دانه رازیانه از دست گیاهان دارویی است که دارای خواص زیادی است. خواص رازیانه یکی از مواردی که از دیرباز مورد پژوهش و استفاده ابنا بشر بوده است. از دوران کهن رازیانه در کشورهای مختلف به خصوص در کشورهای حوزه میان رودان کاربردی گسترده است.
جدای از این در فرهنگ آنگلو ساکسون رازیانه به همراه مواد غذایی دیگری نظیر عناب، آویشن، قارچ، گزنه و… به عنوان یکی از ۹ گیاه مقدس مورد احترام اقوام آنگلوساکسون بوده است. همچنین این گیاه به عنوان یکی از ادویه‌های پر کاربرد در تهیه غذا و خوراکی‌های طبخ شده در کشورهای ناحیه مدیترانه جایگاه مخصوص به خود را دارد.
بیشتر بخوانید: خواص چای رازیانه
تاریخچه و مشخصات گیاه رازیانه
برای شروع بحث در ابتدا بهتر است نگاهی به خانواده گیاه رازیانه کرده و سپس به خواص رازیانه بپردازیم. این گیاه چند ساله متعلق به خانواده جعفری (Umbelliferae) که خانواده بزرگ از گیاهان و ادویه جات و متشکل از زیره سیاه، شوید، بادیان رومی، زیره سبز … و غیره است. نام علمی رازیانه Foeniculum vulgare var. dulce است.
اگرچه رازیانه گیاهی است که در بررسی تاریخچه آن به صورت گیاه بومی جنوب اروپا شهرت دارد ولی در کنار آن در مناطق گسترده‌ی از جهان شامل اروپا، خاورمیانه، چین، هند، ترکیه و دیگر کشورهای حوزه مدیترانه کشت و برداشت می‌شود.
همچنین پیاز رازیانه ( Foeniculum vulgare var. azoricum) یکی از گیاهانی است که به خاطر طعم لذت بخش خود در کشورهای حوزه مدیترانه و استفاده از غذاهای مختلف محبوبیت زیادی دارد. از این رو در مناطق زیادی از این کشورها پرورش و برداشت می‌شود. به طور کلی وقت برداشت رازیانه زمانی است که سر دانه‌های آنها به رنگ قهوهای مایل به زرد تمایل پیدا می‌کند، با بروز این نشانه ، با تهیه مقدماتی در ساعات اولیه روز این گیاه دارویی برداشت خواهد شد.
بررسی مزایای مختلف دانه رازیانه برای سلامتی فرد مصرف کننده
از دیر باز در فرهنگ‌های مختلف گیاه رازیانه نمادی از طول عمر، شجاعت و قدرت در افراد بوده است. با مصرف مقادیری از دانه رازیانه به عنوان یگ گیاه با ارزش دارویی، جدای از طعم خوش غذا این ماه مؤثر غذایی می‌تواند بسیاری از ریز مغذی و درشت مغذی‌ها را نظیر آنتی اکسیدان ها، فیبرهای غذایی، مواد معدنی و ویتامین‌ها را برای بدن تأمین فرد مصرف کننده تأمین کند.
علاوه بر تأمین ریز و درشت مغذی‌ها، دانه رازیانه حاوی فلاونوئیدهای ضد اکسیدان مانند کمپفرول و کوئرستین است. این ترکیبات دارای شهرت خاصی به عنوان آنتی اکسیدان هایی قوی با خاصیت از بین بردن رادیکال‌های آزاد مضر از بدن هستند از این رو طبیعی است که مصرف این گیاه دارویی می‌تواند در پیشگیری از ابتلای به امراضی نظیر انواع سرطان، عفونت، پیری زودرس و بیماری‌های دژنراتیو عصبی کاربرد موثری داشته باشد.
مصرف سبزیجات راهی مؤثر برای تأمین فیبر غذایی است. از پر کاربردترین سبزی‌ها در این زمینه سبزی خوردن، کاهو و کلم هستند. رازیانه هم در تأمین به خصوص فیبرهای نامحلول که با جذب آب، حجم دهی به غذا و متعاقباً کاهش احتمال ابتلای به عارضه یبوست همراه خواهد بود، بسیار کارا است. مصرف ۱۰۰ گرم رازیانه، ۳۹.۸ گرم فیبر غیر محلول غذایی را برای فرد مصرف کننده به همراه می‌آورد.
یکی دیگر از خواص دانه رازیانه باند شدن آنها با نمک‌های صفراوی حاصل از کلسترول است که باعث خواهد که پروسه جذب آنها در روده بزرگ و متعاقباً کاهش میزان LDL در خون فرد شود. همچنین از طریق تأمین ترکیبات فلاونوئیدی، دانه‌های رازیانه نقشی به سزا از در امان نگه داشته شدن موکوز روده در ابتلا به سرطان خواهد داشت.
از دیگر خواص این گیاه دارویی تأمین ترکیبات فرار مفیدی مثل آنتول، لیمونن، آنیسالدهاید، پینن، میرسن، فنچون، چاویکول و سینئول ات که دارای خواص آنتی اکسیدانی، گوارشی، نقش پیگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی نظیر سرماخوردگی و آنفلوانزا و برونشیت است.
همچنین دانه رازیانه و عصاره آن می‌تواند درمان جایگزین مناسبی برای مبارزه با بیماری کولیک (نفخ روده) در کودکان شیرخوار باشد. برای این منظور رازیانه می‌تواند به تنهایی و یا در ترکیب با دیگر گیاهان دارویی و عصاره‌ها آنها مورد استفاه قرار گیرد. البته لازم به ذکر است که از جایگزین کردن خودسرانه دانه رازیانه به جای داروهای تجویز شده توسط پزشک معالج خودداری کنید. رازیانه بیشتر دارای نقش مکملی برای درمان است و از این رو بهتر است که استفاده از ان در مبارزه و پیشگیری از بیماری‌ها با مشورت و نظر یک پزشک حاذق و مجرب باشد.
همچنین از آنجایی که دانه رازیانه به عنوان یک گیاه دارویی به فروش می‌رسد و عملاً استاندارد خاصی برای بررسی دقیق ترکیبات آن وجود ندارد، در زمینه سلامت این محصول و عاری بودن آن از ترکیب با فلزات سمی و یا دیگر مخاطرات تهدید کننده سلامت هوشیار باشید. از این رو نیاز است در صورت امکان از ناحیه‌ای مطمئن خرید این محصول صورت گیرد تا عوارض جانبی ناشی از مصرف آن به حداقل برسد.
دانه رازیانه منبعی غنی از مواد معدنی مانند مس، آهن، کلسیم، پتاسیم، منگنز، سلنیوم، روی و منیزیم است. اگر به بررسی جز به جز این مینرال ها بپردازیم به اهمیت رازیانه بیشتر پی می‌بریم. مثلاً مس دارای نقش قابل توجهی در تولید گلبول‌های قرمز است. آهن در تشکیل گلبول قرمز مورد نیاز است.
روی یک عنصر مهم و سازنده در آنزیم‌هایی است که در رشد و تکامل، رشد اسپرم، هضم و سنتز اسید نوکلئیک نقش دارند.
پتاسیم عنصر مهمی در تعادل مایعات سلولی و بدن است که به نوبه خود به کنترل قلب و فشار خون در فرد مصرف کننده یاری خواهند رساند. همچنین بدن انسان از منگنز در قالب یک کو – فاکتور و آنزیم مهم آنتی اکسیدان یعنی سوپراکسید دیسموتاز بهره می‌گیرد. همه این آثار درخور را می‌توان با تهیه و مصرف درست دانه رازیانه دریافت کرد.
دانه رازیانه منبعی غنی از مواد معدنی مانند مس، آهن، کلسیم، پتاسیم، منگنز، سلنیوم، روی و منیزیم است. اگر به بررسی جز به جز این مینرال ها بپردازیم به اهمیت رازیانه بیشتر پی می‌بریم. مثلاً مس دارای نقش قابل توجهی در تولید گلبول‌های قرمز است.
آهن در تشکیل گلبول قرمز مورد نیاز است. روی یک عنصر مهم و سازنده در آنزیم‌هایی است که در رشد و تکامل، رشد اسپرم، هضم و سنتز اسید نوکلئیک نقش دارند. پتاسیم عنصر مهمی در تعادل مایعات سلولی و بدن است که به نوبه خود به کنترل قلب و فشار خون در فرد مصرف کننده یاری خواهند رساند. همچنین بدن انسان از منگنز در قالب یک کو – فاکتور و آنزیم مهم آنتی اکسیدان یعنی سوپراکسید دیسموتاز بهره می‌گیرد. همه این آثار درخور را می‌توان با تهیه و مصرف درست دانه رازیانه دریافت کرد.
نکات مهم در استفاده از دانه رازیانه
هر محصولی می‌تواند دارای ویژگی‌ها و ترکیبات خود باشد. از این رو بعد از تهیه رازیانه حتماً بروشور و کاتالوگ آن محلول را مطالعه نمایید. همچنین قبل از مصرف این گیاه دارویی باید با پزشک متخصص خود در مورد آلرژی‌ها و یا بیماری‌هایی که ممکن است داشته باشید و با مصرف رازیانه تشدید شوند مشورت کنید.
همچنین از تجویز خودسرانه و بدون تجویز پزشک این گیاه دارویی به خصوص برای کودکان کم سن و سال خودداری نمایید.
مشخص نیست که این دارو به یک جنین آسیب برساند یا نه . اگر باردار بودید یا در حین استفاده از این داروی گیاهی، باردار شدید، در اولین فرصت به پزشک خود اطلاع دهید.
نکاتی که باید قبل از استفاده از این داروی گیاهی بدانید
اگر فرد مصرف کننده به این دارو آلرژی داشته باشد و یا اگر فرد دچار اختلالات زیر باشد نباید از رازیانه استفاده کند:
- ابتلا و یا سابقه ابتلای به سرطان پستان، تخمدان یا رحم؛ یا
- سابقه اندومتریوز یا فیبروئید رحم.َ
- آلرژی به گیاهان نظیر کرفس، هویج و درمنه.
تهیه، نگهداری و ذخیره دانه رازیانه
این گیاه معمولاً در بازار وجود دارد. بهتر این است که به جای پودر رازیانه دانه یا گیاه آن خریداری شود چون پودر آن ممکن است در برگیرنده افزودنی‌های تندی باشد که با ذائقه مصرف کننده سازگاری ندارد.
دانه‌های خشک رازیانه را می‌تواند مانند دیگر گیاهان مثل شوید نگهداری کرد. برای این منظور نیاز است که دانه‌های رازیانه را در یک ظرف تمیز با امکان تبادل هوا قرار داده و در مکان‌های سرد، مرطوب و تاریک نگهداری کنید. رازیانه خشک و پودر رازیانه باید در یخچال و فریزر ذخیره شده و با توجه به از دست رفتن سریع ترکیبات مؤثر آن در اولین فرصت مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده دارویی از خواص رازیانه
- از قدیم الایام در طب سنتی از رازیانه و دانه رازیانه به عنوان دارویی مؤثر برای برطرف کردن علائم نفخ و سوهاضمه استفاده می‌شده است.
- در تحقیقی که بر روی مادران شیرده صورت گرفت، این نتایج حاصل شد که رازیانه باعث افزایش ترشح شیر در مادران باردار می‌شود.
- آب رازیانه با استفاده از خواص خود و کمک به فرایند هضم در کاهش علامت بیماری کولیک که در نوزادان رخ می‌دهد، مؤثر است.
- از دیگر خاص این داروی گیاهی مؤثر، مبارزه با برونشیت و صرفه و همچنین از روغن آن برای ماساژ و در نتیجه از میان بردن درد مفصلی استفاده می‌شود.
استفاده از رازیانه در آشپزی و پخت غذا
- عطر و امکان استفاده از قسمت‌های مختلف گیاه رازیانه باعث شده که این گیاه با ارزش به طور گسترده‌ای در اغذیه‌های مختلفی مورد استفاده قرار گیرد و برای طعم دهی بهتر از فرم پودر شده رازیانه که به آرامی حرارت داده می‌شود، استفاده می‌شود.
- یکی از موارد شهرت رازیانه استفاده از آن به عنوان ادویه جادویی در کنار دارچین، فلفل قرمز و… است.
- همچنین در تهیه ماهی، پنیر و خوراک‌های مختلف از سبزیجات، استفاده از رازیانه کاربرد گسترده‌ای دارد.
- در هند، از دانه‌های رازیانه در قالب جزئی مؤثر از پودر کاری (Bengali paanch pooran) بهره می‌گیرند. همچنین، دانه‌های آغشته شده به شکر رازیانه (Saunf) به‌عنوان یک مکمل پس از غذا برای بهبود هضم در کشورهای هند، پاکستان و بنگلادش دارای کاربرد زیادی است.
نکاتی در مورد امنیت استفاده از رازیانه
دانه‌های رازیانه را در نباید به صورت افراطی و خارج از چهارچوب و به مقدار خیلی زیاد مصرف کرد. وجود ترکیباتی در این ماده غذایی و دارو ممکن است اگر به میزان بالایی برشد باعث ایجاد علائم عصبی و عوارضی مانند توهم و تشنج در فرد مصرف کننده رازیانه شود. همچنین به علت غلظت بالای ترکیبات استروژن موجود در این ماده، احتمال دارد ریسک ابتلای به سرطان‌های مرتبط با گیرنده‌های استروژن نظیر سرطان آندومتر، سرطان سینه، تخمدان و غیره بالا رود. همچنین استفاده از این ماده غذایی در دوران بارداری باید با هماهنگی با پزشک و متخصص زنان باشد و ممکن است که نیاز باشد فرد باردار از مصرف مقادیر بالایی از این ماده برای پیشگیری از ابتلای به عوارض آن اجتناب کند.
مصرف این ماده ممکن است سبب این شود که شانس ابتلای فرد به آفتاب سوختگی بالاتر رود. از این رو کسانی که این دارو را مصرف می کنند ، نیاز است که از قرار گرفتن در معرض نور خورشید و یا دراز کشیدن بر روی تخت های برنزه کردن و حمام آفتاب (چه طبیعی و چه مصنوعی) اجتناب کند. اگر به هر عنوان فرد مجبور بود که در معرض نور آفتاب قرار گیرد و در وقتی در خارج از منزل قرار دارد، لازم است که لباس محافظ بپوشد و از کرم ضدآفتاب (SPF 30 یا بالاتر) استفاده کند.
عوارض جانبی دانه رازیانه
اگر شما نشانه هایی از یک واکنش آلرژیک به این ماده غذایی مانند : راش پوستی یا کهیر ( با یا بدون تب یا درد مفاصل ) ؛ اشکال در تنفس؛ تورم صورت، لب ها، زبان یا گلو ، را مشاهده کردید، با اورژانس پزشکی تماس بگیرید.
اگرچه تمام عوارض جانبی رازیانه مورد بررسی قرار نگرفته و شناخته شده نیست ولی با مصرف کوتاه مدت و متعادل این ماده غذایی می‌توان از بسیاری از آنها جلوگیری کرد.
چه داروهایی مصرف این ماده غذایی را تحت تاثیر قرار می دهند؟
در صورتی که داروهای زیر را مصرف می‌کنید، به خاطر پیشگیری از عوارض ناشی از تداخل دارویی لازم است که مصرف رازیانه توسط شما تنها بعد از مشورت با پزشک صورت گیرد:
- سیپروفلوکسیاسین
- تاموکسیفن
- داروهای ضد بارداری یا فرم ایمپلمنت ( کاشتنی) این داروها
مصرف هم‌زمان بسیاری از داروها می‌تواند با مصرف این داروی گیاهی تداخل ایجاد کند. این داروها شامل داروهای تجویزی یا بدون نسخه، ویتامین‌ها و محصولات و داروهای گیاهی است. با پزشک خود در مورد تمام داروهای مصرفی فعلی خود و یا داروهایی که شروع و یا متوقف کرده اید ، مشورت کنید.
منابع این مقاله:
این مقاله به‌طور اختصاصی توسط گروه نویسندگان داروباکس ترجمه و تألیف شده است.
