رنگ ادرار چگونه از وجود مشکلات سلامتی در بدن خبر می‌دهد

رنگ ادرار به صورت طبیعی از زرد روشن تا کهربایی عمیق تحت تاثیر رنگدانه‌ای به نام اوروکروم و میزان رقیق شدن یا غلظت ادرار است. رنگدانه‌ها و سایر ترکیبات در غذاهایی خاص و داروها می‌توانند رنگ آن را تغییر دهند. چغندر، توتها و لوبیاها در میان غذاهایی هستند که بیشتر احتمال اثرگذاری بر رنگ این مایع زائد را دارند. بسیاری از داروهای بدون نسخه تن های مشخصی همچون قرمز، زرد یا سبز ایجاد می‌کنند.

تغییر نگ غیر معمول در ادرار می‌تواند نشانه بیماری باشد. به عنوان مثال، قرمز عمیق تا قوی یکی از ویژگی‌های شاخص پورفیری است که یک اختلال ارثی نادر در مورد گلبولهای قرمز است.

علائم

رنگ مایع دفعی بدن به طور طبیعی تغییر می‌کند که بستگی به میزان آبی که می‌خورید، دارد. مایعات رنگدانه‌های زرد داخل ادرار را رقیق می‌کنند بنابراین هر چه بیشتر آب بنوشید، ظاهر ادرار روشنتر به نظر می‌رسد. وقتی که آب کمتری می‌نوشید، رنگ غلیظتر می‌شود. کم آبی شدید می‌تواند رنگ آن را کهربایی کند. اما ادرار می‌تواند رنگهایی فراتر از حد طبیعی داشته باشد، از جمله قرمز، آبی، سبز، قهوه‌ای تیره و سفید ابری.

انواع رنگ ادرار و بررسی علل آن

رنگ زرد روشن

ادرار اغلب اوقات به رنگ زرد روشن است. کم آبی می‌تواند موجب رنگی زرد و روشن شود. غذاهایی خاص، ویتامینها و داروها می‌توانند بر رنگ و بوی ادرار اثر بگذارند. رنگ زرد روشن نشانه زیاد بودن ویتامینهای B در بدن است از جمله ویتامین B2 و ویتامین B12، که البته این وضعیت بی ضرر است و رنگ آن به رنگ زرد نئونی در می‌آید. رنگ زرد تیره می‌شود چون غلظت ادرار افزایش می‌یابد.

غلظت اشاره به سهم مواد زاید به آب دارد. ادرار تیره می‌شود چون غلظت افزایش می‌یابد چون بدن مایعات کمتری دریافت می‌کند. همچنین وقتی که مایعات بدن به روشهای دیگری همچون عرق کردن از دست می‌روند یا موقعی که دریافت آب خیلی کم باشد مثل ماه رمضان که میزان دریافتی آب کم بوده و ادرار حجمی کم و رنگی غلیظ دارد، این وضعیت رخ می‌دهد. اغلب افراد رنگ زرد را برای تشخیص میزان تعادل مایعات در بدن استفاده می‌کنند. رنگ ادرار همچنین روشی برای نظارت بر میزان آبرسانی بدن در حین ورزش دارد.

رنگ ادرار نارنجی

داروهایی خاص می‌توانند منجر به رنگ نارنجی برای ادرار شوند. مثل آنتی بیوتیک ریفامپیسین و داروهای ضد درد فنازوپیریدین. بعضی از ملینها و داروهای شیمی درمانی هم می‌توانند موجب رنگ نارنجی ادرار شوند. عوامل تغذیه‌ای موثر در رنگ نارنجی شامل مصرف زیاد هویج است که بخاطر ماده‌ای به نام کاروتن است که این سبزیجات به میزان زیادی از آن را دارند و بر رنگ ادرار اثر می‌گذارد. ویتامین C، تمشک سیاه، ریشه چغندر و ریواس هم می‌تواند چنین اثری داشته باشند. بطور خلاصه علت رنگ نارنجی دو عامل زیر هستند:

• داروها: داروهایی که می‌توانند منجر به رنگ نارنجی ادرار شوند عبارتند از: داروهای ضد التهاب سولفاسالازین (آزولفیدین)، فنازوپیریدین (پیریدیوم)، بعضی از ملینها و داروهای خاص شیمی درمانی.
• مشکلات سلامتی: در بعضی موارد، رنگ نارنجی ادرار می‌تواند نشان دهنده مشکلاتی در مورد کبد یا کیسه صفرا باشد بخصوص اگر رنگ مدفوع نیز روشن باشد. کم آبی نیز می‌تواند رنگ آن را غلیظ کرده و موجب ظاهری نارنجی شود.

رنگ قرمز یا صورتی

رنگ صورتی ممکن است بخاطر نوع غذاهایی که می‌خورید باشد مثل برخی از میوه‌ها که بطور طبیعی رنگ صورتی غلیظ یا رنگدانه‌های ارغوانی دارند همانند:

• لبو
• ریواس
• بلوبری

البته رنگ قرمز یا صورتی ادرار ممکن است گاهی اوقات علتهای دیگری هم داشته باشد. بعضی از مشکلات سلامتی می‌توانند موجب شوند خون در ادرار شوند که وضعیتی است به نام هماچوری. هموگلوبینوری یک بیماری خونی است که می‌تواند موجب قرمزی ادرار شود چون می‌تواند میوگلوبینوری را که شامل یک ماده زائد تجزیه شده در ادرار است، ایجاد کند. علت رنگ صورتی یا قرمز در ادرار به طور خلاصه به علل زیر است:

• خون: عواملی که می‌توانند موجب خون در ادرار (هماچوری) شوند شامل عفونتهای ادراری، بزرگی پروستات، تومورهای سرطانی و غیر سرطانی، کیستهای کلیه، دوی استقامت طولانی و سنگهای کلیه یا مثانه.
• غذاها: لبو، تمشک و ریوس می‌توانند رنگ ادرار را قرمز یا صورتی کنند.
• داروها: ریفامپین (ریفادین، ریماستان) آنتی بیوتیکی که برای درمان سل استفاده می‌شود، می‌تواند رنگ آن را قرمز نارنجی کند چون فنازوپیریدین (پیریدیوم) دارویی که مسیر ادراری را بی حس می‌کند و ملین‌های حاوی سنا.

رنگ قهوه‌ای

در اکثر موارد، ادرار قهوه‌ای تیره نشان دهنده کم آبی بدن است. قهوه‌ای تیره همچنین یکی از عوارض جانبی داروهایی خاص از جمله مترونیدازول (فلاژیل) و کلروکین (آرالن) است. خوردن مقادیر زیاد ریواس، آلوئه ورا یا باقلا سبز می‌تواند موجب رنگ قهوه‌ای تیره شود. بیماری به نام پورفیری هم می‌تواند موجب تجمع مواد شیمیایی طبیعی در جریان خون می‌شود و موجب رنگ قهوه‌ای ادرار می‌شود. قهوه‌ای تیره همچنین نشان دهنده بیماریهای کبدی است چون می‌تواند در نتیجه تجمع صفرا در ادرار باشد.

رنگ قهوه‌ای می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• غذا: خوردن مقادیر زیادی باقلا سبز، ریواس یا آلوئه ورا می‌تواند موجب ادرار قهوه‌ای تیره شود.
• داروها: یک سری از داروها می‌توانند موجب تیره شدن ادرار شوند از جمله داروهای ضد مالاریای کلروکین و پریماکین، آنتی بیوتیکهای مترونیدازول (فلاژیل) و نیتروفورانتوئین (فورادانتین)، ملینهای حاوی پوست درخت قهوه یا سنا و متوکاربامول که شل کننده عضلات است. داروی فنی توئین یا دیلانتین که داروی صرع است.
• بیماریها: بعضی از اختلالات کبد و کلیه و برخی از عفونتهای ادراری می‌تواند رنگ آن را به قهوه‌ای تیره تغییر دهد.
• ورزش شدید: صدمه عضله ناشی از ورزشهای شدید می‌تواند منجر به صورتی یا نوشابه‌ای رنگ شدن ادرار و صدمه به کلیه شود.

رنگ ادرار بنفش

یک بیماری به نام پورفیری موجب می‌شود ادرار بنفش تیره شود. پورفیری یک بیماری نادر متابولیک است.

ادرار سبز یا آبی

رنگ ادرارتان به دلایل زیر می‌تواند سبز یا آبی شود.:

• داروها و ترکیباتی که حاوی فنول هستند همانند پرومتازین که برای آلرژی و تهوع استفاده می‌شود و پروپوفول که داروی استفاده شده در بیهوشی است.
• داروهای دیگر از جمله داروی ضد افسردگی آمی تریپتلین، سایمتیدین که اسید معده را کاهش می‌دهد و و مسکن ایندومتاسین.
• رنگها از جمله آبی نیلی (ایندیگو-بلو)، زرشکی نیلی (ایندیگو کارمین) که در تستهای کلیه استفاده می‌شوند. اسید کربولیک و مشتقات فلاوین
• بیلی وردین، رنگدانه صفرا
• عفونت با باکتریهای پسودوموناس
• متیلن بلو، رنگدانه‌ای که به عنوان دارو استفاده می‌شود می‌تواند رنگ ادرار آبی سبز ایجاد کند.
• بیماریها: هیپرکلسمی خوش خیم خانوادگی، یک اختلال ارثی نادر، گاهی اوقات به نام سندرم کودک آبی که کودکان مبتلا به این اختلال ادرار آبی دارند.

در تحقیقات منتشر شده در مجلات معتبر پزشکی موارد غیر طبیعی از ادرار سبز رنگ گزارش شده است. نویسندگان مقاله‌ای منتشر شده در سال ۱۹۹۹، کولیت زخمی شونده رونده را که موجب رنگ سبز ادرار می‌شود، مورد توجه قرار دادند. نویسندگان نوشتند که سلولهای پوششی دیواره روده رنگ سبز غذا را که به طور طبیعی تصفیه می‌شود، جذب می‌کنند. ادرار از طریق بو، میزان شفافیت و وضوح علاوه بر رنگ آن باشد.

ادرار ابری و کدر

ادرار ابری می‌تواند نشانه‌ای از چندین مشکل در سلامتی باشد. برای زنان احتمال دارد بخاطر ترشحات واژن باشد. تغییرات دیگری که ممکن است موجب ابری شدن ادرار شوند عبارتند از:

• کم آبی بدن
• عفونتهای مثانه و عفونتهای مسیر ادراری
• بیماریهای کلیه از جمله سنگهای کلیه

عفونت همچنین می‌تواند موجب سفید یا شیری شدن ادرار شود. میزان بالای مواد معدنی خاص همانند کلسیم هم می‌تواند موجب سفید شدن ادرار شود و همچنین میزان بالای پروتئین در ادرار هم موجب این تغییر می‌شود.

مشکلات کلیه و پروتئین زیاد هم می‌تواند ادرار کف آلود ایجاد کند. کف آلود شدن موقتی معمولا ناشی از جریان شدید ادرار است. اگر ابری شدن ادرار بیش از چند روز طول کشید باید علت آن توسط پزشک مشخص شود.

عوامل خطر

تغییر رنگ در ادرار که ناشی از غذا یا دارو نباشد می‌تواند بوسیله بیماریهایی ایجاد شود که بر رنگ ان اثر می‌‌گذارند. عواملی که می‌تواند شما را در معرض خطر بیماریهای اثر گذار بر رنگ ادرار بگذارند عبارتند از:

• سن: تومورهای مثانه و کلیه که می‌توانند موجب خون در ادرار شوند، در افراد مسنتر شایعتر هستند. مردان بالای ۵۰ سال به علت بزرگی پروستات بیشتر در معرض خونی شدن ادرار هستند.
• سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی بیماریهای کلیه یا سنگهای کلیه نیز می‌توانند به احتمال بیشتر موجب مشکلاتی در شما شوند. هر دوی آنها می‌توانند موجب خون در ادرار شوند.
• ورزش شدید: دونده‌های مسافتهای طولانی بیش از دیگران در معرض خطر هستند اما هر کسی که ورزش شدید کند هم ممکن است در معرض خونریزی ادرار باشد.

در زیر داروهایی که موجب تغییر رنگ در ادرار می‌شوند در جدول آورده شده است:

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد

در صورتی که دچار موارد زیر شدید باید به پزشک مراجعه کنید:

• خون قابل مشاهده در ادرار: ادرار خونی در عفونتهای ادراری و سنگهای کلیه شایع هستند. این مشکلات معمولا موجب درد می‌شوند. خونریزی بدون درد می‌تواند نشانه مشکلی جدی‌تر همانند سرطان است.
• ادرار نارنجی یا تیره: اگر ادرار تیره یا نارنجی شد بخصوص اگر رنگ مدفوع کمرنگ است و رنگ پوست و چشمها زرد است ممکن است کبد شما دچار اختلال عملکرد شده باشد.

تشخیص

علاوه بر گرفتن شرح حال از بیمار و انجام معاینه، پزشک تستهای تشخیصی زیر را توصیه خواهد کرد از جمله:

• تست ادرار: پزشک از تست ادرار استفاده می‌کند تا به دنبال گلبولهای قرمز، میزان بالای پروتئین و مواد معدنی دفع شده در ادرار باشد که می‌تواند مشکلات سیستم ادراری یا کلیه را نشان دهد. نمونه ادرار احتمالا برای بررسی باکتریهای ایجاد کننده عفونت هم بررسی می‌شود.
• آزمایش خون: آزمایشهای خون خاصی میزان کراتینین و نیتروژن خون را اندازه گیری می‌کنند که مواد زائدی هستند که به هنگامی که کلیه صدمه دیده باشد و نتواند آنها را تصفیه کند، در خون تجمع می‌یابند. پزشک احتمالا نمونه خون را برای بررسی میزان آنزیمهای کبدی و برای بیماریهای همچون دیابت هم بررسی خواهد کرد.

درمان

درمان بستگی به نوع بیماری دارد که موجب تغییر رنگ در ادرار شده است.

ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز

منابع

mayoclinic

healthline

medicalnewstoday

health.harvard