خشکی چشم یک بیماری شایع است، این بیماری زمانی که اشک شما قادر به حفظ رطوبت چشم نباشد اتفاق می‌افتد. اشک به دلایل بسیار زیادی می‌تواند ناکافی باشد. به‌عنوان‌مثال، خشکی چشم ممکن است در صورت ترشح و تولید ناکافی اشک و یا تولید اشک باکیفیت پایین ایجاد شود. خشکی چشم احساس ناخوشایندی است. اگر چشم‌های خشکی دارید، ممکن است چشمان شما خارش یا سوزش داشته باشند. در بعضی از شرایط خاص مانند مسافرت با هواپیما، ماندن در یک اتاق تهویه، دوچرخه‌سواری یا نگاه کردن به مدت چند ساعت به صفحه‌نمایش کامپیوتر ممکن است خشکی چشم را تجربه کنید. درمان خشکی چشم می‌تواند باعث آسایش شما شود. این درمان‌ها شامل اصلاح شیوه زندگی و استفاده از قطره‌های چشمی می‌باشد. به‌احتمال‌زیاد برای کنترل علائم خشکی چشم باید این اقدامات را به‌صورت دائم انجام دهید.
علائم خشکی چشم
نشانه‌ها و علائم که معمولاً در هر دو چشم تأثیر می‌گذارد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• احساس خارش، سوزش یا خراشیدگی در چشم شما؛
• رشته‌های مخاطی در داخل یا اطراف چشم شما؛
• حساسیت به نور؛
• قرمزی چشم؛
• احساس داشتن وجود چیزی در چشم شما؛
• عدم تحمل لنزهای تماسی؛
• ناتوانی رانندگی در شب؛
• چشم‌های اشک‌بار که نتیجه پاسخ بدن به سوزش خشکی چشم است؛
• تاری دید یا خستگی چشم؛
زمان مراجعه به پزشک
اگر علائم و نشانه‌های طولانی‌مدت خشکی چشم، ازجمله قرمزی، سوزش، خستگی و یا دردناکی چشم‌داشتید، به پزشک خود مراجعه نمایید. پزشک شما می‌تواند با اقدامات لازم مشکل چشمان شمارا حل کند یا به متخصص چشم ارجاع دهد.
علل خشکی چشم
خشکی چشم ناشی از کمبود اشک است. اشک شما ترکیبی پیچیده از آب، اسیدهای چرب و مخاط است. این ترکیب باعث شفاف و روان شدن سطح چشم شما می‌شود، همچنین به محافظت از چشم شما در برابر عفونت کمک کند.
در برخی از افراد، علت خشکی چشم، کاهش تولید اشک می‌باشد. برخی دیگر، افزایش تبخیر و یا عدم تعادل در تولید اشک علت خشکی چشم است.
کاهش تولید اشک
هنگامی‌که شما قادر به تولید اشک به‌اندازه کافی نیستید، احتمال خشکی چشم بالا می‌رود. اصطلاح پزشکی برای این بیماری، کراتوکونژکتیویت است. علل رایج کاهش تولید اشک شامل این موارد است:
- پیری
- برخی از شرایط خاص پزشکی، ازجمله دیابت، آرتریت روماتوئید، لوپوس اریتروماتوز، اسکلرودرم، سندرم شوگرن، اختلالات تیروئید و کمبود ویتامین آ.
- برخی از داروها، ازجمله آنتی‌هیستامین‌ها، ضد انعقادها، هورمون تراپی، داروهای ضدافسردگی و داروهای ضد فشارخون، آکنه، داروهای ضدبارداری و بیماری پارکینسون.
- جراحی لیزر چشم، هرچند نشانه‌های چشم خشکی مربوط به این روش معمولاً موقت هستند.
- آسیب به غدد اشک که ناشی از التهاب و یا رادیوتراپی (اشعه درمانی).
افزایش تبخیر اشک
علل رایج افزایش تبخیر اشک عبارت‌اند از:
- باد، دود و هوای خشک
- کاهش در دفعات پلک زدن در زمان تمرکز مانند هنگام خواندن، رانندگی و یا کار کردن با رایانه.
عدم تعادل در ترکیب اشک
اشک دارای سه ترکیب اساسی است: چربی، آب و موکوس. مشکلات در هر یک از این ترکیبات می‌تواند باعث ایجاد خشکی چشم شود. به‌عنوان‌مثال، ممکن است غدد کوچک در لبه پلک‌ها (غدد میبومی) که چربی تولید می‌کنند، مسدود شوند. انسداد غدد میبومی در افراد مبتلابه التهاب در لبه‌های پلک (بلفاریت)، روزاسه یا سایر اختلالات پوستی رایج است.
عوامل خطر
عواملی که موجب خشکی چشم‌ها می‌شوند عبارت‌اند از:
- سن بالای ۵۰ سال. با افزایش سن، تولید اشک کاهش می‌یابد. خشکی چشم در افراد بالای ۵۰ سال رایج هستند.
- جنسیت (زن). کمبود اشک در زنان شایع‌تر است، به‌ویژه اگر تغییرات هورمونی ناشی از بارداری، استفاده از قرص‌های ضدبارداری یا یائسگی را تجربه کنند.
- کمبود ویتامین آ (که در هویج، کلم بروکلی و جگر وجود دارد) در رژیم غذایی، کمبود اسیدهای چرب امگا ۳ (که در ماهی، گردو و روغن‌های گیاهی یافت می‌شود).
- استفاده از لنزهای تماسی
عوارض جانبی خشکی چشم
افرادی که چشم‌های خشک دارند ممکن است این عوارض را تجربه کنند:
- اشک، سطح چشم‌های شمارا از عفونت محافظت می‌کند. بدون داشتن سطوح کافی اشک، ممکن است خطر ابتلا به عفونت در چشم شما افزایش یابد.
- در آسیب به سطح چشم شما. در صورت عدم درمان، خشکی چشم شدید ممکن است منجر به التهاب چشم، سایش سطح قرنیه، زخم قرنیه و مشکلات بینایی شود.
- کاهش کیفیت زندگی. چشمان خشک می‌تواند فعالیت‌های روزمره، مانند خواندن را دشوار کند.
آماده شدن برای قرار ملاقات با پزشک
شما احتمالاً در ابتدا نیاز باشید که به در این زمینه به پزشک خانواده مراجعه کنید. سپس او ممکن است که شمارا به متخصص چشم (چشم‌پزشک) ارجاع دهد. ازآنجاکه این قرارهای ملاقات می‌تواند مختصر باشد، آمادگی برای قرار ملاقات ایده خوبی خواهد بود.
آنچه شما می‌توانید انجام دهید
- فهرستی از علائمی را که تجربه می‌کنید فهرست کنید، ازجمله مواردی که از دلایل و علل این قرار ملاقات شما است.
- فهرستی از اطلاعات شخصی کلیدی، ازجمله تغییرات اخیر زندگی خود را فهرست کنید.
- فهرستی از تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید را تهیه کنید.
- لیست سؤالات را از دکتر خود بپرسید.
برای خشکی چشم، بعضی از سؤالات اساسی برای پرسش از پزشک خود عبارت‌اند از:
- علت اصلی خشکی چشم من چیست؟
- آیا به آزمایش نیاز دارم؟
- آیا خشکی چشم می‌تواند خودبه‌خود بهتر شود؟
- گزینه‌های درمان من چه هستند؟
- عوارض بالقوه هر درمان چیست؟
- من یک مشکل پزشکی دیگر دارم. چگونه می‌توانم بهترین شرایط را برای کنترل و مدیریت این دو مشکل داشته باشم.
- آیا داروهای عمومی که برای من تجویز می‌کنید در دسترس است؟
- آیا شما هر بروشور یا سایر توصیه‌های مهم را که لازم است من بدانم و با خود ببرم دارید؟
- چه وب‌سایت‌هایی را برای مشکل من توصیه می‌کنید؟
- آیا من باید برای پیگیری مشکل باید مراجعه کنم؟
سؤالات اضافی را که ممکن است در طی وقت ملاقات شما با پزشک پیش بیاید از وی بپرسید.
از دکتر خود باید چه انتظاری داشته باشید
پزشک شما ممکن است این سؤالات را از شما بپرسد:
• می‌توانید علائم خود را شرح دهید؟
• آیا شما می‌توانید زمانی که ابتدا علائم را تجربه کردید به یادآورید؟
• علائم شما به صورت مداوم یا گاه‌به‌گاه اتفاق می‌افتد ؟
• آیا دیگر اعضای خانواده شما خشکی چشم دارند؟
• آیا سعی کرده‌اید که از عینک آفتابی یا قطره‌های چشمی برای بهبود مشکل استفاده کنید؟ آیا کمکی کردند؟
• علائم بیماری خشکی چشم در شما در ابتدای صبح و یا انتهای روز وخیم‌تر می‌شود؟
• چه داروهایی را مصرف می‌کنید؟
• آیا شما در معرض اشعه در قسمت‌های سرو یا گردن بوده‌اید؟
آنچه شما در حال حاضر می‌توانید انجام دهید
برای از بین بردن علائم و نشانه‌هایتان درحالی‌که برای قرار ملاقات خود با پزشک صبر می‌کنید، سعی کنید از قطره‌های چشم استفاده کنید. از قطره لوبریکانت (اشک مصنوعی) استفاده کنید. از قطره‌هایی که باعث کاهش قرمزی چشم. می‌شوند کمتر استفاده کنید. قطره‌هایی که سبب کاهش قرمزی چشم می‌گردند، می‌توانند باعث التهاب و حساسیت بیشتر چشم‌ها شوند.
آزمایش‌ها و تشخیص‌های خشکی چشم
تست‌ها و روش‌هایی که می‌توانند برای تعیین علت چشم‌های خشک شما استفاده شوند عبارت‌اند از:
معاینه کامل چشم
معاینه چشم که شامل سابقه کامل سلامت شما و سلامت چشم‌های شما می‌باشد و می‌تواند به تشخیص علت خشکی چشم‌های شما کمک کند.
اندازه‌گیری حجم اشک شما
دکتر شما ممکن است تولید اشک شمارا با استفاده از آزمون شیرمر (Schirmer test) اندازه‌گیری کند. در این آزمون، نوارهای کاغذ نقطه‌داری زیر پلک‌های پایین قرار می‌گیرند. بعد از پنج دقیقه، پزشک مقداری از نوار را که توسط اشک شما خیس شده اندازه‌گیری می‌کند.
تعیین کیفیت اشک شما
آزمایش‌های دیگری با استفاده از رنگ‌های مخصوص برای تعیین وضعیت سطح چشم شما انجام می‌شود. پزشک شما به دنبال الگوهای رنگ‌آمیزی بر روی قرنیه است، وحدت زمان تبخیر اشک‌های شمارا اندازه‌گیری می‌کند.
داروهای مصرفی برای درمان خشکی چشم
برای اکثر افراد مبتلابه علائم خفیف و متوسط، استفاده مرتب از قطره‌های چشمی (اشک مصنوعی) می‌تواند کافی می‌باشد. اگر علائم خشکی چشم شما پایدار و جدی‌تر باشد، گزینه‌های دیگری نیز وجود دارد. کاری که باید انجام دهید بستگی به خشکی چشمان شما دارد.
برخی از درمان‌ها بر روی تغییر یا مدیریت بیماری یا عاملی که باعث ایجاد چشمان خشک شما می‌شود تمرکز می‌کنند. درمان‌های دیگر می‌تواند کیفیت اشک شمارا بهبود بخشد یا سرعت تخلیه اشک چشم را متوقف کند.
درمان علت اصلی خشکی چشم
در بعضی موارد، درمان یک مسئله بهداشتی و یا عامل خطر می‌تواند به بهبود علائم و نشانه‌های خشکی چشم‌های شما کمک کند. به‌عنوان‌مثال، اگر یک دارو باعث ایجاد خشکی چشم‌های شما شود، ممکن است پزشک داروهای دیگری را که این عارضه را ایجاد نمی کند، پیشنهاد کند. اگر شرایط خاصی مانند چرخش پلک‌ها به بیرون (اکتروپیون) در پلک‌های شما وجود دارد، پزشک ممکن است شمارا به جراح چشم که متخصص جراحی پلاستیک پلک‌ها (جراح پلاستیک چشم) باشد ارجاع دهد. یا اگر آرتریت روماتوئید دارید، ممکن است پزشک، شمارا به متخصص روماتیسم (روماتولوژیست) ارجاع دهد.
داروهای خشکی چشم
داروهای تجویزی مورداستفاده برای درمان چشم‌های خشک عبارت‌اند از:
• داروهای کاهنده التهاب پلک. التهاب در امتداد لبه پلک‌ها (بلفاریت) می‌تواند سبب ممانعت از ترشح چربی به داخل اشک به‌وسیله غدد چربی گردد. پزشک شما ممکن است جهت کاهش التهاب آنتی‌بیوتیک‌ها را توصیه کند. آنتی‌بیوتیک‌ها مورد تجویز برای خشکی چشم‌ها معمولاً به‌صورت خوراکی مصرف می‌گردند، اما بعضی از آن‌ها به‌صورت قطره چشمی و یا پماد استفاده می‌شود.
•قطره‌های چشمی برای کنترل التهاب قرنیه. التهاب سطح چشم شما (قرنیه) ممکن است با تجویز قطره‌های حاوی داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، سیکلوسپورین رستازیس(کورتیکواستروئیدها) کنترل شود. کورتیکواستروئیدها به دلیل عوارض جانبی ممکن است برای استفاده درازمدت مناسب نباشند.
جای گذاری دانه‌های کوچک زیر پلک که مانند اشک مصنوعی عمل می‌کنند.
اگر علائم متوسط و شدید خشکی چشم دارید و اشک مصنوعی کمکی نمی‌کند، ممکن است از یک روش که استفاده از استفاده گردد. یک‌بار در روز، هیدروکسی پروپیل سلولز (لاکریسرت) را بین پلک پایین و چشم خود قرار دهید. هیدروکسی پروپیل سلولز به‌آرامی در چشم حل می‌شود و ماده‌ای را که در چشم استفاده می‌شود آزاد می‌کند تا چشمانتان روان شود.
داروهای محرک اشک
داروهایی که به نام کلینرژیک نامیده می‌شوند (پیلوکارپین و سوی ملین) و به افزایش تولید اشک کمک می‌کنند. این داروها به‌صورت قرص، ژل و یا قطره‌های چشمی در دسترس هستند. عوارض جانبی این دسته از داروها افزایش تعریق می‌باشد.
قطره‌هایی که از خون خود انسان ساخته‌شده‌اند.
این قطره به نام قطره خون اتولوگ معروف هستند. اگر علائم شدید خشکی چشم به هیچ درمان دیگری پاسخ نمی‌دهند، ممکن است این قطره‌ها تجویز گردد. برای ساخت این قطره‌های چشمی، یک نمونه از خون شما گرفته و سپس برای گلبول‌های قرمز حذف می‌گردند و با یک محلول نمکی ترکیب می‌شود.
روش‌های دیگر درمان خشکی چشم
روش‌های دیگری که ممکن است برای درمان خشکی چشم استفاده شوند عبارت‌اند از:
• بستن مجاری اشکی برای کاهش از دست دادن اشک. پزشک شما ممکن است این درمان را جهت جلوگیری خروج اشک از چشم پیشنهاد دهد. این روش را می‌توان با بستن جزئی یا به‌طور کامل مجرای اشک انجام داد که معمولاً به جلوگیری از تخلیه اشک‌ها کمک می‌کند.
• مجراهای اشک را می‌توان با توپک های کوچک سیلیکونی مسدود کرد. این روش موقتی و قابل‌برگشت است. روش دیگر استفاده از کوتر حرارتی جهت بستن مجرای اشک است، این روش یک‌راه حل دائمی است.
• با استفاده از لنزهای تماسی ویژه از لنزهای جدیدتر که برای کمک به افرادی که دارای چشم خشک هستند طراحی‌شده است. در صورت نیاز از پزشک خود در این زمینه سؤال کنید.
• برخی از افراد که به خشکی چشم شدید مبتلا هستند، ممکن است از لنزهای مخصوصی که از سطح چشم و رطوبت آن محافظت می‌کنند استفاده کنند. این لنزها موسوم به لنز های اسکلرال یا لنزهای باند هستند.
باز کردن غدد چربی چشم.
خشکی چشم ناشی از انسداد غدد چربی با استفاده از روشی به نام ضربان حرارتی (LipiFlow) درمان می‌گردد. در طول درمان به‌وسیله این روش، یک دستگاه که شبیه میکروسکوپ است بر روی چشم شما قرار می‌گیرد. این وسیله یک ماساژ ملایم و گرم را به پلک پایین می‌دهد. این روش کمتر از ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.
استفاده از نوردرمانی و ماساژ پلک. تکنیکی به نام intense-pulsed light therapy با انجام ماساژ پلک به افراد مبتلابه خشکی چشم شدید کمک می‌کند. در یک مطالعه، درمان به‌صورت ماهانه روی ۷۸ نفر انجام شد که ۶۸ نفر از آن‌ها علائم کمتری از خشکی چشم را تجربه کردند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی خشکی چشم
شما می‌توانید خشکی چشمان خود را با شستشوی مکرر پلک و استفاده از قطره‌های روان کننده چشم (OTC) و یا سایر محصولاتی که باعث رطوبت رسانی به چشم می‌گردند، کنترل کنید. اگر مشکل شما درازمدت (مزمن) باشد درحالی‌که چشمانتان به نظر خوب شده‌اند بازهم از این قطره‌ها جهت رطوبت کافی استفاده کنید.
انتخاب و استفاده از محصولات روان کننده چشم (OTC) برای خشکی چشم
انواع محصولات غیر تجویزی ازجمله اشک مصنوعی، ژل و پماد برای خشکی چشم‌ها در دسترس هستند. با پزشک خود در مورد این‌که کدام‌یک ممکن است برای شما مناسب‌تر باشد مشورت کنید.
ممکن است اشک مصنوعی همان چیزی باشد که شما برای کنترل خفیف علائم خشکی چشم نیاز داشته باشید. برخی از مردم باید روزانه چندین بار قطره در چشمان خود بریزند و برخی از آن‌ها فقط یک‌بار در روز از این قطره‌ها استفاده می‌کنند.
هنگام انتخاب یک محصول روان کننده چشم (OTC) این عوامل را در نظر بگیرید:
نگه‌دارنده‌ها
به برخی قطره‌های چشمی جهت افزایش طول عمر مفید، نگه‌دارنده اضافه می‌گردد. شما می‌توانید از این قطره‌ها تا چهار بار در روز استفاده کنید؛ اما استفاده از قطره‌های نگه‌دارنده اغلب می‌تواند باعث تحریک چشم شود. قطره‌های بدون نگه‌دارنده دربسته‌هایی حاوی چند ویال یک‌بارمصرف قرار دارند. پس از استفاده از یک ویال، آن را دور بریزید. اگر شما بیش از چهار بار در روز به قطره نیاز دارید قطره‌های بدون نگه‌دارنده مناسب و بی‌خطر هستند.
قطره یا پماد!
پمادهای روان کننده، چشم‌های شمارا به مدت طولانی‌تری نسبت به قطره‌های چشمی از خشکی محافظت می‌کنند؛ اما این محصولات ضخیم‌تر از پلک‌ها هستند و می‌توانند سبب تاری دید گردند. به همین دلیل، بهترین زمان استفاده از پماد قبل از خواب است. قطره‌های چشمی را می‌توان در هر زمان استفاده کرد و با دید شما تداخل ندارند.
قطره‌هایی که قرمزی چشم را کاهش می‌دهند
بهتر است از این قطره‌ها به‌عنوان راه‌حل برای خشکی چشم‌های خود استفاده نکنید، زیرا استفاده طولانی‌مدت باعث ایجاد تحریک چشم‌ها می‌شود.
شستشوی پلک‌ها برای کنترل التهاب
برای افراد مبتلابه بلفاریت ویا سایر شرایطی که جریان خون را به چشم مسدود می‌کنند و موجب التهاب پلک‌ها می‌شوند، شستشوی مکرر و آرام پلک‌ها ممکن است کمک‌کننده باشد.
روش شستن پلک‌ها
برای این کار از یک پارچه گرم استفاده کنید. پارچه گرم و تمیز را مرطوب کنید. پارچه را به مدت پنج دقیقه روی چشم خود نگه‌دارید. هنگام خنک شدن، دوباره پارچه را با آب گرم خیس کنید. از صابون ملایم بر روی پلک‌های خود استفاده کنید. از شامپو بچه یا یک صابون ملایم استفاده کنید. پاک‌کننده را روی نوک انگشتان پاک خود قرار دهید و به‌آرامی در نزدیکی پایه مژه‌ها، چشم‌های بسته خود را ماساژ دهید. کاملاً چشم‌ها شستشو دهید.
درمان‌های جایگزین خشکی چشم
برخی از روش‌های پزشکی جایگزین ممکن است به کاهش علائم خفیف خشکی چشم در شما کمک کند، اما مطالعات بیشتری در این زمینه موردنیاز است. در مورد مزایا و خطرات این امر با پزشک خود بحث کنید.
اسیدهای چرب
افزودن اسیدهای چرب امگا ۳ و اسیدهای چرب امگا ۶ به رژیم غذایی شما احتمالاً به کاهش علائم و نشانه‌های خشکی چشم کمک کند. این اسیدهای چرب به‌عنوان مکمل و یا در غذاهایی مانند تخم کتان، ماهی آزاد، ساردین و روغن‌های گیاهی در دسترس هستند.
قطره‌های چشمی روغن کرچک
این قطره‌ها احتمالاً با کاهش تبخیر اشک موجب بهبود علائم می‌شوند.
طب سوزنی
برخی از افراد شاهد بهبود علائم خشکی چشم خود پس از درمان طب سوزنی بوده‌اند.
پیشگیری از خشکی چشم
اگر خشکی چشم را تجربه کرده‌اید، به شرایطی که احتمالاً باعث ایجاد علائم شما می‌شوند بیشتر توجه کنید. سپس راه‌هایی برای جلوگیری از این شرایط و علائم خشکی چشم خود پیدا کنید. برای مثال:
• از دمیدن هوا در چشم خود اجتناب کنید. چشمان خود را مستقیماً در معرض خشک کن مو، بخاری ماشین، تهویه و یا پنکه قرار ندهید.
• هوای خانه یا محل کار خود را مرطوب نگه‌دارید. در زمستان‌ها، استفاده از دستگاه بخور می‌تواند از خشک شدن هوای داخل خانه جلوگیری کند.
• عینک آفتابی و دیگر پوشش‌های محافظ را در نظر بگیرید. شیلد های چشمی را می‌توان به دو طرف و بالای عینک اضافه کرد تا از ورود هوای خشک را جلوگیری کند. در مورد سپرهایی که عینک‌های خود را خریداری می‌کنید بپرسید.
• در طول کار به چشمانتان استراحت دهید. اگر مطالعه می‌کنید یا کار دیگری را انجام می‌دهید که نیاز به تمرکز بصری دارد، به‌صورت دوره ایی به چشمانتان استراحت دهید. چشمانتان را برای چند دقیقه ببندید یا چندین بار به‌صورت مکرر باز و بسته کنید تا اشک شمارا به‌طور مساوی بر روی چشمانتان پخش‌کنید.
• از وضعیت محیطی که در آن هستید آگاه باشید. هوا در ارتفاع زیاد، در مناطق بیابانی و در هواپیما می‌تواند بسیار خشک باشد. هنگامی‌که در چنین محیط‌هایی قرار می‌گیرد، چشمان خود به‌طور مکرر را برای مدت‌زمان کوتاهی ببندید. این کار باعث کمتر شدن تبخیر اشک چشمان شما می‌گردد.
• صفحه کامپیوتر خود را در زیر سطح چشم قرار دهید. اگر صفحه رایانه شما در بالای سطح چشم قرار گیرد، برای دیدن صفحه‌نمایش شما مجبورید چشمان خود را بیشتر بازکنید. صفحه کامپیوتر خود را در زیر سطح چشم قرار دهید تا چشمانتان را زیاد باز نکنید. این کار ممکن است باعث کم شدن تبخیر اشک چشم شما شود.
• از سیگار کشیدن اجتناب کنید و از دود دوری کنید. از پزشک خود بخواهید که برای ترک سیگار شما برنامه‌ای را طرح‌ریزی کند. اگر سیگاری نیستید از افرادی که سیگاری‌اند دور بمانید. دود می‌تواند علائم خشکی چشم را بدتر کند.
• اگر مشکل شما درازمدت (مزمن) باشد درحالی‌که چشمانتان به نظر خوب شده‌اند بازهم از این قطره‌ها جهت رطوبت کافی استفاده کنید.
منبع مقاله Drugs.com
این مقاله به‌طور اختصاصی توسط گروه نویسندگان داروباکس ترجمه و تألیف شده است.
