ما در این مقاله لیست کاملی از انواع آزمایش هورمونی و آزمایش‌های غیر هورمونی – که انجام آن‌ها برای سلامت هورمونی خانم‌ها مهم است- و مقادیر بهینه آن‌ها از نظر پزشکی عملکردی (Functional Medicine) را ارائه داده‌ایم. این مقادیر بهینه با مقادیر استانداردی که آزمایشگاه‌ها ارائه می‌دهند متفاوت است. درواقع بسیاری از ما این تجربه را داشته‌ایم که با توجه به مقادیر استاندارد ارائه شده توسط آزمایشگاه، آزمایشات ما هیچ مشکلی را در بدن ما نشان نمی‌داده‌اند اما هنوز هم مشکلاتی را در سلامتی‌مان داشته‌ایم. دلیل این امر این است که از نظر طب عملکردی نتیجه آزمایشات ما باید در محدوده بهینه قرار داشته باشد و همان‌طور که اشاره شد این محدوده متفاوت از محدوده استاندارد آزمایشگاه‌ها است.

این راهنما شامل انواع آزمایش هورمونی و الگوهای تیروئید است و نشان می‌دهد که چگونه می‌توانید نسبت به همه آزمایش‌های موثر در وضعیت هورمونی‌تان آگاهی‌های لازم را بدست آورید. لازم به ذکر است که این آزمایش هورمونی فقط برای پزشکان کاربرد ندارد، شما به کمک این آزمایش های هورمونی و علائم هومونی که در مقاله زیر صحبت کردیم می‌توانید نسبت به وضعیت هورمونی بدنتان آگاه شوید و با اصلاح و مدیریت تغذیه، ورزش، خواب و استرس، آن را در جهت مطلوب تغییر دهید.

هورمون‌های ما با چه علائمی با ما صحبت می‌کنند؟

من (دکتر بروک) این راهنما را ایجاد کرده‌ام زیرا معتقدم شایسته است همه زنان از نحوه کارکرد بدن و چگونگی تغییرات هورمونی‌شان بصیرت داشته باشند. متأسفانه به‌عنوان بیمار این راهی است که رو در روی شما قرار گرفته است (حتی اگر در حوزه مسئولیت‌های شما نباشد) تا از خودتان حمایت کنید و نیازهایتان را در این زندگی مدرن برآورده کنید، زیرا بسیار اتفاق می‌افتد که آزمایشات شما در محدوده طبیعی هستند اما هنوز هم دارای علائم زیادی هستید. من می‌خواهم به شما کمک کنم نتایج آزمایش‌های خود را کمی بهتر درک کنید زیرا تفسیر این نتایج یک قسمت مهم از اتفاقاتی است که درون شما در جریان است. همان‌طور که می‌دانید رویکرد من به بیماری‌ها بر اساس پزشکی عملکردی (functional medicine) است و ما در پزشکی عملکردی از این آزمایش‌ها برای بررسی عدم تعادل‌های ظریف هورمون‌ها استفاده می‌کنیم.

دلیل دیگری که من این راهنما را تهیه کرده‌ام این است که بسیار زیاد در اینستاگرام، فیس‌بوک یا توسط ایمیل از من سوال می‌شود که: به‌عنوان یک زن چه آزمایشاتی برای بررسی وضعیت هورمونی من مهم است؟

تست آزمایشگاهی، اندازه‌گیری علمی هورمون‌ها و شیمی بدن شماست و من در این مقاله می‌خواهم به شما کمک کنم نتایج آزمایش‌هایتان را بهتر درک کنید. اما قبل از هر چیزی، چند نکته بسیار مهم را درمورد آزمایش‌ها به شما یادآوری می‌کنم.

اینکه فقط به یک آزمایش خاص توجه کنیم، اطلاعات ناقصی به ما خواهد داد

برای فهم و درک بهتر، توجه به چند آزمایش همراه با سوابق و علائم شما ضروری است. در موارد خاصی، توجه به یک آزمایش خاص می‌تواند مشکل را واضح نشان دهد اما برای اکثر خانم‌هایی که دچار عدم تعادل هورمونی هستند، ما نیاز به آزمایش‌های متعددی داریم تا نه‌تنها بهتر الگوهای هورمونی را ببینیم، بلکه بتوانیم علت اصلی آن را کشف کنیم و بنابراین بهترین درمان را برای شما انجام دهیم و شما زندگی بهتری را تجربه کنید.

باز هم اشاره می‌کنم، فهمیدن دلیل اصلی الگوی هورمونی بدن شما مهم است تا بتوانید مداخلات هدفمندی انجام دهید، به گونه‌ای که علائم فعلی، سابقه سلامتی، اهداف و ژنتیک شما نیز در آن لحاظ شده باشد. مثلا اگر گلوکز ناشتا افزایش یابد، چه معنایی دارد؟ آیا به رژیم کم‌کربوهیدرات نیاز دارید؟ آیا بدن شما نست به انسولین مقاوم است؟ آیا نشانه این است که در زندگیتان خیلی استرس دارید؟ آیا مسئله‌ای بوده که فقط یکبار رخ داده یا در زندگیتان به کرات تکرار شده؟

مثلاً بررسی هموگلوبین A1C یا فروکتوزامین، انسولین ناشتا و مشخصات کورتیزول در کنار گلوکوز ناشتا، دقیقاً به ما می‌گوید که چرا گلوکز شما بالا است و بسته به علت، روش‌های درمانی متفاوت خواهد بود. متوجه منظورم شدید؟

هم آزمایش‌های هورمونی شما مهم هستند و هم علائم شما

علائم هورمونی بدن شما بدون توجه به آنچه آزمایش‌ها می‌گویند نیز مهم هستند. هورمون‌های شما از طریق علائم خاصی در همه طول روز با شما صحبت می‌کنند.

فهمیدن زبان هورمون‌هایتان و علائمی که آن هورمون‌ها هر روز به شما نشان می‌دهند، به شما این امکان را می‌دهد که رژیم غذایی، شیوه زندگی و نوع ورزش‌تان را به نحوی اصلاح کنید که وضعیت هورمونی‌تان اصلاح شود. با دانستن این علائم می‌توانید بفهمید که هورمون‌هایتان از کدام عادت‌ها و کدام کارهای شما متنفر هستند! بنابراین می‌توانید به‌صورت همزمان با هورمون‌هایتان ارتباط برقرار کرده، آن‌ها را تنظیم کنید و احساس بهتری داشته باشید.

حالا برویم سراغ نتایج آزمایشگاهی! با ذکر چند نکته دیگر! مثلاً مقادیر ذکر شده در این مقاله، مقادیر ارائه شده توسط پزشکی عملکردی هستند که متفاوت از محدوده استاندارد آزمایشگاه هستند (مقادیری که در برگه نتایج آزمایش هورمونی شما چاپ می‌شوند).. همچنین ، هنگام مقایسه نتایج آزمایش، مطمئن شوید که از واحدهای مشابه استفاده می‌کنید. مثلا mg/mL (میلی‌گرم در میلی‌لیتر) را نمی‌توان مستقیم با mmol/mL (میلی‌مول در میلی‌لیتر) مقایسه کرد. برای مقایسه در چنین مواردی از مبدل‌های آنلاین استفاده کنید. کافیست در گوگل جستجو کنید!

در‌حالی‌که بیشتر پزشکان همان ابتدا درمورد مقدار هورمون‌ها صحبت می‌کنند، من این کار را نمی‌کنم. به این دلیل که: چند عامل مهم وجود دارند که به‌راحتی وضعیت هورمونی ما را به هم می‌ریزند مانند: التهاب، مشکلات قند خون و کم‌خونی. این عوامل همه مسائل هورمونی را بدتر می‌کنند و حداقل باید همراه با هورمون‌های شما مورد توجه قرار گیرند اما به نظر من ایده‌آل این است که قبل از هورمون‌های شما سروسامان داده شوند بنابراین بیایید از آن‌ها شروع کنیم. چه در حال استفاده از داروهای هورمونی باشید، یا از هورمون‌های گیاهی استفاده ‌کنید یا فقط سعی در بهبود سلامت و تعادل هورمونی‌تان داشته باشید، فرقی نمی‌کند این موارد بسیار حیاتی هستند. پس از این معیارهای آزمایشگاهی غافل نباشید!

آزمایش‌های غیر هورمونی که برای سلامت هورمونی مهم هستند

بررسی التهاب (Inflammation)

آزمایش hs-CRP

محدوده نرمال ۰.۰ – ۳.۰ mg/mL

(در حالت ایده‌آل زیر ۱.۰ mg/mL)

معمولاً پزشکان این آزمایش را بررسی نمی‌کنند، اما از نظر من بسیار ضروری است (همراه با هر مشکل هورمونی یا بررسی هر بیماری دیگری). این آزمایش نشانگر التهاب است و همان‌طور که همیشه می‌گویم التهاب یک آشفته‌ساز عالی وضعیت هورمونی است! هر وقت سوالی درمورد هورمون‌ها داریم، ابتدا باید این موضوع را بررسی کنیم. درحقیقت این معیار یکی از مهم‌ترین چیزهایی است که من در برگه آزمایش می‌بینم نرمال نیست، در صورتی‌که آزمایش‌های هورمونی نرمال هستند و بیمار هم دارای علائم بی‌نظمی هورمونی است. با تمام آنچه گفته شد، این معیار هم یک آزمایش کامل نیست و حتی در صورت وجود التهاب در بدن، می‌تواند در محدوده طبیعی باشد، بنابراین سایر آزمایشات و همچنین علائم شما بسیار مهم هستند. از دیگر نشانگرهای التهاب می‌توان به بالا بودن فریتین (ferritin) یا بالا بودن سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR مخفف erythrocyte sedimentation rate ) نیز اشاره کرد.

آزمایش قند خون

معمولاً تنها غربالگری قند خون که انجام می‌شود، گلوکز ناشتا (fasting glucose) است که اطلاعات بسیار کمی به ما می‌دهد. اگر گلوکز ناشتا بالا باشد نگران‌کننده است، اما چرا؟ چرایی آن بسیار مهم است زیرا علت آن روش درمانی بسیار متفاوتی را پیش روی ما قرار می‌دهد.

در حالت ایده‌آل برای ارزیابی کامل قند خون، حداقل آزمایش‌هایی که نیاز دارید اینها هستند: قند خون ناشتا، HgA1c یا فروکتوزامین و همچنین استفاده از دستگاه قند خون در خانه و در صورت امکان انسولین ناشتا (fasting insulin). تعداد این آزمایشات ممکن است خیلی زیاد به نظر برسد! اما همان‌طور که در بالا گفتم قند خون یکی از عوامل آشفته‌سازی وضعیت هورمونی است، در ادامه خواهم گفت چرا!

آزمایش گلوکز ناشتا (Fasting glucose)

در حالت بهینه باید در محدوده ۷۵-۸۳ mg/dL (میلی‌گرم در دسی‌لیتر) باشد

زیر ۷۵ به‌عنوان کاهش قند خون (hypoglycemia) شناخته می‌شود، البته اگر این عدد تا زیر ۶۵ نرسیده باشد تشخیص داده نمی‌شود. البته این شامل زنانی نیست که صبح‌ها با کمبود قند خون دست و پنجه نرم می‌کنند و با اشتهای کم برای صبحانه‌هایی با پروتئین بالا یا ولع کربوهیدرات نشاسته‌ای برای صبحانه روبرو هستند. هوس خوردن کربوهیدرات نشاسته‌ای برای صبحانه که فقط منجر به کم‌انرژی بودن آنها در اواسط صبح یا مبارزه با علائم ACES آن‌ها در تمام طول روز می‌شود.

محدوده پیش‌دیابتی ۹۹ تا ۱۲۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالای ۱۲۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر به معنای دیابت است.

نشانگرهای طولانی‌مدت گلوکز: HgA1C و فروکتوزامین (Fructosamine)

آزمایش HgA1C

۴.۵-۵.۳ mmol / mol

(یک نشانگر ۳ ماهه است در مقایسه با گلوکز ناشتا که به معنای واقعی کلمه مربوط به همان روز است)

آزمایش فروکتوزامین (Fructosamine)

۲۰۰-۲۸۵µmol/L

(نشانگر ۲-۳ هفته‌ای)

HgA1C یک آزمایش عالی است و من به‌طور منظم از آن استفاده می‌کنم، اما درباره آن یک ملاحظاتی وجود دارد که یک مشکل بسیار شایع است و آن هموگلوبین پایین است. بنابراین بسیاری از زنان سطح هموگلوبین بسیار پایینی دارند و این می‌تواند باعث پایین بودن کاذب HgA1C شود. از طرف دیگر، فروکتوزامین به سطح کافی آلبومین (albumin) نیاز دارد (بالاتر از ۵.۰ گرم در دسی‌لیتر) که احتمال کم بودن آن نسبت به هموگلوبین کمتر است.

انسولین ناشتا (Fasting Insulin)

ترکیبی از آزمایشات فوق و همچنین مشاهده علائمی که در این مقاله شرح داده شده است و به‌طور ایده‌آل در ترکیب با استفاده از گلوکومتر در خانه و بررسی گلوکز ۲ ساعت پس از غذا، واقعاً همه چیز را به شما می‌گوید.

خیلی زیاد شد؟

شاید! اما قند خون کمی پیچیده است و ارزیابی آن فقط با استفاده از گلوکز ناشتا بسیار دشوار است. و چگونگی پاسخ بدن شما به غذایی که می‌خورید از بسیاری جهات مهم‌تر از میزان گلوکز صبح شما در آزمایشگاه است، اما بله شما را مجبور می‌کند تا از گلوکومتر در خانه استفاده کنید و چند بار انگشتتان را برای گرفتن خون سوراخ کنید تا بفهمید واقعا چه خبر است. اما قند خون برای وضعیت هورمونی شما خیلی مهم است و درمورد دو مورد از مهم‌ترین هورمون‌های شما یعنی انسولین و کورتیزول روشنگر بسیار خوبی است. من اغلب می‌گویم انسولین و کورتیزول تنها هورمون‌هایی هستند که واقعا باید مراقب آنها باشید. من واقعا متوجه هستم که افزایش تستوسترون آزاد ممکن است باعث آکنه شود و کم بودن پروژسترون PMS و اختلال خواب شما قبل از پریود را تقریباً غیر قابل تحمل می‌کند و غلبه استروژن باعث افزایش وزن و دردناکی سینه‌های می‌شود یا تیروئید پایین باعث ریزش مو می‌شود، من همه این‌ها را می‌دانم. و همه این هورمون‌ها مهم هستند اما می‌دانید چه می‌خواهم بگویم؟ همه این هورمون‌ها آنقدر تحت تأثیر کورتیزول و انسولین قرار دارند که ما تقریباً هیچ‌وقت موفق نمی‌شویم بدون توجه به آن‌ها به سلامتی برسیم.

انسولین و کورتیزول به دو دلیل مهم دیگر مهم هستند:

این دو هومون در تمام روز از طریق علائمی که من به اختصار آن‌ها را ACES می‌نامم با شما صحبت می‌کنند: اشتها، ولع، انرژی و خواب.
شما در زندگی روزمره‌تان بیشترین کنترل را بر روی این دو هورمون دارید. اینکه چگونه غذا می‌خورید، چگونه ورزش می‌کنید، چطور کیفیت خواب‌تان را در اولویت قرار می‌دهید و چگونه استرس‌تان را مدیریت می‌کنید مستقیماً بر روی این دو هورمون تاثیر می‌گذارند. ما همیشه احساس می‌کنیم که نمی‌توانیم بر زندگی پرمشغله یا چیزهایی که برای خوردن انتخاب می‌کنیم کنترل داریم، اما حقیقت این است که با کنترل این موارد ساده می‌توانیم کنترل هورمون‌هایمان را در دست بگیریم، قدم اول این است که زبان آنها را یاد بگیریم.

بررسی کم‌خونی

اکسیژن یک موضوع بسیار بزرگ است اما متأسفانه در رابطه با هورمون‌ها نادیده گرفته می‌شود!

این مورد یکی دیگر از مسائل آشفته‌ساز هورمونی و متابولیکی است و در غربالگری‌ها معمولاً مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرد. کم‌خونی منجر به هموگلوبین پایین و اندازه نامناسب گلبول‌های قرمز و در نتیجه پایین بودن اکسیژن رسیده شده به سلول‌های شما می‌شود، از جمله سلول‌هایی که هورمون‌های شما را می‌سازند و به آن‌ها واکنش نشان می‌دهند. کم‌خونی می‌تواند به دلیل کمبود آهن یا B12 ، فولات (folate) و/یا B6 باشد. و درحالی‌که مصرف بیش از حد ویتامین‌های B یا آهن در صورت عدم نیاز به آن‌ها منع بزرگی است، در پزشکی کاربردی ما اغلب کم‌خونی‌های بالینی را قبل از آشکار شدن آن‌ها برطرف می‌کنیم زیرا اکسیژن برای سلامتی جسمی و ذهنی، استقامت، متابولیسم و تعادل هورمون‌ها بسیار مهم است.

بررسی آهن (Iron):

محدوده‌های عملکردی شاخص‌های CBC:

RBC در محدوده ۳.۹—۴.۵ برای زنان

هموگلوبین (Hemoglobin) در محدوده ۱۳.۵ – ۱۴.۵ g/dL برای زنان

هماتوکریت (Hematocrit) ۳۷-۴۴٪ برای زنان

MCH در محدوده ۲۷.۷-۳۲ pg

MCV در محدوده ۸۵-۹۲ fL

MCHC در محدوده ۳۲-۳۶ g/dL

محدوده عملکردی تست آهن:

آهن (Iron) در محدوده ۸۵-۱۳۰ µg/dL

فریتین (Ferritin) در محدوده ۱۰-۱۲۲ ng/mL قبل از یائسگی (بیشتر پزشکان ترجیح می‌دهند حداقل ۵۰ باشد)

فریتین (Ferritin) در محدوده ۱۰-۲۶۳ ng/mL بعد از یائسگی

TIBC در محدوده ۲۵۰-۳۵۰ ug / dL (این آزمایش بسیار مفید است و به‌ندرت انجام می‌شود!)

کمبود گلبول قرمز (RBC)، هموگلوبین پایین ، هماتوکریت پایین و MCV پایین نشان می‌دهد سلول‌های قرمز شما در حال کوچکتر شدن هستند و بنابراین توانایی کافی برای اکسیژن‌رسانی ندارند. این الگو به آهن پایین اشاره دارد. فریتین پایین و TIBC زیاد هم آهن پایین و در نتیجه کم‌خونی فقر آهن بدون علامت (subclinical) یا آشکار را نشان می‌دهد.

بررسی B12 / فولات (Folate)

برای ارزیابی ویتامین‌های منحصربه‌فرد و حیاتی B از شاخص‌های RBC و همچنین هموسیستئین (homocysteine) استفاده کنید.

دامنه ایده‌آل هموسیستئین : بین ۶ تا ۷ میکرومول در لیتر (محدوده معمولی ۰-۱۵)

این آزمایش به‌ندرت انجام می‌شود زیرا اغلب پزشکان فکر می‌کنند این یک آزمایش منسوخ برای خطر قلبی است و می‌گویند ما آزمایش جدیدتری مانند hs-CRP داریم، اما به نظر من این آزمایش ارزیابی مفیدی از متیلاسیون است و در حالت ایده‌آل مقدار آن بین ۶-۷ است. خیلی‌ها می‌گویند “هر چه پایین‌تر بهتر است” اما اگر این معیار خیلی کم یا خیلی بالا باشد می‌تواند برای متابولیسم، تعادل هورمون‌ها، سلامت مغز و سطح انرژی شما مشکل‌ساز شود.

مانند بسیاری از آزمایشات، این معیار هم یک آزمایش کامل نیست و تنها روش ارزیابی برای وضعیت متیلاسیون نیست و بدون دانستن نقص ژنتیکی متیلاسیون خاص هر کس یا سایر نشانگرهای متابولیکی متیلاسیون، تفسیر آن دشوار است، اما ار آنجایی که در همه آزمایشگاه‌های معمولی قابل دسترس است نشانگر خوبی برای بررسی است.

RBC پایین ، هموگلوبین پایین ، هماتوکریت پایین همراه با MCV بالا، بزرگتر شدن گلبول‌های قرمز و مشکل در اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها و مشکلاتی در ویتامین B12 و فولات را نشان می‌دهد. هر دو مسئله بزرگ شدن و کوچک شدن گلبول‌های قرمز باعث می‌شوند اکسیژن‌رسانی به‌سختی انجام شود. هموسیستئین بالای ۷ نشان می‌دهد شما به B12 و فولات نیاز دارید اما یافتن دوز مناسب مشکل است و پیشنهاد می‌شود برای تنظیم دوزهای این مواد مغذی با فرد متخصص مشورت کنید.

و در هر دو سناریو، یعنی آهن پایین یا B12 / فولات پایین، فهمیدن مشکل اولین قدم است، اما همیشه باید تلاش کنید تا چرایی پایین بودن آن‌ها را کشف کنید: میزان مصرف پایین، هضم ضعیف، سایر کمبودهای مواد مغذی (مثلاً ما برای جذب آهن آهن به ویتامین C و برای استفاده از آن در بدن به ویتامین B6 نیاز داریم) و مسائل ژنتیکی هم نقش مهمی ایفا می‌کنند.

آزمایش هورمونی تیروئید

به‌طور معمول آزمایش TSH تنها آزمایشی است که برای تیروئید انجام می‌شود، بدون درخواست برای آزمایشات بیشتر. بسیاری از زنانی که از پایین بودن هورمون تیروئید رنج می‌برند، تصور می‌کنند که تیروئید آن‌ها به اندازه کافی مورد آزمایش قرار گرفته است، در حالی که آن‌ها فقط آزمایش TSH را انجام داده‌اند که اصلاً کافی نیست.

ارزیابی دقیق هورمون تیروئید شامل موارد زیر است:

TSH
T4 در دو نوع Free و total ( اگر در حال استفاده از دارو هستید فقط T4 نوع Free لازم است)
T3 در دو نوع Free و total (اگر در حال استفاده از دارو هستید فقط T3 نوع Free لازم است)
T3Uptake
Reverse T3
آنتی‌بادی‌های TPO و TG/TAA

محدوده عملکردی TSH

۱.۸ -۳.۰ µIU/L در صورت عدم استفاده از دارو

۰.۵ -۲ µIU/L در صورت استفاده از دارو

توجه داشته باشید که دامنه استاندارد آزمایشگاهی در این آزمون ۰.۰ تا ۴.۵ یا حتی ۵.۵ است که بسیار گسترده‌تر از این محدوده عملکردی است.

TSH هورمون ترشح‌شده توسط غده هیپوفیز است و به غده تیروئید سیگنال می‌دهد تا هورمون‌های تیروئید بیشتری تولید کند (بیشتر T4 و مقدار کمی هم T3). افزایش در TSH به کم‌کاری تیروئید اشاره دارد اما مقادیر پایین‌تر نیز می‌تواند نشان دهنده یک مشکل باشد. و شاید مهم‌ترین نکته برای شما درمورد این آزمایش این است که هورمون‌های تیروئید حتی بدون افزایش TSH هم می‌توانند کم باشند بنابراین آزمایش‌های دیگری غیر از TSH هم لازم است تا به اندازه کافی عملکرد تیروئیدتان را ارزیابی کنید – به خصوص اگر علائم تیروئید کم‌کار را دارید.

در ادامه من آزمایش‌ها و مقادیر مختلف آزمایش تیروئید را به‌طور کامل بیان و سپس برخی از الگوهای احتمالی را ذکر می‌کنم:

آزمایش هورمونی مربوط به غده تیروئید:

Total T4

۶-۱۲ ug/dL

اگرچه T4 فرم فعال هورمون تیروئید نیست، این آزمایش قدرت غده تیروئید شما را نشان می‌دهد و اگر از هورمون‌های مربوط به تیروئید استفاده نمی‌کنید این معیار برای ارزیابی قدرت تیروئید شما مفید خواهد بود.

Total T3

۱۰۰-۱۸۰ ng/dL

این مورد هورمون فعال تیروئید است و از T4 ساخته می‌شود. اگر مقدار T3 پایین و مقدار T4 کافی باشد، می‌فهمیم که مشکلی در این تبدیل وجود دارد و نیاز به داروی بیشتر نیست. کم شدن تبدیل T4 به T3 می‌تواند به علت کمبود مواد مغذی ( مثلاً روی (zinc) و سلنیوم (selenium ) )، استرس اکسیداتیو، التهاب و افزایش کورتیزول باشد.

Free T4

۱.۰-۱.۵ ng/dL

Free T3

۳.۰-۴.۰ pg/mL

این هورمون‌ها نوع آزاد و در نتیجه فعال هستند، بنابراین باید به اندازه کافی بالا باشند، اما نه خیلی زیاد.

استروژن اضافی (ناشی از HRT، غلبه استروژن، استفاده از قرص‌های ضد بارداری و … ) هورمون‌های آزاد را کاهش داده و تستوسترون بالا (که اغلب در PCOS یا درصورت استفاده از داروهای حاوی تستوسترون دیده می‌شود) باعث افزایش آن‌ها می‌شود، که خوب به نظر می‌رسد اما اگر سطح این هورمون‌ها بیش از حد بالا باشد، ممکن است گیرنده‌های (receptors) تیروئید از خود مقاومت نشان داده و در نتیجه همچنان تاثیر کمبود خالص تیروئید، وجود خواهد داشت.

وقتی دوز دارو بیش از حد باشد نیز این اعداد می‌توانند افزایش یابند.

سطح این دو هومون آزاد را با بررسی TBG (گلوبولین متصل به تیروئید (thyroid binding globulin)) نیز می‌توانید ارزیابی کنید که باید در محدوده ۱۸-۲۷ ug/mL باشد.

T3Uptake

۲۸ -۳۸%

این معیار میزان جذب T3 توسط سلول است و می‌تواند نشانه ای از سطح هورمون‌های آزاد یا سلامت گیرنده و سلول باشد.

سطح آنتی‌بادی‌های هاشیموتو

آنتی‌بادی‌های TAA اگر بالاتر از حد استاندارد آزمایشگاه باشند نشانه مثبت بودن بیماری کم‌کاری تیروئید از نوع هاشیموتو است.

از لحاظ عملکردی سطح آنتی‌بادی TPO باید زیر ۱۵ باشد.

TAA

Reverse T3: ۹.۲ – ۲۴.۱ ng/dL

التهاب و استرس زیاد در بدن، این فرم غیر قابل استفاده از T3 – یعنی Reverse T3 – را افزایش می‌دهد، در نتیجه هورمون‌های تیروئید کاهش یافته و علائم تیروئید کم‌کار آشکار می‌شوند. Reverse T3 گیرنده‌های شما را برای T3 ‌های فعال موجود در بدن مسدود می‌کند، بنابراین این‌که شما داروهای تیروئید استفاده می‌کنید یا نه فرقی نمی‌کند، این یک نشانگر بسیار مهم است.

باز هم اشاره می‌کنم، مشکلاتی مانند تبدیل هورمون‌ها یا پروتئین‌های اتصال‌دهنده بیش از حد که باعث پایین بودن سطح هورمون‌های آزاد می‌شوند، دلیلی برای مصرف داروی بیشتر نیست بلکه باید به دنبال علت اصلی این مشکلات بگردیم و همان‌طور که اشاره کردیم فقط با بررسی TSH دیده نمی‌شود.

نگاه دقیق‌تر به reverse T3

نسبت مقدار reverse T3 به T3 total یا free شما بسیار مهم است:

نسبت free T3 به reverse T3 باید ۲۰ یا بالاتر باشد

نسبت total T3 به reverse T3 باید ۱۰ یا بالاتر باشد

الگوهای تیروئید که باید در آزمایش هورمونی در نظر بگیرید:

در ادامه چند الگو که هنگام بررسی دقیق آزمایش تیروئید باید مورد نظر قرار گرفته شود، آورده شده است. به خاطر داشته باشید که وقتی نتایج آزمایشتان را با الگوهای زیر مطابقت می‌دهید هنوز هم ممکن است علاوه بر الگوهای زیر با مشکلات مربوط به اتصال گلوبولین، تبدیل T4-T3 و مقدار بیش از حد reverse T3 نیز روبرو شوید.

TSH : Normal

Free T3 & Free T4 : Normal

آنتی‌بادی‌های Hashimoto : منفی (negative)

این یک الگوی طبیعی برای تیروئید است، اما مطمئن شوید که از محدوده‌های بهینه که اشاره شد استفاده می‌کنید (نه محدوده استاندارد آزمایشگاه)، به خصوص اگر علائم کم‌کاری تیروئید را دارید. اگر شما علائم زیادی از کم‌کاری تیروئید دارید، موارد بعدی که باید در نظر بگیرید علل دیگر مانند بی‌نظمی در قند خون، التهاب، مشکلات کورتیزول، کم‌خونی (anemias) و سلامت میتوکندری است.

آزمایش TSH ، T4 و T3 : طبیعی

آنتی‌بادی‌های Hashimoto : مثبت

این الگوی تیروئید سالم با هاشیموتو در نظر گرفته می‌شود، به این معنی که تیروئید شما هنوز به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید می‌کند تا نتایج آزمایش شما را طبیعی کند و احتمالاً علائم کم‌کاری تیروئید شما زیاد نیست. با این حال مثبت بودن آنتی‌بادی‌های هاشیموتو می‌توانند به طور بالقوه علائم کم‌کاری تیروئید را ایجاد کنند. اقدام درست در چنین شرایطی این است که به فعال‌سازی و تقویت سیستم ایمنی بدن‌تان بپردازید و از تیروئید محافظت کنید، از سایر بیماری‌های خودایمنی جلوگیری کنید و سبک زندگی سالمی داشته باشید. این الگو نیازی به داروهای تیروئید ندارد بلکه بیشتر به رفع عدم تعادل در سیستم ایمنی مربوط می‌شود.

TSH : نرمال یا کمتر از ۱.۸

T3 و T4 ، در دو نوع Total یا Free : پایین

آنتی‌بادی‌های Hashimoto : مثبت یا منفی

ممکن است غده هیپوفیز شما به دلیل استرس، داروهای خاص، التهاب، استفاده از داروهای ضد بارداری (در گذشته یا اکنون) یا دلایل دیگر تحت فشار باشد و به اندازه کافی سیگنال قوی ارسال نمی‌کند حتی اگر سطح هورمون تیروئید پایین باشد. اقدام درست این است که به هر دو علت تحت فشار بودن غده هیپوفیز و هم‌چنین در صورت مثبت بودن آنتی‌بادی‌های هاشیموتو به فعال‌سازی سیستم ایمنی بدن بپردازیم.

TSH : بالا

T4 و T3 از نوع Totalیا Free : طبیعی

آنتی‌بادی‌های هاشیموتو : مثبت یا منفی

این مورد الگوی کم‌کاری تیروئید بدون علامت (subclinical) است و نشان می‌دهد که تیروئید شما در ساخت موثرتر هورمون‌ها ضعیف است (یعنی برای مقدار لازم هورمون‌ها به تحریک (TSH) بیشتری نیاز دارد). در صورت مثبت بودن آنتی‌بادی‌های هاشیموتو، خودایمنی را مورد توجه قرار دهید.

TSH : پایین

T3 و T4 از نوع Total یا Free : نرمال

آنتی‌بادی‌های هاشیموتو : مثبت یا منفی

این الگو نیز مربوط به کم‌کاری تیروئید بدون علامت است اما در این مورد غده هیپوفیز سیگنال قوی به تیروئید نمی‌فرستد و هورمون زیادی تولید نمی‌کند. این ممکن است به دلیل شدت و ضعف بیماری هاشیموتو یا مرحله اولیه بیماری Grave باشد. بنابراین آنتی‌بادی‌های TSI را بررسی کنید. این الگو می‌تواند در صورت نیاز به تعدیل داروها نیز ایجاد شود (یعنی بیش از حد نیاز بدن دارو مصرف شده است).

TSH : بالا

T3 و T4 از نوع Total یا Free : پایین

آنتی‌بادی‌های هاشیموتو : مثبت یا منفی

این مورد مربوط به الگوی کم‌کاری تیروئید است. در این مورد تیروئید شما تحریک می‌شود اما مقدار کافی هورمون تولید نمی‌کند برای استفاده از داروها و سایر الگوهای تیروئیدی که ممکن است در رابطه با التهاب، استرس اکسیداتیو، مشکلات کورتیزول و قند خون، کمبود مواد مغذی و … ایجاد شود، با پزشک خود صحبت کنید تا عملکرد تیروئید و/یا داروها را بهینه سازد.

TSH : پایین

T3 یا T4 از نوع Total یا Free : بالا

این الگو مربوط به پرکاری تیروئید است و می‌تواند ناشی از شدت یافتن گذران هاشیموتو، مصرف بیش از حد دارو یا بیماری Grave باشد. اطمینان حاصل کنید که همه آنتی‌بادی های تیروئید را ارزیابی کرده‌اید: TSI ، APO و TG یا TAA و برای تنظیم داروها به پزشک خود مراجعه کنید.

آزمایش هورمونی زنان

هورمون‌های زنانه از طریق خون، بزاق یا ادرار قابل آزمایش هستند و باید همیشه در پرتو تمام آزمایشاتی که تا اینجا ارائه دادیم، مورد بررسی قرار گیرند. همچنین، سطح هورمون‌های زنانه در طول ماه بسیار متفاوت خواهد بود، بنابراین باید در روزهای خاصی از دوره‌های عادت ماهیانه زنانه ارزیابی شوند.

مواردی که در این موضوع مهم هستند:

مقادیر اشکال مختلف استروژن از جمله استرادیول (estradiol)، استریول (estriol) و استرون (estrone) و همچنین نحوه متابولیسم استروژن (مثلاً اینکه متابولیت ایمن است یا بالقوه مضر).

متابولیت‌های فعال تستوسترون مانند DHT یا سایر آندروژن‌ها مانند آندروستندیون (androstendione) مهم هستند نه فقط یک مقدار تستوسترون. مخصوصاً اگر تنبلی تخمدان – یا سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)– دارید.

هورمون‌های پیش‌ساز مانند “۱۷ OH progesterone” یا پرگننالون (pregnenalone).

معمولاً هنگامی که تحت نظر یک پزشک با رویکرد طب عملکردی هستید تمام موارد فوق مهم هستند و معمولاً ارزیابی می‌شوند و عموماً توسط پزشک‌های غیرعملکردی مورد توجه قرار نمی‌گیرند.

در ادامه آزمایشات معمول هورمونی که از طریق آزمایش خون انجام می‌شوند را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

آزمایش هورمونی FSH و LH (در روز سوم چرخه قاعدگی )

این هورمون‌ها درواقع هورمون‌های غده هیپوفیز هستند که باعث تحریک تخمدان‌ها برای ساختن استروژن، تخمک‌گذاری و سپس تولید پروژسترون می‌شوند. هیپوتالاموس و غده هیپوفیز در مغز ما سیگنال‌هایی را به تخمدان‌ها و سایر غدد ما (مانند غده فوق کلیوی، غده تیروئید و .. ) ارسال می‌کنند تا سیستم هورمونی ما را تنظیم کنند.

یادآوری می‌کنیم که هورمون TSH که در قسمت‌های پیشین این مقاله مورد بررسی قرار گرفت نیز توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود.

دو عاملی که ترشح استروژن و پروژسترون از تخمدان‌ها را هماهنگ و کنترل می‌کنند هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH مخفف follicle stimulating hormone) و هورمون لوتئین‌ساز (LH مخفف luteinizing hormone) هستند.

یادآوری: روز ۱ چرخه قاعدگی روز اول خونریزی است، نه اولین روز پس از پریود. اگر قبل از خونریزی لکه‌بینی دارید، آن‌ها را حساب نکنید، فقط روزهای خونریزی کامل را در نظر داشته باشید. اگر فقط لکه‌بینی دارید و خونریزی کامل ندارید، روز اول چرخه قاعدگی را از روزهای لکه‌بینی حساب کنید.

هورمون FSH فولیکول‌ها را تحریک می‌کند تا استروژن آزاد کنند. در یک زن سالم از نظر تخمک‌گذاری، یکی از این فولیکول‌ها غلبه یافته و تخمک‌گذاری انجام می‌شود. هورمون LH تخمک‌گذاری را تحریک می‌کند. به این صورت که باعث آزاد شدن تخمک و خارج شدن آن از تخمدان شده و جسمی به نام جسم زرد در تخمدان باقی می‌ماند. جسم زرد پروژسترون را از خودش ترشح می‌کند.

مقادیر FSH

قبل از یائسگی: ۴.۷ – ۲۱.۵ mIU/mL یا ۴.۵ – ۲۱.۵ IU/L

بعد از یائسگی: ۲۵.۸ – ۱۳۴.۸ mIU/mL یا ۲۵.۸ – ۱۳۴.۸ IU/L

مقادیر LH :

فاز فولیکولار چرخه قاعدگی (Follicular phase of the menstrual cycle) : 1.9 – 12.5 IU/L

میانه چرخه قاعدگی (Mid cycle peak women) : 8.7 – 76.3 IU/L

فاز لوتئال چرخه قاعدگی (Luteal phase of the menstrual cycle) : 0.5 – 16.9 IU/L

بعد از یائسگی (Post menopause): 15.9 – 54.0 IU/L

مقادیر زیاد هر دو هورمون می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات کیفیت تخمک یا نزدیک شدن به یائسگی باشد. زنان مبتلا به PCOS اغلب با افزایش LH در طول چرخه یا در زمان‌های غیرطبیعی در طول چرخه مواجه هستند. مقادیر مهم هستند و روز چرخه نیز باید در نظر گرفته شود اما نسبت LH به FSH نیز بسیار مهم است.

نسبت LH به FSH (یا LH: FSH Ratio)

در حالت عادی معمولاً این نسبت به‌صورت ۱: ۱ است. اگر LH دو برابر FSH باشد، می‌تواند نشانه PCOS باشد.

استروژن

روز سوم چرخه قاعدگی : ۲۵-۷۵ pg/ml

افزایش بیش از ۸۰ واحد در روز سوم قاعدگی می‌تواند مانع تخمک‌گذاری شود (مشکل FSH). هم‌چنین می‌تواند نشانه‌ای از فولیکول‌های معیوب باشد که زود ایجاد شده‌اند یا از چرخه قاعدی قبلی باقی مانده‌اند یا می‌تواند نشانه کیست عملکردی (functional cyst) باشد. اگر در دوران نزدیک به یائسگی (perimenopause) این هورمون افزایش یابد می‌تواند باعث افزایش FSH شود که مرتبط با کاهش سطح هورمون است و به سادگی قابل دیدن نیست.

استرادیول پایین در یائسگی یا ذخیره کم تخمدان یا عدم تخمک‌گذاری در افراد دارای PCOS دیده شود.

پروژسترون

روز ۱۹ سیکل قاعدگی (یا ۷ روز بعد از تخمک‌گذاری در صورت تخمک‌گذاری دیرتر از حالت معمول): بالاتر از ۱۵ ng/ml نشان‌دهنده قوی تخمک‌گذاری است.

نسبت Pg / E2

نسبت پروژسترون به استروژن (نسبت Pg / E2) نیز می‌تواند مفید باشد. این نسبت باید بین ۱۰۰-۵۰۰ باشد.

وقتی می‌خواهید این نسبت را محاسبه کنید، مطمئن شوید که مقادیر استروژن و پروژسترون در واحدهای مشابه قرار دارند و از ماشین حساب‌های آنلاین مانند این استفاده کنید.

این نسبت پارامتری است که برای تعیین غلبه هورمونی در بیماران با نتایج در محدوده طبیعی پروژسترون و استرادیول استفاده می شود (در فاز لوتئال چرخه قاعدگی اندازه‌گیری می شود):

نسبت‌های پایین‌تر نشان‌دهنده کاهش پروژسترون در مقابل استروژن است یعنی غلبه استروژن

بالا بودن این نسبت، غلبه پروژسترون است یا حداقل استروژن نسبتاً کم

وقتی این نسبت کمتر از ۲۰۰ باشد، علائم عدم تعادل هورمونی به سرعت خودشان را نشان می‌دهند.

آزمایش هورمونی آندروژن‌ها (Androgens)

در حالی که تستوسترون تنها آندروژنی است که معمولاً در زنان مورد آزمایش قرار می‌گیرد و به‌طور معمول فقط در زنان دارای PCOS یا در نزدیکی یائسگی انجام می‌شود، آندروژن‌های مختلفی را می‌توان در آزمایش خون ارزیابی کرد و همه آن‌ها در زنان مبتلا به PCOS مهم هستند.

زنان مبتلا به PCOS ممکن است در رابطه با یک یا چند آندروژن دچار مشکل شده باشند و همیشه فقط افزایش تستوسترون نیست، بلکه برخی از موارد دیگر نیز مانع تخمک‌گذاری می‌شوند و علائم آندروژن اضافی مانند آکنه، رشد مو در صورت، بازوها و … را ایجاد می‌کنند یا باعث ریزش مو در جلوی سر و شقیقه‌ها می‌شوند.

DHEA-S

این هورمون، آندروژن تولید شده توسط غدد آدرنال (غدد فوق کلیه) است و برای ارزیابی آن سن فرد نیز باید در نظر گرفته شود. این هورمون می‌تواند به تستوسترون و کمی هم به استروژن تبدیل شود. افزایش DHEA-S می‌تواند نشان‌دهنده وجود تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) ناشی از مشکلات غدد آدرنال باشد.

سطوح پایین این هورمون را می‌توان در صورت التهاب زیاد بدن و اختلال در عملکرد محور HPA (که معمولاً خستگی آدرنال نامیده می‌شود) مشاهده کرد.

دامنه‌های طبیعی معمول برای زنان عبارتند از:

سن ۱۸ تا ۱۹ سال: ۱۴۵ تا ۳۹۵ میکروگرم در دسی‌لیتر یا ۳.۹۲ تا ۱۰.۶۶ میکرومول در لیتر

سنین ۲۰ تا ۲۹ سالگی: ۶۵ تا ۳۸۰ میکروگرم در دسی‌لیتر یا ۱.۷۵ تا ۱۰.۲۶ میکرومول در لیتر

سن ۳۰ تا ۳۹: ۴۵ تا ۲۷۰ میکروگرم در دسی‌لیتر یا ۲۲/۱ تا ۲۹/۷ میکرومول در لیتر

سنین ۴۰ تا ۴۹ سال: ۳۲ تا ۲۴۰ میکروگرم در دسی‌لیتر یا ۰.۸۶ تا ۶.۴۸ میکرومول در لیتر

سنین ۵۰ تا ۵۹ سال: ۲۶ تا ۲۰۰ میکروگرم در دسی‌لیتر یا ۷۰/۰ تا ۴۰/۵ میکرومول در لیتر

سنین ۶۰ تا ۶۹ سال: ۱۳ تا ۱۳۰ میکروگرم در دسی‌لیتر یا ۰.۳۵ تا ۳.۵۱ میکرومول در لیتر

سنین ۶۹ سال به بالا: ۱۷ تا ۹۰ میکروگرم در دسی‌لیتر یا ۴۶/۴ تا ۴۳/۲ میکرومول در لیتر

معمولاً دامنه استاندارد آزمایشگاه‌ها ۴۱.۲ – ۲۴۳.۷ ug / dL است اما بر اساس مقادیر فوق سن هم مهم است.

تستوسترون (Testosterone)

به‌صورت کلی یک هورمون مردانه است، اما با این وجود برای زنان هم مهم است. این هورمون برای هشیاری ذهنی، میل جنسی و حفظ و ایجاد عضله مهم است. عموماً این هورمون در زنان مبتلا به PCOS در پاسخ به نوسانات قند خون و مقاومت به انسولین افزایش می‌یابد. تستوسترون در بافت‌های مختلفی از بدن ما ساخته می‌شود:

۲۵٪ از تخمدان ، ۲۵٪ از غدد آدرنال و ۵۰٪ در جریان خون از آندروستندیون (Androstenedione) ساخته می‌شود.

زنان ۱۹-۴۹ سال : ۸-۴۸ ng / dL

زنان ۵۰ سال و بالاتر: ۴۱-۴ ng / dL

تستوسترون می‌تواند به یک آندروژن بسیار فعال نیز تبدیل شود: DHT که علت شایع آکنه، ریزش مو در جلوی سر یا شقیقه‌ها، اختلال در تخمک‌گذاری و رشد بیش از حد مو در صورت، بدن و … است. محدوده نرمال DHT در ادامه همین مقاله توضیح داده شده است.

تستوسترون آزاد (Free Testosterone)

این هورمون، تستوسترونی است که به حامل پروتئین محدود نیست و فعال است. بهتر است این تست و همچنین تستوسترون کل (Total Testosterone ) را بررسی کنید زیرا ممکن است بین این دو اختلافاتی وجود داشته باشد که انواع مختلفی از علائم آندروژن کم یا زیاد را نشان می‌دهد.

زنان ۱۸-۳۰ ساله: ۱-۵ pg/mL

زنان ۳۱-۴۰: ۱-۶ pg/mL

زنان ۴۱-۵۰: ۱-۴ pg/mL

زنان ۵۱ ساله و بالاتر: کمتر از ۳ pg/mL

افزایش در تستوسترون آزاد ممکن است به دلیل SHBG پایین (گلوبولین متصل به هورمون جنسی(sex hormone binding globulin)) باشد که آن را هم می‌توان آزمایش کرد.

SHBG

خانم‌های غیر باردار : ۱۸-۱۴۴ nmol/L

آزمایش‌های هورمونی مهم دیگر برای افراد دارای PCOS

سایر آندروژن‌ها در PCOS – غیر از تستوسترون- مانند DHEA-S و آندروژن‌های دیگر می‌توانند نشان دهند که کدام بافت‌ها بیش از حد این هورمون‌ها را تولید می‌کنند و بنابراین ما را به درمان‌های موثرتری هدایت می‌کنند.

آندروستندیون (Androstenedione) که حدود ۵۰٪ توسط تخمدان و ۵۰٪ نیز توسط غدد آدرنال تولید می‌شود.

در زنان: ۳۰-۲۰۰ng/dL

دی‌هیدروتستوسترون (Dihydrotestosterone یا DHT) یکی از قوی‌ترین آندروژن‌ها است که در بافت‌ها از تستوسترون ساخته می‌شود:

زنان ۲۰-۵۵ سال: ۳۰۰ pg/mL یا کمتر

زنان بالاتر از ۵۵ سال: ۱۲۸ pg/mL یا کمتر

پرولاکتین (Prolactin)

این ماده به عنوان هورمون کلیدی برای شیردهی شناخته شده است اما می‌تواند در استرس زیاد و غلبه استروژن که هر دو به طور مکرر در رابطه با PCOS اتفاق می‌افتند، افزایش یابد. همچنین به دلیل تومور غده هیپوفیز نیز می‌تواند افزایش یابد.

زنان غیر باردار: ۲ – ۲۹ ng/mL

زنان باردار: ۱۰ – ۲۰۹ ng/mL

AMH: هورمون آنتی‌مولرین (Antimullerian Hormone)

هورمون آنتی‌مولرین با تعداد فولیکول‌های موجود در تخمدان ارتباط دارد، به طور کلی مقدار زیاد آن به معنی تعداد زیاد فولیکول‌های موجود در تخمدان است. این تست اغلب برای ارزیابی باروری استفاده می‌شود و می‌تواند برای ارزیابی PCOS نیز مورد استفاده قرار گیرد.

در زنان مبتلا به PCOS، هورمون AMH می‌تواند بالا باشد، زیرا این افراد بیش از حد فولیکول دارند و بطور کلی AMH هم بیشتری ترشح می‌کنند.

محدوده این هورمون برای تشخیص PCOS: عموماً بالای ۴ ng/mL است.

نرمال: ۱.۵ – ۴.۰ ng/mL

پایین: ۰.۵ – ۱.۰ ng/mL

شما چه تجربه‌ای در رابطه با انواع آزمایش هورمونی زنان دارید؟ آیا تاکنون به صدای بدن خود توجه کرده‌اید؟ هورمون‌ها درواقع مشکلات بدن ما نیستند، هورمون‌ها صدای بدن ما هستند و ما برای رسیدن با سلامتی بدن‌مان باید زبان آن‌ها را یاد بگیریم. ما در مقالات زیر سعی کرده‌ایم به وجوه مختلف سلامت هورمونی زنان بپردازیم. امیدواریم با مطالعه این مقالات گامی در جهت سلامتی خود و جامعه برداریم. سوالات، نظرات و پیشنهادهای ارزشمندتان را در قسمت نظرات با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.

مقالات مرتبط:

هورمون‌های ما با چه علائمی با ما صحبت می‌کنند؟

تجربیات دکتر بروک ( پزشک طب عملکردی) از درمان تنبلی تخمدان خودش

چطور دو هورمون انسولین و کورتیزول را متعادل کنیم؟

درمان تنبلی تخمدان با اصلاح سبک زندگی

پروژسترون چیست و عدم تعادل آن چه مشکلاتی برای خانم‌ها ایجاد می‌کند؟

استرس مزمن چه بلایی بر سر هورمون‌ها ما می‌آورد؟

میزان مصرف کربوهیدرات چه تاثیری رو هورمون‌ها ما دارد؟

هورمون کورتیزول چیست و چگونه آن را به‌صورت طبیعی متعادل کنیم؟

کمبود خواب چه تاثیری روی هورمون‌های ما دارد؟

آیا گرسنگی ما گردن هورمون‌هایمان است؟

چرا پریودم قطع شده است؟