بیماری سلیاک یک بیماری گوارشی ناشی از عدم تحمل نسبت به پروتئین گلوتن موجود در گندم و سایر مشتقات آن است.در واقع این بیماری یک اختلال خود ایمنی است که منجر به مشکلات گوارشی و ضعف جسمانی فرد مبتلا میشود. بسیاری از مردم مشکلات گوارشی و بهداشتی ناشی از خوردن گلوتن یا گندم را تجربه می‌کنند.
اگر شما یا فرزندانتان در معرض عدم تحمل گلوتن یا گندم هستید، سه وضعیت مختلف پزشکی وجود دارد که می‌تواند توضیح دهد چه اتفاقی رخ داده است : بیماری سلیاک، آلرژی گندم یا حساسیت به گلوتن غیر سلیاک (NCGS).
گلوتن، پروتئینی موجود در گندم، جو و چاودار است. گندم ماده تشکیل دهنده اصلی انواع نان، پاستا و غلات غنی شده است. گندم در اغلب غذاها از جمله سوپها و سس‌های سالاد ظاهر میشود. جو معمولا در آبجوها و در غذاهای حاوی مالت به میزان زیادی وجود دارد. چاودار اغلب در نان چاودار، نوشیدنی چاودار و بعضی از غلات صبحانه یافت میشود.
برای آشنایی با نشانه‌های معمول و علائم بیماری سلیاک، آلرژی گندم یا حساسیت به گلوتن غیر سلیاک با ما همراه باشید.
علائم آلرژی گندم
گندم یکی از هشت ماده برتر آلرژن غذایی در ایالات متحده است. آلرژی گندم، عکس العمل سیستم ایمنی به هر یک از پروتئین‌های موجود در گندم است که شامل گلوتن اما نه محدود به آن است. این بیماری در کودکان رایج است. حدود ۶۵ درصد از کودکان مبتلا به آلرژی گندم تا قبل از سن ۱۲ سالگی دچار مشکل کند رشدی هستند.
علائم آلرژی گندم عبارتند از :
- تهوع و استفراغ
- اسهال
- تحریک دهان و گلو
- کهیر و بثورات جلدی
- گرفتگی بینی
- سوزش چشم
- دشواری تنفس
علائم مربوط به آلرژی گندم معمولا در عرض چند دقیقه پس از مصرف گندم آغاز میشود. با این وجود، تا دو ساعت پس از شروع ادامه دارند.
علائم آلرژی گندم می‌تواند از خفیف تا تهدید کننده زندگی باشد. دشوار بودن تنفس به صورت آنافیلاکسی، گاهی می‌تواند رخ دهد. اگر آلرژی به گندم تشخیص داده شود، پزشک شما، آمپول اپی نفرین خود تزریق (مانند اپی‌پن) را تجویز می‌کند. اگر به طور تصادفی گندم خوردید، می‌توانید از این تزریق برای جلوگیری از آنافیلاکسی استفاده کنید.
کسی که به گندم حساسیت دارد، ممکن است به سایر دانه‌ها از جمله جو یا چاودار نیز آلرژی داشته باشد.
علائم بیماری سلیاک
بیماری سلیاک یک اختلال خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن شما به غلط نسبت به گلوتن واکنش نشان می‌دهد. گلوتن پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار است.
اگر بیماری سلیاک دارید، خوردن گلوتن باعث میشود که سیستم ایمنی، پرزهای روده را از بین ببرد. این قطعات ریز در روده باریک شما مسئول جذب مواد مغذی هستند. بدون پرزهای روده، شما قادر به دریافت مواد مغذی غذاها نخواهید بود. این می‌تواند منجر به سوءتغذیه شود.
بیماری سلیاک می‌تواند عواقب جدی برای سلامتی داشته باشد، از جمله آسیب دائمی روده.
بزرگسالان و کودکان اغلب علائم متفاوتی از سلیاک را تجربه می‌کنند. کودکان اغلب دارای علائم گوارشی هستند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد :
- نفخ شکم و گاز
- اسهال مزمن
- یبوست
- مدفوع بدبو و کم رنگ
- دل درد
- تهوع و استفراغ
جذب نکردن مواد مغذی در طول سالهای حیاتی رشد و نمو منجر به مشکلات دیگر برای سلامتی فرد میشود. این مشکلات شامل موارد زیر است :
- کمبود رشد در نوزادان
- بلوغ با تاخیر در نوجوانان
- قد کوتاه
- تحریک پذیری در خلق و خوی
- کاهش وزن
- تخریب مینای دندان
بزرگسالان نیز در صورت ابتلا به بیماری سلیاک، ممکن است علائم گوارشی داشته باشند. با اینحال این علائم در بزرگسالان بیشتر احتمال بوجود آمدن دارد، از جمله :
- خستگی
- کم خونی
- افسردگی و اضطراب
- پوکی استخوان
- درد مفاصل
- سردرد
- زخم‌های داخل دهان
- ناباروری یا سقط مکرر
- اختلال در دوره‌های قاعدگی
- سوزش در دست و پا
تشخیص بیماری سلیاک در بزرگسالان می‌تواند دشوار باشد زیرا نشانه‌های آن اغلب گسترده هستند. این علائم با علائم سایر بیماریهای دیگر همپوشانی دارند.
علائم حساسیت به گلوتن غیر سلیاک
شواهد زیادی برای بیماریهای مرتبط با گلوتن که موجب علائمی در افرادی که بیماری سلیاک و حساسیت به گندم ندارند، وجود دارد. محققان هنوز در حال تلاش برای کشف علت دقیق بیولوژیک این وضعیت که به عنوان حساسیت به گلوتن غیر سلیاک نامیده میشود، هستند.
هیچ آزمایشی که بتواند تشخیص دهد شما دچار حساسیت به گلوتن غیر سلیاک هستید، وجود ندارد. این بیماری در افرادی که پس از خوردن گلوتن علائمی شبیه سلیاک را تجربه می‌کنند اما تست تشخیصی آنها در مورد سلیاک و آلرژی گندم منفی است، تشخیص داده میشود.
همچنان که مردم بیشتر و بیشتر به پزشکان علائم ناخوشی پس از خوردن گلوتن را تشخیص می‌دهند، محققان در حال تلاش برای تشخیص این شرایط هستند بنابراین بیماری حساسیت به گلوتن غیر سلیاک را بهتر می‌توان تشخیص داد.
علائم رایج این نوع حساسیت به قرار زیر است :
- خستگی ذهنی که به عنوان مه مغزی شناخته میشود
- خستگی
- گاز روده، التهاب و درد شکمی
- سردرد
از آنجا که هیچ تست آزمایشگاهی برای حساسیت به گلوتن غیر سلیاک وجود ندارد، پزشک شما به دنبال این خواهد بود که رابطه‌ای میان علائم شما و مصرف گلوتن برای تشخیص حساسیت به گلوتن بجز سلیاک، برقرار کند. آنها ممکن است از شما بخواهند که به غذایتان و مجموعه علائم برای مشخص کردن اینکه آیا گلوتن عامل مشکلات شما است یا خیر، توجه کنید. پس از اینکه این رابطه ایجاد شد، تستهای شما مبنی بر سلیاک و آلرژی به گندم، حالت نرمال داشت، پزشک از شما می‌خواهد که یک رژیم غذایی بدون گلوتن را شروع کنید. میان اختلالات ایمنی و حساسیت به گلوتن رابطه مستقیم وجود دارد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر فکر می‌کنید که ممکن است از یک بیماری مرتبط با گلوتن یا گندم رنج ببرید، مهم است که قبل از تشخیص خودتان یا شروع هر گونه درمان خودسرانه با پزشک خود صحبت کنید. یک متخصص آلرژی یا گوارش می‌تواند آزمایشات را برای شما تجویز کند و با شما در مورد شرح حالتان صحبت کند تا بتواند تشخیص بهتری انجام دهد.
بخصوص برای رد کردن بیماری سلیاک مهم است که یک پزشک را ببینید. بیماری سلیاک می‌تواند به عوارض شدیدی برای سلامت به ویژه در کودکان منجر شود.
از آنجایی که مولفه ژنتیک برای بیماری سلیاک وجود دارد، می‌تواند در خانواده‌ها جریان پیدا کند. این بدان معنی است که بسیار مهم است تا تایید شود که شما این بیماری را دارید یا خیر، که در اینصورت به شما توصیه میشود که سایر اعضای خانواده‌تان نیز آزمایش بدهند. با توجه به آمار انجمن سلیاک، بیش از ۸۳ درصد آمریکایی‌هایی که بیماری سلیاک دارند تشخیص داده نمی‌شوند و نمی‌دانند که چنین بیماری دارند. در کشور ما نیز با وجود آنکه تصور می‌شد بیماری سلیاک یک بیماری نادر باشد این آمار هم اکنون به ۱ نفر به ازای هر ۱۰۰ نفر رسیده است.
تشخیص بیماری سلیاک
برای تشخیص بیماری سلیاک یا آلرژی گندم، پزشک باید آزمایش خون یا پوست انجام دهد. این آزمایش‌ها وابسته به وجود گلوتن یا گندم در خون شما است. این بدین معنی است که نباید یک رژیم بدون گلوتن یا گندم را قبل از مراجعه به دکتر شروع کنید.
آزمایشات ممکن است با یک جواب منفی غلط، درست از آب در نیایند و شما درک درستی از علائم خود نداشته باشید. به یاد داشته باشید که حساسیت به گلوتن غیر سلیاک تشخیص رسمی ندارد.
زندگی بدون گلوتن یا سبک زندگی بدون گندم
درمان بیماری سلیاک، رفتن به سوی یک رژیم غذایی بدون گلوتن سفت و سخت است. درمان آلرژی گندم، رعایت رژیم غذایی بدون گندم است. اگر شما دارای حساسیت به گلوتن غیر سلیاک هستید، میزان موفقیت شما برای از بین بردن گلوتن در سبک زندگی شما، بستگی به شدت علائم و میزان تحمل شما دارد.
بسیاری از جایگزین‌های بدون گلوتن برای غذاهای معمول از جمله نان، پاستا، غلات صبحانه و شیرینی‌ها وجود دارد. در کشور ما نیز اخیرا چند شرکت مواد غذایی مشهور مبادرت به عرضه مواد غذایی بدون گلوتن کرده‌اند. حواستان باشد که گندم و گلوتن می‌تواند در بسیاری از غذاها وجود داشته باشد. شما حتی ممکن است آنها را در بستنی، شربت، ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی پیدا کنید. مواظب باشید که برچسبهای حاوی مواد غذایی و نوشیدنیهایی را که مصرف می‌کنید، بخوانید تا مطمئن شوید که آنها حاوی گندم یا گلوتن نیستند.
متخصص آلرژی، متخصص گوارش و یا پزشک مراقبت‌های اولیه می‌تواند به شما توصیه کند که کدام محصولات برای شما مناسب است.
شیوع بیماری سلیاک
بیماری سلیاک یکی از شایع ترین موارد عدم تحمل در جهان است. داده‌های حاصل از مطالعات غربالگری نشان می‌دهد که حدود ۱% از جمعیت سراسر جهان تحت تاثیر این بیماری هستند.
بیماری سلیاک به صورت یک بیماری نادر در دوران کودکی بود. ۲۰ سال پیش به صورت نسبت ۱به ۱۰۰۰ و ۱ به ۲۰۰۰ شیوع داشت. این داده‌ها برا اساس وقوع بیماری به صورت آشکار و ارائه فرم های کلاسیک بیماری سلیاک بود.
کشف انواع آنتی بادی‌های خاص بیماری سلیاک و مطالعات غربالگری جمعیت در سالهای اخیر نشان داده است که بیماری سلیاک بسیار بیشتر از گذشته است. همان طور که در اختلالات خود ایمنی دیگر نیز مشاهده میشود، بیماری سلیاک در زنان شایع‌تر از مردان است که به دو برابر ابتلا به بیماری در زنان نسبت به مردان می‌رسد.
افزایش بروز بیماری
یک مطالعه منتشر شده توسط کاتاسی و همکارانش در سال ۲۰۱۴ نشان داد که بروز بیماری سلیاک در ۲۵ سال گذشته، ۵ برابر شده است. اروپا و ایالات متحده که رژیم غذایی آن به طور سنتی بر اساس مواد غذایی حاوی گلوتن است، در میان مناطق با بیشترین شیوع قرار دارند. تعداد افراد مبتلا به بیماری سلیاک در آمریکای شمالی در طول زمان افزایش یافته است.
در یک مطالعه در مینه سوتا این میزان به ۱۷/۳ درصد در طی سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ افزایش یافته است. افزایش مشابهی نیز در اروپا گزارش شده است. در یک مطالعه اخیر که در جمعیت اطفال اسکاتلند انجام شد، میزان بروز در طی سالهای ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۰۹ ۶/۴ برابر شد. افزایش آگاهی نسبت به بیماری و پیشرفت تکنیک های تشخیص می تواند به میزان زیادی به این تغییرات کمک کند.
کوه یخ بیماری سلیاک
اگر چه قابل درک است که شیوع بیماری سلیاک در آمریکای شمالی تقریبا ۱ درصد است اما در واقع حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از موارد این بیماری تشخیص داده میشود. در حالی که افزایش آگاهی نسبت به این بیماری افزایش یافته است، اما هنوز هم نرخ تشخیص آن پایین باقی مانده است.
سخن آخر
آلرژی گندم، بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن غیر سلیاک، علل و نشانه‌های مشابهی دارند. درک اینکه کدام از این بیماریها ممکن است شما را مبتلا کرده باشد، مهم است. در این صورت شما می‌توانید از خوردن غذاهای نامناسب جلوگیری کنید و از توصیه‌های درمانی مناسب استفاده کنید. شما همچنین می‌توانید به عزیزانتان اطمینان خاطر دهید که آیا آنها نیز در معرض این بیماری هستند یا نه.
ترجمه و تالیف اختصاصی توسط گروه سلامت داروباکس
منابع : healthline.com drschaer-institute.com
چند دستور آشپزی بدون گلوتن:
