونوگرافی غیر تهاجمی است و نیازی به قرار گرفتن در برابر اشعه نیست. این روش بسیار مطمئن و بی خطر است. با این حال از آنجایی که خطرات دراز مدت آن بررسی نشده است، اسکنهای غیر ضروری دوران بارداری که برای عکس یادگاری از ماه‌های مختلف بارداری، انجام میشود، توصیه نمی‌شود.
کسی که به لاتکس آلرژی دارد. باید به پزشک خود اطلاع دهد تا از پروب با پوشش لاتکس استفاده نشود.
ترجمه اختصاصی توسط داروباکس
منبع: medicalnewstoday healthline
