دیورتیکولیت عفونت یا التهاب کیسه‌هایی ست که گاهی در روده‌ها تشکیل می‌شوند. این کیسه‌ها دیورتیکول نام دارند. این برآمدگیها مضر نیستند و هر کجای روده امکان تشکیل دارند. اگر کسی آنها را داشته باشد، این حالت دیورتیکولوز نام دارد و در صورتی که عفونی یا ملتهب شوند، دیورتیکولیت گفته می‌شود. گاهی دیورتیکولیت خفیف است. اما می‌تواند شدید همراه با عفونت بزرگ یا سوراخ شدن روده باشد.
دیورتیکولوز چیست؟
روده بزرگ با ساختاری لوله طولی برابر با ۱۸۰ سانت است که مواد زائد باقی مانده از گوارش غذا در روده کوچک را ذخیره کرده سپس از بدن خارج می‌کند. ظاهرا فشار درون روده بزرگ باعث ایجاد کیسه‌های بافتی می‌شود که با افزایش سن از دیواره روده بزرگ به سمت بیرون هل داده می‌شوند. یک کیسه برآمده که از روده بزرگ به سمت بیرون هل داده می‌شود، دیورتیکول نام دارد. دیورتیکولها در طول روده بزرگ بوجود می‌آیند اما نزدیک به انتهای چپ روده بزرگ در کشورهای غربی از همه شایعتر است اما در آسیا بیشتر در سمت راست روده بوجود می‌آید.
دیورتیکولها در کشورهای غربی شایع هستند اما در آسیا و آفریقا نادر هستند. دیورتیکولها با سن افزایش می‌یابند. زیر ۴۰ سال نامعمول هستند. حدود ۵۰ درصد افراد بعد از ۵۰ سالگی دچار دیورتیکولوز می‌شوند.
دیورتیکولیت چیست؟
وقتی که یک دیورتیکول پاره می‌شود و التهاب و عفونت در اطراف آن قرار می‌گیرد، این وضعیت دیورتیکولیت نام دارد. طبق یک برآورد ۱۰ تا ۲۵ درصد افراد مبتلا به دیورتیکولوز دچار دیورتیکولیت می‌شوند اگرچه این رقم مورد بحث است و برخی معتقدند که ممکن است به ۱ درصد هم برسد. در سنین بالای ۸۰ سال، تخمین زده شده که ۶۵ درصد افراد دیورتیکولیت دارند.
علل و چگونگی تشکیل دیورتیکول
دیواره عضلانی روده بزرگ با افزایش سن رشد کرده و ضخیمتر می‌شود، البته علت ضخیم شدن نامشخص است. ممکن است در نتیجه عکس العمل نسبت به افزایش فشار مورد نیاز بوسیله کولون برای خروج مدفوع است. به طور مثال، یک رژیم کم فیبر منجر به مدفوع سفت و کوچک می‌شود که خروج آن مشکل شده و نیاز به فشار بیشتر برای خروج است. کمبود فیبر و مدفوع کوچک نیز این امکان را بوجود می‌آورد که بخشهای از روده بزرگ نسبت به سایر روده به هنگامی که عضلات روده در این بخش منقبض می‌شود، بسته شوند. فشار در این قطعات بسته ممکن است بالا برود چون فشار افزایش یافته نمی‌تواند به بقیه روده منتقل شود. با گذشت زمان، فشارهای زیاد در روده بزرگ، دیواره پوششی روده داخلی را از طریق مناطق ضعیف دیواره‌های عضلانی به سمت خارج (فتق) بیرون می‌دهد. این کیسه یا کیسه‌هایی که ایجاد می‌شود، دیورتیکول نام دارند.
کمبود فیبر در رژیم غذایی ظاهرا محتمل ترین علت دیورتیکول است و رابطه مثبتی در میان جوامعی اطراف دنیا میان مقدار فیبر در رژیم غذایی و فراوانی دیورتیکول وجود دارد. با این وجود، مطالعات ارتباط مشابهی بین فیبر و دیورتیکول در جوامع فردی پیدا نکرده‌اند. در بسیاری از افراد مبتلا به بیماری دیورتیکول، ضخیم شدن بیش از حد دیواره عضلانی روده بزرگ در جایی که دیورتیکول تشکیل می‌شود، وجود دارد. عضله نیز با شدت بیشتری منقبض می‌شود. این ناهنجاریهای عضله ممن است از عوامل ایجاد کنند دیورتیکول باشند.
آزمایشات میکروسکوپی لبه‌های دیورتیکولها نشان دهنده علائمی از التهاب هستند و این فرض را ایجاد می‌کنند که التهاب ممکن است برای تشکیل دیورتیکولها هم مهم باشد نه فقط ناشی از آنها باشد.
علائم
علائم دیورتیکولوز و دیورتیکولیت متفاوت هستند.
علائم دیورتیکولوز
اکثریت افراد مبتلا به دیورتیکولوز دچار هیچ علائمی نمی‌شوند. این حالت دیورتیکولوز بی علامت نامیده می‌شود. ممکن است قسمتهایی از پایین شکم درد وجود داشته باشد. به طور خاصتر، معمولا در سمت چپ پایین شکم است. درد اغلب هنگامی رخ می‌دهد که فرد غذا می‌خورد یا مدفوع دفع می‌کند. معمولا پس از عاروق زدن کمی بهتر شود. سایر علائم عبارتند از:
- تغییر در اجابت مزاج
- یبوست و به ندرت اسهال
- خون در مدفوع به مقدار کم
علائم دیورتیکولیت
وقتی دیورتیکولیت ملتهب شود، علائم آن شامل موارد زیر هستند:
- درد مداوم، معمولا روی سمت چپ شکم که البته گاهی در سمت راست است
- تب و لرز
- ادرار مکرر
- ادرار دردناک
- تهوع و استفراغ
- خونریزی از مقعد
- خون در مدفوع
درد شکمی شایعترین علامت دیورتیکولیت است. اگر هر یک از علائم بالا، همانند استفراغ یا خون در مدفوع را دچار شوید احتمالا نشانه اختلال جدی ناشی از دیورتیکولیت یا بیماری دیگر است. در این صورت سریعا به پزشک مراجعه کنید.
عوامل خطر
چندین عامل خطر ابتلا به دیورتیکولیت را افزایش می‌دهند:
- افزایش سن: بروز دیورتیکولیت با افزایش سن، بیشتر می‌شود
- چاقی: داشتن اضافه وزن جدی، احتمال بروز دیورتیکولیت را افزایش می‌دهد.
- سیگار کشیدن: افرادی که سیگار می‌کشند بیش از غیر سیگاریها احتمال دچار شدن به دیورتیکولیت را دارند.
- کمبود فعالیت بدنی: ورزش شدید، خطر دیورتیکولیت را کاهش می‌دهد.
- رژیم غذایی با چربی جیوانی و فیبر پایین: یک رژیم غذایی کم فیبر همراه با میزان چربی بالای حیوانی ظاهرا خطر را افزایش می‌دهد البته نقش فیبر پایین به تنهایی، مشخص نیست.
- داروهایی خاص: چندین دارو هستند که با افزایش خطر دیورتیکولیت همراه اهستند از جمله استروئیدها، اپیودها و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی همچون ایبوپروفن (ادویل، موترین، IB و سایرین) و سدیم ناپروکسن.
اختلالات ناشی از دیورتیکولیت
اگر دیورتیکولیت درمان نشود می‌تواند منجر به اختلالات جدی شود که نیازمند جراحی هستند:
- آبسه: تجمع مقدار زیادی چرک ناشی از عفونت، که ممکن است اطراف دیورتیکولیت عفونی تشکیل شود. اگر به کل دیواره روده بروند، می‌توانند موجب پریتونیت شوند. این عفونت می‌تواند کشنده باشد. در این صورت باید سریعا درمان شود.
- خلط، ناحیه‌ای آلوده که از آبسه محدودتر است.
- نشت روده یا پاره شدن دیواره روده منجر به آبسه و عفونت به دلیل نشت مواد زائد درون حفره شکمی می‌شود.
- زخم می‌تواند منجر به تنگی یا مسدود شدن روده شود.
- فیستولها در صورتی که دیورتیکولهای عفونی به اندام نزدیک برسند و ارتباطی تشکیل دهند، ایجاد شوند. اکثر مواقع بین روده بزرگ و مثانه این اتفاق می‌افتد. این حالت می‌تواند منجر به عفونت کلیه شود. فیستولها همچنین بین روده بزرگ و پوست یا واژن هم تشکیل شوند.
تشخیص
تشخیص بیماریهای مرتبط با دیورتیکول چالش برانگیز است و چندین تست وجود دارد که برای قطعی کردن تشخیص صحیح انجام می‌شوند. چند بیماری و عوارض با علائم مشابه وجود دارند مثل سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، بنابراین تشخیص بیماری دیورتیکول ساده نیست. پزشک با انجام برخی تستهای خون می‌تواند بیماریهای دیگر را رد کند. همچنین از روشهای زیر هم استفاده می‌شود:
- کولونوسکوپی: پزشک با استفاده از لوله‌ای نازک حاوی دوربین که کولونوسکوپ نام دارد، داخل روده بزرگ نگاه می‌کند. کولونوسکوپ از طریق مقعد وارد می‌شود. قبل از انجام این عمل باید چند روز یا چند ساعت از ملین استفاده کرد تا روده‌ها پاک شوند. قبل از شروع این روش توسط پزشک، بیهوشی موضعی انجام می‌شود. این تست معمولا به هنگام یک دوره حاد دیورتیکولیت انجام نمی‌شود اما حدود ۶ هفته بعد از تفکیک برای اطمینان از عدم وجود علائم سرطان انجام می‌شود.
- رادیولوژی با تنقیه باریوم: لوله‌ای وارد مقعد می‌شود و مایع باریوم به داخل لوله و از سمت مقعد به بالا فرستاده می‌شود. باریوم مایعی است که اشعه ایکس را نشان می‌دهد. وقتی اندامی که به طور معمول در عکس رادیولوژی ظاهر نمی‌شود با باریوم پوشانده شود، قابل مشاهده می‌شود. این روش دردناک نیست.
- سی تی اسکن: این روش اغلب اوقات مفیدترین روش تشخیص است. رادیولوژی با تنقیه باریوم هم ممکن است مفید باشد. اگر علائم شدید باشد، سی تی اسکن ممکن است بگوید آیا عفونت به بخش دیگر اندام منتشر شده است یا یک آبسه وجود دارد.
- تست مدفوع: بررسی برای بررسی عفونتهایی همچون کلستریدیوم دیفیسل
- تست ادرار: برای بررسی عفونت ادراری
- آزمایش خون: برای علائم التهاب، کم خونی یا کلیه یا مشکلات کبدی
- تست بارداری: برای رد بارداری در زنان
درمان
اکثر بیماران با دیورتیکولوز علائم خفیف یا بدون علامت هستند و نیازی به هیچ درمان خاصی ندارند. یک رژیم غذایی با فیبر نرمال از یبوست جلوگیری می‌کند و احتمالا از تشکیل دیورتیکولهای بیشتر جلوگیری می‌کند. بیماران با علائم خفیف درد شکمی به علت اسپاسم عضلانی در ناحیه دیورتیکولها ممکن است از داروهای ضد اسپاسم بهره خوبی ببرند. به عنوان مثال:
- کلردیازپام
- دی سیکلومین
- آتروپین، اسکوپالامین، فنوباربیتال (دوناتال)
- هیوسیامین (لوسین)
وقتی که دیورتیکولیت بوجود می‌آید، آنتی بیوتیکها معمولا مورد نیاز است. آنتی بیوتیکهای خوراکی به هنگامی که علائم خفیف هستند، کافی هستند. بعضی از مثالهای آنتی بیوتیکهای تجویز عبارتند از:
- سیپروفلوکساسین (سیپرو)
- مترونیدازول (فلاجیل)
- سفالکسین (کفلکس)
- داکسی سایکلین (ویبرامایسین)
جراحی
جراحی فقط وقتی انجام می‌شود که درمانهای دیگر با شکست مواجه شوند یا وقتی که سوراخ روده بزرگ اورژانسی به درمانهای جایگزین پاسخ نمی‌دهد. برای انجام این عمل بیهوشی عمومی انجام می‌شود یعنی شخص زیر بیهوشی عمل می‌شود. روش مناسب جراحی به محل دیورتیکولیت در روده بزرگ، سلامت کلی فرد و راحتی تجربه جراح بستگی دارد.
انواع رایج جراحی دیورتیکولیت عبارتند از:
- جراحی لاپاروسکوپی: این جراحی با حداقل تهاجم است و معمولا نیاز به ۳ تا ۵ برش کوچک در شکم دارد در حالی جراحی‌های سنتی نیاز به یک برش بزرگ دارند.
- برش کولون: این متداولترین نوع جراحی دیورتیکولیت است. جراح داخل کولون برش ایجاد می‌کند، دیورتیکولهای صدمه دیده را بر می‌دارد سپس قطعات باقی مانده روده را به هم می چسباند. جراح ممکن است روده را به مقعد بچسباند تا یک کولوستومی ایجاد کند. کولوستومی حفره کوچکی ست که به مدفوع اجازه می‌دهد تا از طریق شکم خارج شود و شخص باید از کیسه دفع استفاده کند. از آنجایی که اکثر افراد داشتن کیسه دفع را دوست ندارند، اتصال دوباره کولون به معقد می‌تواند با شکست مواجه شود و نیازمند جراحی بعدی باشد.
- ایلئوستومی حلقه‌ای: این روش شامل برداشتن قطعه عفونی کولون است. جراح یک حفره موقت در شکم برای دفع مواد زائد با استفاده از روده باریک ایجاد می‌کند. این راه عبوری استوما نام دارد. چند ماه بعد جراح استوما را بر می‌دارد و دوباره روده‌ها را متصل می‌کند که امکان عبور مدفوع به طور طبیعی را فراهم می‌کند. این روش را می‌توان یک جایگزین خوب برای افرادی ست که دلشان نمی‌خواهد کیسه دفع داشته باشند. البته به دلیل اینکه شامل دو جراحی می‌شود، خطر بالاتری را ایجاد می‌کند.
- شستشوی لاپاروسکوپی: این روش تکنیکی جدید است. جراح معده و روده بزرگ را معاینه می‌کند، هر گونه تورم و چرک را تخلیه می‌کند و شکم را شستشو می‌دهد. این کار می‌تواند عفونت را از بین ببرد، از تورم شکم جلوگیری کند و نیاز به برداشتن روده را رفع کند. این روش در میان افراد مبتل به عفونت یا سوراخ روده بزرگ شایع است. اما چون شستشوی لاپاروسکوپی شامل ترک قسمت آسیب دیده روده بزرگ در بدن است، خطر حملات آینده افزایش می‌یابد.
رژیم غذایی مخصوص دیورتیکولیت
یک تحقیق نشان داد که یک رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل با کاهش خطر دیورتیکولیت همراه است.
غذاهای سرشار از فیبر
به لحاظ سنتی، پزشکان توصیه می‌کنند که افرادی که دچار التهاب دیورتیکولیت حاد هستند باید یک رژیم غذایی با مایعات روشن (مثل سوپهای آبکی) را دنبال کنند. بعدها به سمت رژیم غذایی کم فیبر بروند تا زمانی که علائم بهبود یابد. وقتی که علائم شخص بهتر شد، برخی منابع توصیه می‌کنند که رژیم غذایی سرشار از فیبر را دنبال کنند.
دستورالعملهای غذایی توصیه می‌کند که مصرف فیبر به ۱۴ گرم در هر ۱۰۰۰ کالری برسد. غذاهای با فیبر بالا عبارتند از:
- غلات سبوس دار آماده با فیبر بالا
- لوبیاها و حبوبات از جمله لوبیای سفید، نخود، عدس و لپه
- میوه‌ها از جمله گلابی، آووکادو، سیب و آلوها
- سبزیجات از جمله نخود سبز، سیب زمینی، کدو حلوایی و شلغم
- غلات از جمله بلغور، کینوا، جو و گندم کامل
اگر هر غذایی علائم را تشدید کند در این صورت باید به پزشک خود اطلاع دهید و در این مورد با وی مشورت کنید. 
پروبیوتیکها
پروبیوتیکها باکتریهای مفیدی هستند که روده را سالم نگه می‌دارند. پژوهشی در سال ۲۰۱۳ نشان داد که پروبیوتیکها در درمان بیماری دیورتیکولی بی علامت موثر هستند بخصوص وقتی که همراه با دارو باشند. افراد می‌توانند پروبیوتیکها را به عنوان یک مکمل مصرف کنند اما آنها در بعضی غذاها بطور طبیعی وجود دارند. این غذاها عبارتند از ماست طبیعی و غذاهای تخمیری مثل کفیر، میسو، تمپه و کیمچی
غذاهایی که باید اجتناب کرد
در گذشته برای بیماران مبتلا به دیورتیکولیت توصیه می‌شد تا از غذاهایی مثل پاپ کورن، آجیلها و تخمه‌ها از جمله تخم کدو و کنجد اجتناب کنند. کارشناسان می‌گوییند خوردن این دانه‌ها در گوجه، خیار، کدو، توت فرنگی و تمشک مشکلی ندارد. البته هر کس با دیگری متفاوت است و بعضی ممکن است متوجه شوند برخی از غذاها علائم آنها را بدتر می‌کند. هر کس که متوجه شود که غذای خاصی موجب درد یا تغییر در علائم می‌شود ممکن است بخواهد آن غذا را حذف کند و با پزشک خود صحبت کند.
غذاهای با FODMAP بالا
FODAMAP مخفف الیگوساکاریدها، دی ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلیولهای تخمیرپذیر است. اینها غذاهای کربوهیدرات دار هستند که تحقیقات نشان می‌دهد می‌توانند موجب علائم گوارشی همانند نفخ، گاز و اسهال شوند. در تحقیقات توصیه می‌شود که مصرف کم FODMAP ممکن است به کاهش خطر و پایین آوردن علائم بیماری دیورتیکولی کمک کند. بعضی از غذاهای حاوی این ماده عبارتند از:
- پیازها، قارچها، گل کلم و سیر
- سیب، زردآلو، میوه، گلابی، هلو
- غذاهای لبنی از جمله شیر، ماست و پنیر
- لوبیاها و نخودها
- نان و غلات صبحانه
- شکر و شیرین کننده
بعضی از این غذاهای حاوی فیبر مفید هستند که باید در مورد انتخابهای غذایی و از بین بردن علائم با مسئول درمانی خود صحبت کنید.
گوشت قرمز
تحقیقات گوشت قرمز و گوشت فست فودی را با دیورتیکولیت مرتبط می‌داند. پژوهشی در سال ۲۰۱۷ نشان داد که اگر شخصی رژیم غذایی و سبک زندگی سالم را دنبال کند، ممکن است تا ۵۰% از موارد دیورتیکولیت پیشگیری کند. توصیه‌ها عبارتند از مصرف نکردن بیش از ۵۱ گرم گوشت در روز، خوردن حدود ۲۳ گرم فیبر غذایی در روز، انجام حداقل ۲ ساعت ورزش شدید در هر هفته، حفظ سلامت وزن و هرگز سیگار نکشند.
دیورتیکولیت مکل
بیماری دیورتیکولها معمولا بزرگسالان را دچار می‌کند. اما در موارد نادری هم کودکان با دیورتیکول متولد می‌شوند. وقتی این امر رخ می‌دهد، به عنوان دیورتیکولوم مکل شناخته می‌شود. اگر دیورتیکول ملتهب شود، دیورتیکولیت مکل اطلاق می‌شود. در بعضی موارد، دیورتیکولوم مکل موجب اثرات قابل ملاحظه‌ای نمی‌شود. در موارد یگر می‌توند علائم زیر شود:
- درد شکمی
- تهوع
- استفراغ
- مدفوع خونی
- خونریزی از مقعد
دیورتیکولیت مثانه
دیورتیکولها می‌توانند در مثانه هم بوجود آیند. این وقتی اتفاق می‌افتد که در دیواره مثانه کیسه‌هایی تشکیل می‌شوند، از نقاط ضعیف دیواره مثانه خارج می‌شوند. گاهی اوقات دیورتیکولهای مثانه به هنگام تولد وجود دارند. در موارد دیگر بعدا در زندگی بوجود می‌آیند. آنها می‌توانند موقعی که دهانه مثانه مسدود شده است یا مثانه به دلیل بیماری یا آسیب به درستی کار نمی‌کند، ایجاد می‌شوند. اگر دیورتیکولهای مثانه ملتهب شوند، به عنوان دیورتیکولیت مثانه شناخته می‌شود. برای درمان دیورتیکولیت مثانه، پزشکان آنتی بیوتیک و داروهای مسکن تجویز می‌کنند. همچنین ممکن است جراحی را برای ترمیم دیورتیکولها توصیه کنند. ممکن است دیورتیکولیت بر مثانه اثر بگذارد. در موارد شدید، ممکن است یک فیستول بین کولون و مثانه بوجود آید. این حالت به عنوان فیستول کولووزیکال شناخته می‌شود.
دیورتیکولیت مری
دیورتیکولیت بطور بالقوه می‌تواند در مری هم تشکیل شود. این موقعی رخ می‌دهد که کیسه‌ها در دیواره مری تشکیل شوند. دیورتیکول مری نادر است. معمولا به کندی و طی چندین سال بوجود می‌آیند. همچنان که رشد می‌کنند می‌توانند موجب علائم یا اختلالات زیر شوند:
- مشکل ورم کردن
- درد به هنگام ورم
- هالیتوز یا بوی بد دهان
- بیرون ریختن غذا و بزاق
- استنشاق ریوی؛ تنفس قی کننده غذا یا بزاق در ریه‌ها
- پنومونی تنفسی؛ ایجاد عفونت ریوی بعد از تنفس در غذا یا بزاق
اگر دیورتیکولها ملتهب شوند، به عنوان دیورتیکولیت مری شناخته می‌شود. برای درمان دیورتیکولیت مری، پزشک آنتی بیوتیک و مسکن تجویز می‌کند. برای ترمیم دیورتیکولها، جراحی را توصیه می‌کنند.
پیشگیری
برای کمک به پیشگیری از دیورتیکولیت باید اقدامات زیر را انجام داد:
- ورزش منظم: ورزش عملکرد طبیعی روده را تقویت می‌کند و فشار درون کولون را کاهش می‌دهد. سعی کنید که حداقل ۳۰ دقیقه در اکثر روزها ورزش کنید.
- مصرف بیشتر فیبر: رژیم غذایی با فیبر بالا خطر دیورتیکولیت را کاهش می‌دهد. غذاهای غنی از فیبر همانند میوه‌های تازه و سبزیجات و غلات کامل، نرم کننده مواد زائد و آنهایی که به خروج سریعتر از روده بزرگ کمک می‌کنند. خوردن تخمه و آجیل با بروز دیورتیکولیت ارتباطی ندارد.
- نوشیدن مایعات کافی: فیبر بوسیله جذب کردن آب و افزایش دادن نرمی و حجم دهی به مواد زائد در روده بزرگ عمل می‌کنند. اما اگر مایعات کافی ننوشید تا آنچه که جذب می‌شود، جایگزین شود، فیبر می‌تواند یبوست آور باشد.
- اجتناب از سیگار: سیگار کشیدن با افزایش خطر دیورتیکولیت همراه است.
ملاحظات
دیورتیکولیت یک بیماری گوارشی نسبتا شایع در کشورهای غربی است اما در آسیا و آفریقا نادر است. در اکثر موارد در کوتاه مدت با دارو و تغییرات رژیم غذایی درمان می‌شود. اما اگر اختلالات ایجاد شوند، می‌تواند خیلی جدی باشد. اگر دیورتیکولیت مشکلاتی ایجاد کند، پزشک توصیه می‌کند که بیمار در بیمارستان درمان شود. ممکن است بیمار را برای ترمیم صدمه به کولون جراحی کنند.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع:
