بیماری سل (Tuberculosis) یک عفونت باکتریایی است که در سال حدود ۱.۵ میلیون نفر را می‌کشد. بیشتر مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری در کشورهای درحال‌توسعه رخ می‌دهد. باکتری که معمولاً باعث سل در انسان می‌شود، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (در مقایسه با مثلاً مایکو باکتریوم بوویس در گاو) است. حدود یک‌سوم جمعیت جهان آلوده به عامل بیماری سل هستند. بااین‌حال، اکثر این موارد علی رغم آلوده شدن دچار بیماری نشده و نشانه‌های بیماری را نشان نمی‌دهند. در این افراد، باکتری‌ها غیرفعال هستند و نمی‌توانند به دیگران منتقل شوند. اگر سیستم ایمنی بدن تضعیف شود، بیماری سل می‌تواند در بدن فرد فعال شود و باعث بیماری شود.
اهمیت بیماری سل
در سراسر جهان، سل دومین علت مرگ‌ومیر ناشی از بیماری عفونی در میان بزرگ‌سالان است. افراد بسیاری در کشورهای درحال‌توسعه در معرض بیماری‌های دوگانه سل و HIV هستند. تداخل بین این دو بیماری با عنوان “اثر سمی” نام‌گذاری شده است. به همین دلیل است که هر اپیدمی این بیماری مردم را در مناطق فقیرنشین جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد و شدت بیماری سل در هر فرد مبتلابه ایدز بدتر می‌شود.افرادی که مبتلابه HIV هستند، سیستم ایمنی بدن آن‌ها تضعیف می‌شود ، بنابراین احتمال دارد که به یک مورد جدید سل مبتلا شوند یا این امر باعث دوباره فعال شدن بیماری‌های پنهان در بدن آن‌ها شود. افرادی که مبتلابه سل هستند اگر که آن‌ها را در اثر HIV آلوده شوند، احتمال مرگ‌ومیر در آن‌ها بالا می‌رود.
بیماری سل ریوی معمولاً بر ریه‌ها تأثیر می‌گذارد؛ اما در حدود یک‌سوم افراد آلوده، به‌ویژه افرادی که مبتلابه HIV / ایدز هستند، بیماری مناطق دیگری از بدن را درگیر می‌کند. اندام‌های رایج مبتلابه عفونت شامل گره‌های لنفاوی، غشاهای مغز (مننژ)، مفاصل، کلیه‌ها و غشای پوشش‌دهنده اندام‌های گوارشی (پریتون) می‌باشند.
باکتری مولد بیماری سل با فرد از طریق هوا پخش می‌شود. باکتری‌ها در قطره‌ای از ترشحات هستند که هنگام سرفه یا عطسه شدن از دهان یا بینی فرد خارج می‌شوند. یک‌بار مواجهه با افرادی که مبتلابه سل هستند به‌احتمال‌زیاد باعث ایجاد عفونت در فرد مورد مواجهه قرارگرفته نمی‌شود. مواجهه تکراری یا طولانی‌مدت معمولاً برای ایجاد عفونت و متعاقب آن ایجاد بیماری سل ضروری است. تماس با فرد مبتلابه سل و یا به اشتراک گذاشتن ظروف به عفونت منتهی نخواهد شد، زیرا باکتری تنها زمانی که به ریه‌ها استنشاق می‌شود، ریه‌ها را آلوده می‌کند. هنگامی‌که عفونت اتفاق می‌افتد، یک قطره پرشده از باکتری به عمیق‌ترین قسمت ریه که در آن باکتری‌ها تکثیر می‌شوند و از طریق بدن گسترش می‌یابند می‌رود. در این مرحله، سیستم ایمنی معمولاً می‌تواند از تکثیر هرچه بیشتر باکتری‌ها جلوگیری کند، اما معمولاً نمی‌تواند آن‌ها را به‌طور کامل از بین ببرد.بیماری یا بهتر بگوییم آلودگی به عامل بیماری سل معمولاً در این حالت غیرفعال یا در حالت سکون باقی می‌ماند. افراد مبتلابه سل خارج رویه‌ای معمولاً نشانه‌ای ندارند. TB غیرفعال را می‌توان با یک آزمایش پوستی خاص یا آزمایش خون تشخیص داد.
انواع بیماری سل
سل فعال در چندین شکل متفاوت رخ می‌دهد:
سل ریوی اولیه: در حدود ۵٪ از افراد، سیستم ایمنی بدن نمی‌تواند عفونت اولیه سل را متوقف کند. این افراد طی یک سال بعد از قرار گرفتن در معرض باکتری، سل فعال در بدن آن‌ها تشکیل می‌شود. این نوع سل فعال در شیرخواران و کودکان، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه که افراد دچار سوءتغذیه و ضعف در گرفتن خدمات درمانی هستند، شایع است. افراد مبتلابه HIV و سایر بیماری‌هایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند نیز در معرض خطر ابتلای به این بیماری هستند.
سل ریوی پس از ابتلا (دوباره فعال شدن): در حدود ۹۵٪ از افراد مبتلابه سل، سیستم ایمنی فرد می‌تواند ابتدا بیماری را غیرفعال کند. اکثر آن‌ها هرگز بیماری فعال ندارند. در کسانی که بیماری فعال دارند، باکتری درنهایت بر سیستم ایمنی بدن غلبه کرده و شروع به تکثیر و گسترش می‌کند که معمولاً این در ریه‌ها رخ می‌دهد. باکتری‌ها می‌توانند مناطق بزرگ از ریه‌ها را از بین ببرند و حفره‌های پر از باکتری‌ها و سلول‌های مرده را تشکیل می‌دهند.
سل ریوی Extra-Tuberculosis: همچنین سل می‌تواند در سایر قسمت‌های بدن فعال شود، حتی اگر ریه‌ها درگیر آن باشند. اندام‌های عادی که درگیر عفونت می‌شوند شامل استخوان‌ها، کلیه‌ها، گره‌های لنفاوی و سیستم عصبی مرکزی هستند.
سل منتشر یا سل سلول‌های بنیادی: این فرم سل می‌تواند در سراسر بدن از طریق جریان خون گسترش یابد.
علائم بیماری سل
اکثر افراد مبتلابه سل، بیماری غیرفعال دارند که نشانه‌هایی را در فرد آلوده ایجاد نمی‌کند. در این افراد یک آزمایش پوستی برای سل (که به‌عنوان آزمایش پوستی PPD شناخته‌اند و با “پروتئین پاک‌شده مشتق شده” انجام می‌پذیرد) نتایج مثبتی را طی سه ماه پس از عفونت نشان می‌دهد. هنگامی‌که در فرد PPD مثبت است، معمولاً در طول زندگی آلودگی به عامل بیماری مثبت باقی می‌ماند. در میان افراد مبتلا به بیماری سل، علائم بر اساس نوع بیماری متفاوت است:
سل ریوی اولیه: بعضی از افراد، به‌خصوص کودکان کم سن و سال مبتلابه این نوع سل، هیچ علامتی ندارند جز تب و خستگی.
سایر علائم این بیماری عبارت‌اند از:
• سرفه کردن
• درد قفسه سینه
• تعریق شبانه
• اشتهای کم
• مشکلاتی در افزایش وزن.
سل ریوی پس از ابتلا (دوباره فعال شدن):
علائم این بیماری عبارت‌اند از:
• تب
• تعریق شبانه
• کاهش وزن
• اشتهای کم
• ضعف
• درد قفسه سینه
• احساس عمومی بیماری در فرد
معمولاً سرفه نیز وجود دارد که درنهایت باعث ایجاد تغییر رنگ درمخاطی می‌شود. همان‌طور که بیماری پیشرفت می‌کند، افراد ممکن است سرفه کنند (گاهی اوقات در مقداری زیاد)، دچار تنگی تنفس و درنهایت مشکلات تنفسی شدید شوند.
سل ریوی فوقانی: علائم بستگی به محل بیماری سل دارد. به‌عنوان‌مثال، اگر سل غدد لنفاوی (حدود ۲۵٪ موارد) را تحت تأثیر قرار دهد، می‌تواند باعث ایجاد غشاهای متورم، معمولاً در طرفین و پایه گردن شود. در سل درگیر بااستخوان‌ها و مفاصل (حدود ۸٪ موارد)، ستون فقرات، ناحیه کمر و زانو احتمالاً بیشتر دچار عفونت می‌شوند. مفاصل دردناک و متورم می‌شوند. سل ریوی بیضه (حدود ۱۵٪ موارد) می‌تواند باعث درد در طرف (بین دنده‌ها و ران) شود و یا باعث تکرر ادرار، درد یا ناراحتی در هنگام ادرار و وجود خون در ادرار شود.
علائم سل منتشر یا سل سلول‌های بنیادی عبارت‌اند از:
• تب
• تعریق شبانه
• کاهش وزن
• ضعف ( عمومی بدن)
• مشکلات ریه (سرفه، تنگی نفس، درد قفسه سینه)
اگرچه باکتری‌ها در سراسر بدن پخش می‌شوند، ممکن است نشانه‌های دیگری وجود نداشته باشد؛ اما اگر وجود دارد، آن‌ها می‌توانند تقریباً در هرکجا از بدن رخ دهند. برخی از نشانه‌های رایج عبارت‌اند از:
• سردرد
• مشکلات در بینایی
• تورم غدد لنفاوی
•مفاصل دردناک
•توده های اسکروتال
• بثورات پوستی
• درد شکمی
تشخیص بیماری سل
پزشک شما در مورد علائمی مانند سرفه، تب، کاهش وزن، تعریق شبانه، تورم غدد و مشکلات تنفسی از شما خواهد پرسید. او همچنین می‌پرسد که آیا شما تابه‌حال به کسی که مبتلابه سل بوده است، تماس داشته‌اید و یا تابه‌حال به کشورهای درحال‌توسعه که سل معمولاً شایع است، سفرکرده‌اید.
پزشک شما، شمارا بررسی خواهد کرد. او از شما خواهد پرسید که آیا تابه‌حال یک آزمایش پوستی برای توبرکلوزیس داشته‌اید و در آن آزمایش چه نتایجی نشان شده است؟ اگر دکتر شما مشکوک است که سل ریوی فعال داشته باشد، شما باید یک تصویر اشعه ایکس قفسه سینه را برای بررسی بیماری تهیه کنید. دکتر ( و یا کارشناس مربوطه) شما نمونه‌هایی از مخاط (خلط) را شما در قوطی مربوطه (به‌صورت روز اول در حضور مراقب سلامت اولین نمونه، فردا صبح دومین نمونه، سومین نمونه در هنگام تحویل دو نمونه قبلی به مراقب سلامت) قرار داده‌اید را با مواد شیمیایی مخصوص رنگ‌آمیزی می‌کند و سپس برای حضور باکتری موردبررسی قرار می‌گیرد. خلط همچنین کشت می‌شود، به این معنی که آزمایش می‌شود تا ببیند باکتری‌های سل در آن حضور دارند یا نه. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا نتیجه آزمون حاصل شود، زیرا باکتری‌ها به‌آرامی رشد می‌کنند.
افراد مبتلابه سل ریوی فوقانی ممکن است دارای گراف اشعه ایکس قفسه سینه طبیعی و لکه‌های منفی و کشت خلط منفی باشند. در این موارد، سایر روش‌ها برای کمک به تشخیص کاربرد خواهند داشت ازجمله:
• یک آزمایش خون به نام QuantiFERON-Tb Gold
• تهیه کشت از دیگر مایعات بدن (مانند ادرار یا مایع از فضای اطراف ریه)
• بیوپسی بافت برای پیگیری تغییرات مشخصی که با سل مرتبط است
• نمونه‌هایی که با استفاده از PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمریزاسیون) آنالیز خواهند شد.
مدت انتظار
هنگامی‌که یک سیستم ایمنی بدن سالم یک عفونت اولیه را کنترل می‌کند، باکتری‌ها معمولاً در سراسر عمر شخص غیرفعال می‌شوند. آزمایش پوستی PPD ممکن است در این افراد مثبت باشد که نشان‌دهنده سابقه عفونت سل است، اما احتمال موفقیت در بیماری TB در طول عمر تنها حدود ۱۰٪ است، مگر اینکه سیستم ایمنی بدن شما توسط بیماری مانند HIV / AIDS یا داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کند، ضعیف شده باشد.
اگر بیماری سل فعال دارید، قبل از اینکه توانایی سرایت بیماری به دیگران از بین برود، دو هفته درمان نیاز است. بااین‌وجود، برای تکمیل درمان موفق، حداقل شش ماه طول می‌کشد. در برخی موارد، بیماران مبتلابه سلول‌های سل مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌های رایج و مؤثر هستند. درمان این گونه موارد مقاوم می‌توانند تا ۲۴ ماه طول بکشد. به‌طور عمومی درمان حمله‌ای بیماری سل معمولاً دو ماه و درمان نگهدارندِ ۴ ماه است.
پیشگیری از بیماری سل
در کشورهای درحال‌توسعه با میزان بالای شیوع بیماری سل، یک واکسن در برابر این بیماری اغلب در هنگام تولد برای نوزاد تزریق می‌شود. واکسن به‌طورمعمول در کشورهای اروپایی و اکثر کشورهای اروپایی استفاده نمی‌شود زیرا خطر انتقال در این کشورها کم است و واکسن چندان مؤثر نیست.
افراد مبتلابه آزمایش پوستی مثبت برای TB (PPD) که هرگز دارویی را دریافت نکرده‌اند برای جلوگیری از فعال شدن TB باید داروی ایزو نیازید (INH) را تا ۹ ماه مصرف کنند. همچنین افراد مبتلابه عفونت HIV که در مناطقی از دنیا زندگی می‌کنند که دارای میزان بالایی از بیماری سل هستند، باید تشویق به مصرف ایزو نیازید شوند حتی اگر دارای PPD منفی باشند.
درمان بیماری سل
پزشکان معمولاً با داروهای ترکیبی از چهار نوع دارو مانند ایزو نیازید (INH)، ریفامپین (ریفادین، ریمکتان، ریفامپسین)، پیرازینامید (pms-pyrazinamide، tebrazid) و ethambutol (myambutol) درمان می‌شوند. این ترکیب درمان اولیه خط اول است. درمان معمولاً ۶ ماه یا بیشتر طول می‌کشد. بسیار مهم است که این داروها را طبق تجویز دارو مصرف کنید تا از بروز باکتری‌های مقاوم به دارو جلوگیری شود. همچنین مهم است که تمام مخاطبین نزدیک شمارا برای بیماری سل بررسی کنند، بنابراین اگر آن‌ها آلوده شوند، می‌توانند درمان شوند.
سویه‌های سل مقاوم به ایزونیازید و ریفامپین (دو داروی مه بیشترین اثر را در میان آنتی‌بیوتیک‌های سل دارند)، مقاوم به چندین دارو (MDR-TB) می‌باشند. برای درمان MDR-TB، بیماران باید ترکیبی از داروهای خط دوم را مصرف کنند: اتونامید (Trecator-SC)، مکسفلوکساسین (Avelox)، لووفلوکساسین (Levaquin)، سیکلوسیرین (سرموسین)، کانامین سین (Kantrex) و دیگر موارد. این داروها احتمالاً باعث عوارض جانبی از داروهای خط اول می‌شوند. همچنین آن‌ها به‌اندازه داروهای قبلی مؤثر نیستند، بنابراین آن‌ها باید تا دو سال مصرف شوند.
سویه‌های مقاوم در برابر داروها سل (XDR-TB) در بسیاری از کشورها در سراسر جهان شناسایی‌شده است. این‌گونه ها مقاوم به ایزونیازید، ریفامپین، خانواده داروهای آمینوگلیکوزید (مانند کانامینوسین) و خانواده داروهای کینولون (مانند لووفلوکساسین و مکسیفلوکساسین) هستند. درمان XDR-TB بسیار دشوار است و گاهی اوقات، جراحی برای از بین بردن بخش بیمار از ریه ضروری است.
درگذشته احساس می‌شد که TB مقاوم در برابر دارو در کشورهای درحال‌توسعه غیرقابل درمان است، زیرا داروهای خط دوم بیش‌ازحد گران هستند و هزینه‌ای بالغ‌بر ۱۵،۰۰۰ دلار برای هر نفر در سال دارند. در حال حاضر این داروها را می‌توان از طریق سازمان بهداشت جهانی (WHO) به‌اندازه ۵ درصد از هزینه‌های اولیه دریافت کرد. برنامه‌های درمان در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه آغازشده است.
زمان تماس با یک پزشک متخصص
اگر سرفه، تب، کاهش وزن، غدد تورم، عرق شبانه یا سایر نشانه‌های سل در شما وجد داشت، با پزشک خود تماس بگیرید. شما همچنین اگر شما در مواجهه با افراد مبتلابه سل ریوی هستید باید با پزشک خود تماس بگیرید، یا در مورد اینکه آیا شما اغلب به کشورهای درحال‌توسعه سفر می‌کنید یا در محیطی که خطر ابتلا به سل را بالا می‌برد، مانند یک مرکز یا موسسه پزشکی، از پزشک خود در موردنیاز خود به آزمایش معمول PPD بپرسید.
پیش آگهی بیماری سل
سل ریوی که به داروها مقاوم نباشد، اگر فرد با رژیم‌های درمان هماهنگ شده باشد و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها قبل از، از بین بردن بخش‌های عمده ریه شروع شوند، تقریباً همیشه درمان می‌شوند. افراد مبتلابه سویه‌های مقاوم به دارو دارای احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف می‌باشند و همچنین بسته به اینکه نسبت به کدام‌یک از داروهای مصرفی مقاوم هستند و میزان آسیب‌های ریه آن‌ها قبل از شروع درمان چقدر است، احتمال دارد که درمان شوند. بدون درمان مناسب، بیش از نیمی از افراد مبتلابه سل در طول پنج سال بعد از بروز علائم بیماری در آن‌ها، جان خود را از دست می‌دهند.
منبع مقاله Drugs.com
این مقاله به‌طور اختصاصی توسط گروه نویسندگان داروباکس ترجمه و تألیف شده است.
