اصطلاح بیماریهای کیسه صفرا برای چندین نوع بیماری استفاده می‌شود که می‌توانند بر کیسه صفرای انسان اثر بگذارند. صفرا یا به قول عامیانه زهره، عضو کوچک گلابی شکل است که زیر کبد قرار دارد. کیسه صفرا وظیفه اصلیش ذخیره صفرای تولید شده توسط کبد و عبور دادن آن از طریق مجرایی ست که داخل روده باریک تخلیه می‌شود. صفرا به هضم چربیها در روده باریک کمک می‌کند. بروز التهاب علت اکثر بیماریهای صفرا است که بخاطر سوزش دیواره‌های صفرا روی می دهد که به عنوان کوله سیستیت شناخته می‌شود. این التهاب اغلب به دلیل سنگ صفرای مسدود کننده مجراهای منتهی به روده باریک است و موجب تجمع صفرا می‌شود. در نهایت ممکن است منجر به نکروز (تخریب بافت) یا قانقاریا شود.
بیماریهای کیسه صفرا چه هستند؟
چندین نوع بیماری کیسه صفرا وجود دارد.
سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا یکی از شناخته شده‌ترین بیماریهای کیسه صفرا است. این بیماری وقتی بوجود می‌آید که مواد داخل صفرا (همانند کلسترول، نمکهای صفرا و کلسیم) یا مواد ناشی از خون (همانند بیلی روبین) قطعات سختی را تشکیل می‌دهنده که مسیرهای منتهی به صفرا و مجاری صفراوی را مسدود می‌کنند.
سنگ کیسه صفرا همچنین به هنگامی که صفرا به طور کامل یا به اندازه کافی تخلیه نشود، بیشتر احتمال تشکیل شدن دارد. سنگها ممکن است به کوچکی یک دانه شن باشند یا به بزرگی یک توپ گلف. عوامل متعددی با افزایش خطر سنگ کیسه صفرا مرتبط هستند. این موارد عبارتند از:
- اضافه وزن یا چاقی
- داشتن دیابت
- سن بالای ۶۰ سال
- مصرف داروهایی که حاوی استروژن هستند
- داشتن سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا
- جنسیت زن
- ابتلا به بیماری کرون و سایر بیماریهای دیگری که بر جذب مواد مغذی موثر هستند
- ابتلا به سیروز یا بیماریهای دیگر کبدی
کوله سیستیت
کوله سیستیت شایعترین نوع بیماریهای کیسه صفرا است. این بیماری یا به صورت حاد یا به صورت التهاب مزمن کیسه صفرا ظاهر می‌شود.
کوله سیستیت حاد
کوله سیستیت حاد معمولا بوسیله سنگ کیسه صفرا ایجاد می‌شود. اما ممکن است ناشی از تومورها یا بیماریهای متفاوت دیگر هم باشد. معمولا با درد بالای سمت راست شکم یا قسمت بالای وسط شکم ظاهر می‌شود. این درد بیشتر بعد از خوردن غذا بروز می‌کند و از حالت درد تیز (همانند فرو کردن یک چنگال) تا دردهای مکرر و خسته کننده که میتواند تا شانه راست امتداد داشته باشد، رخ می دهد. کوله سیستیت حاد نیز معمولا زیر را ایجاد می‌کند:
- تب
- تهوع
- استفراغ
- زردی
کوله سیستیت مزمن
بعد از چندین حمله کوله سیستیت مزمن، مثانه منقبض شده و قابلیتش برای ذخیره صفرا و آزاد کردن آن را از دست می‌دهد. درد شکمی، تهوع و استفراغ نیز ممکن است بوجود بیاید. برای درمان کوله سیتیت مزمن باید جراحی انجام شود.
سنگ مجاری صفراوی
سنگهای صفرا ممکن است در گردنه کیسه صفرا و یا در مجاری آن گیر کنند. به هنگامی که کیسه صفرا به این شکل مجرایش بسته شود، ترشحات صفرا نمی‌توانند خارج شوند. این کار ممکن است منجر به التهاب یا تورم کیسه صفرا شود. مجاری صفراوی بسته شده بعدها از انتقال صفرا از کبد به روده‌ها جلوگیری می‌کنند. سنگ مجاری صفراوی میتواند موجب علائم زیر شود:
- درد شدید در قسمت میانی بالای شکم
- تب
- لرز
- تهوع
- استفراغ
- زردی
- مدفوع کمرنگ یا رسی رنگ
بیماری آکالکالوس کیسه صفرا
بیماری آکالکالوس صفرا التهاب کیسه صفرا بدون وجود سنگ است. داشتن یک بیماری مزمن قابل توجه یا بیماری جدی دیگر عمال ایجاد این بیماری است. علائم آن شبیه به کوله سیتیت حاد همراه با سنگ است. بعضی از عوامل خطر این بیماری عبارتند از:
- ضربه جسمانی شدید
- جراحی قلب
- جراحی شکم
- سوختگی شدید
- بیماری خود ایمنی همانند لوپوس
- عفونتهای جریان خون
- دریافت مواد مغذی بصورت وریدی
- بیماریهای عفونی یا ویروسی مهم
دیسکینزی صفراوی
دیسکینزی صفراوی یکی از بیماریهای کیسه صفرا است و به هنگامی بوجود می‌آید که کیسه صفرا عملکردی پایینتر از حد نرمال داشته باشد. این وضعیت ممکن است به التهاب پیش رونده کیسه صفرا مرتبط باشد. علائم آن عمدتا شامل درد بالای شکم پس از غذا خوردن، تهوع، نفخ و سو هاضمه است. خوردن یک وعده غذایی پر چرب ممکن است علائم را تحریک کند. معمولا در کیسه صفرای مبتلا به دیسکینزی صفراوی هیچ سنگی وجود ندارد.
پزشک برای تشخیص از یک آزمون تشخیصی به نام اسکن HIDA استفاده می‌کند. این آزمون عملکرد کیسه صفرا را اندازه می‌گیرد. اگر کیسه صفرا ۳۵ تا ۴۰ درصد یا کمتر از محتویایتش را آزاد کند، دیسکینزی صفراوی معمولا اینگونه تشخیص داده می‌شود.
کلانژیت اسکلروزان
التهاب پیش رونده و صدمه به سیستم مجاری صفراوی میتواند منجر به اسکار شود. این بیماری کلانژیت اسکلروزان است. البته علتهای دقیق این بیماری شناخته شده نیست.
نزدیک به نیمی از افراد مبتلا به این بیماری هیچ علامتی ندارند. اگر علائمی بوجود بیاید، معمولا شامل موارد زیر است:
- تب
- زردی
- خارش
- ناراحتی بالای شکم
تقریبا ۶۰ تا ۸۰ درصد افراد مبتلا به این بیماری کولیت اولسراتیو نیز دارند. ابتلا به این بیماری خطر سرطان کبد را نیز افزایش می‌دهد. اخیرا تنها درمان شناخته شده آن پیوند کبد است. داروهایی که سرکوب کننده سیستم ایمنی هستند و آنهایی که به کاهش ضخامت صفرا کمک می‌کنند می‌توانند علائم را کنترل کنند.
سرطان کیسه صفرا
سرطان کیسه صفرا یکی از بیماریهای کیسه صفرا ست که نسبتا نادر است. انواع متفاوتی از سرطان کیسه صفرا وجود دارد. درمان آنها مشکل است چون معمولا تا زمانی که بیماری پیشرفته نشده باشد، تشخیص داده نمی‌شود. سنگ کیسه صفرا یکی از شایعترین عوامل خطر برای سرطان کیسه صفرا ست.
سرطان کیسه صفرا میتواند از دیواره‌های داخلی کیسه صفرا تا لایه‌های خارجی و بعدا روی کبد، گره‌های لنفاوی و اندامهای دیگر پیشرفت کند. علائم سرطان کیسه صفرا ممکن است شبیه به کوله سیستیت حاد باشند اما ممکن است شبیه هم نباشند.
پولیپ کیسه صفرا
پولیپهای کیسه صفرا ضایعات یا توده‌هایی هستند که درون کیسه صفرا بوجود می‌آیند. آنها معمولا خوش خیم هستند و هیچ علامتی ندارند. البته معمولا توصیه می‌شود که پولیپهای بزرگتر از ۱ سانت برداشته شوند. آنها شانس بیشتری برای ابتلا به سرطان دارند.
قانقاریای کیسه صفرا
قانقاریا زمانی رخ می‌دهد که کیسه صفرا مشکل جریان خون ناکافی داشته باشد. این یکی از جدی‌ترین عوارض کوله سیستیت حاد است. فاکتورهایی که این خطر را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- جنسیت مرد و بالای ۴۵ سال داشتن
- ابتلا به دیابت
علائم قانقاریای کیسه صفرا معمولا شامل موارد زیر است:
- درد ممتد در ناحیه کیسه صفرا
- تب
- تهوع یا استفراغ
- عدم تعادل
- کاهش فشار خون
آبسه کیسه صفرا
آبسه کیسه صفرا یکی از بیماریهای کیسه صفرا است که به هنگامی بروز می‌کند که کیسه صفرا ملتهب و دچار چرک می شود. چرک تجمع گلبولهای سفید، بافت مرده و باکتریها ست. علائم ممکن است شامل درد سمت راست بالا در شکم همراه با تب و لرز باشد. این بیماری می تواند در حین کوله سیستیت به هنگامی که سنگ کیسه صفرا به طور کامل کیسه صفرا را مسدود می‌کند، بوجود آید که باعث می‌شود کیسه صفرا پر از چرک شود. این بیماری در افراد مبتلا به دیابت و بیماری قلبی بیشتر شایع است.
بیماریهای کیسه صفرا چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص بیماریهای کیسه صفرا پزشکتان در مورد سابقه پزشکی شما سوالاتی خواهد پرسید و معاینه شکم را انجام خواهد داد. این معمولا بررسی برای درد در شکم است. یک یا چند تست و روش زیر احتمالا انجام خواهد شد.
شرح حال دقیق
لیستی از علائمی که دچار شدید و هر نوع سابقه خانوادگی بیماریهای کیسه صفرا مهم هستند. ارزیابی سلامت کلی نیز ممکن است انجام شود تا مشخص شود که کدام یکی از علائم طولانی مدت بیماریهای کیسه صفرا وجود دارد.
معاینه
پزشک معمولا در حین معاینه یک حرکت خاصی را انجام دهد تا به دنبال چیزی به عنوان علامت مورفی باشد. در طول این حرکت، پزشک دست خود را روی شکم در ناحیه کیسه صفرا قرار می‌دهد. پس از آن در همان زمان که ناحیه در حال معاینه را لمس می‌کند، از شما می‌خواهد نفس عمیق بکشید. اگر درد زیادی را احساس کردید این نشان می‌دهد که ممکن است بیماری کیسه صفرا داشته باشید.
عکس رادیولوژی از شکم و قفسه سینه
کوله سیستیت گاهی اوقات سنگهایی را روی عکس رادیولوژی می‌دهد در صورتی که سنگها حاوی کلسیم باشند حاکی از کوله سیتیت است. عکس رادیولوژی قفسه سینه ممکن است ذات الجنب یا پنومونی را نشان دهد. با این حال، عکس رادیولوژی بهترین آزمون شناسایی بیماریهای سنگ کیسه صفرا نیست. آنها معمولا برای رد سایر عوامل بالقوه درد که ارتباطی با سنگهای کیسه صفرا، مجاری صفراوی یا کبد ندارند، استفاده می‌شوند.
سونوگرافی
سونوگرافی از امواج صوتی برای تولید تصاویر داخل بدن استفاده می کند. این آزمون یکی از مهمترین روشهایی است که پزشک برای تشخیص بیماریهای کیسه صفرا استفاده می‌کند. سونوگرافی میتواند کیسه صفرا را برای حضور سنگهای کیسه صفرا، ضخیم شدن دیواره‌ها، پولیپ یا توده‌ها ارزیابی کند. این روش همچنین هر مشکلی که داخل کبد باشد مشخص می‌کند.
سی تی اسکن
این آزمون تصویربرداری از کامپیوتر و اشعه ایکس برای مشخص کردن مشکلات کیسه صفرا استفاده می‌کند اما موثرترین روش تشخیص سنگ صفراوی نیست. سی تی اسکن میتواند به تشخیص اختلالات (پارگی در دیواره کیسه صفرا) و عفونتهای داخل کیسه صفرا یا مجاری صفروی کمک کند.
MRI
MRI معمولی یا نوع دیگر آن به نام کلانژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRC) میتواند به تشخیص سنگهای داخل مجاری صفراوی کمک کند. MRC از تکنولوژی تصویربرداری به علاوه یک رنگ هدایت شده در مجاری استفاده می‌کند. این تست برای تشخیص سرطان سیستم صفراوی (کیسه صفرا و مجاری اطراف آن) مفید است اما قادر به تشخیص سنگهای ریز یا وجود عفونت نیست.
اسکن HIDA
اسکن HIDA به سیستم مجرای داخل کیسه صفرا و کبد نگاه می‌کند. این روش معمولا وقتی استفاده می‌شود که فرد علائم مشکلات کیسه صفرا را داشته باشد اما سونوگرافی علت این علائم را نشان ندهد. از اسکن HIDA می‌توان برای ارزیابی دقیقتر سیستم مجرای صفراوی نیز استفاده کرد.
این آزمون میتواند عملکرد کیسه صفرا را با استفاده از ماده رادیو اکتیو بدون ضرر ارزیابی کند. این ماده داخل رگ تزریق شده سپس حرکت آن از طریق کیسه صفرا مورد توجه قرار می‌گیرد. مواد شیمیایی دیگری نز ممکن است تزریق شود که موجب آزاد شدن صفرا در کیسه صفرا می‌شود. تست HIDA نشان می‌دهد که صفرا چگونه از طریق مجاری سیستم حرکت می‌کند. این تست میتواند سرعت حرکت زردابه به بیرون از کیسه صفرا را هم اندازه بگیرد. این امر به عنوان کسر خروج شناخته می‌شود. کسر تخلیه طبیعی بین ۳۵ تا ۶۵ درصد است.
ERCP
کلانژیوپانکرتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP) یک روش تهاجمی‌تر اما مفیدتر است. یک دوربین قابل انعطاف داخل دهان شده و از معده به داخل روده باریک پایین می‌رود. رنگ کنتراست تزریق شده سیستم مجرای صفراوی را با یک پرتو ایکس خاص نشان می‌دهد.
اگر برای انسداد مشکوک به سنگ کیسه صفرا باشند، آزمون ERCP یک روش تشخیص مفید خواهد بود. هر سنگی که موجب انسداد شود می‌توان به وسیله این روش برداشته بشود.
آزمایش ادرار و خون
آزمایش خون نیز برای کمک به تشخیص بیماریهای کیسه صفرا انجام می شود. آزمایش خون کامل یا CBC،میتواند به اثبات یک عفونت در صورت بالا بودن میزان گلبولهای سفید، کمک کند. آزمایشهای خون دیگری که انجام می‌شود نیز میزان بالای بیلی روبین را مشخص می‌کند (عامل زردی، یک اختلال ناشی از مشکلات صفرا) یا آنزیمهایی که نشان دهنده انسداد در کیسه صفرا هستند.
آزمایش ادرار نیز برای تشخیص مشکلات مربوط به کیسه صفرا با توجه به سطوح غیر نرمال ترکیبات شیمیایی همانند آمیلاز که آنزیم کمک کننده در هضم کربوهیدارتهاست و لیپاز آنزیم دیگری که به تجزیه چربیها کمک می‌کند، انجام می‌شود. حتی اگر علائم و نشانه‌ها مستقیما نشان دهنده بیماریهای کیسه صفرا نباشند، پزشکتان روشهای زیادی برای بررسی کیسه صفرا دارد. با این آزمایشها، بیماریهای کیسه صفرا معمولا به سرعت تشخیص داده می‌شوند و فقط چیزی که مهم است، درمان درست آن است.
بیماریهای کیسه صفرا چگونه درمان می‌شوند؟
تغییر سبک زندگی
از آنجایی که بیماریهای خاصی خطر تشکیل سنگ صفراوی را افزایش می‌دهند، تغییر سبک زندگی به مدیریت بیماریهای کیسه صفرا در افراد بدون علامت کمک می‌کند. داشتن اضافه وزن و ابتلا به دیابت احتمال سنگ صفرا را افزایش می‌دهد. کاهش وزن و کنترل خوب دیابت ممکن است به کاهش خطر کمک کند. البته کاهش وزن سریع نیز میتواند تشکیل سنگ صفرا را تسریع کند. در مورد روشهای بی خطر کاهش وزن با پزشکتان صحبت کنید.
افزایش فعالیت فیزیکی نیز به کاهش تشکیل سنگ صفرا همزمان با کاهش تری گلیسرید، کمک می‌کند. و مثل همیشه ترک سیگار و مشروبات الکی نیز توصیه می‌شود.
درمان طبی
نخستین مرحله التهاب کیسه صفرا معمولا با داروهای کاهش دهنده درد، درمان می‌شود. به دلیل اینکه اغلب اوقات درد شدید است، داروهای تجویزی نیز باید مصرف شود. پزشکتان ممکن است داروهای حاوی کدئین یا هیدروکودون را بنویسد. داروهای ضد التهابی تزریقی نیز ممکن است تجویز شوند یا داروهای قویتری همانند مورفین.
داروهای بدون نسخه همانند ایبوپروفن، ناپروکس را نباید استفاده کرد چون معمولا باعث افزایش خطر تهوع و استفراغ می‌شوند. اگر بدنتان کم آب شود، داروهای ضد التهاب ممکن است حتی موجب مشکلات کلیوی شدید شوند.
اکثر بیماران مشکل کنترل درد و علائم همراه با آن در خانه را دارند. با پزشکتان صحبت کنید تا بهترین روشهای درمان را برای شما در نظر بگیرد. تحقیقات در حال انجام استفاده از داروی ازتیمیب و نقش آن در کاهش تشکیل سنگهای کلسترولی را مورد بررسی قرار می‌دهند. این دارو نحوه جذب کلسترول از مسیر روده را تغییر می‌دهد.
جراحی
اگر کسی دچار التهاب شدید در کیسه صفرا شده باشد، جراحی برای برداشتن این اندام توصیه می‌شود. جراحی کیسه صفرا موثرترین روش برای درمان بیماری فعال کیسه صفرا است.
جراحی را می‌توان بوسیله باز کردن شکم با یک برش یا لاپاروسکوپی انجام داد. این روش شامل ایجاد چندین سوراخ کوچک از طریق دیواره شکم و وارد کردن دوربین است. جراحی لاپاروسکوپی باعث کوتاه شدن دوره نقاهت می‌شود. این روش برای افرادی که عوارض جدی بیماری کیسه صفرا را ندارند، ارجحیت دارد.
بعد از جراحی کیسه صفرا به هر روشی، ابتلای بیماران به اسهال شایع است. به گفته مایو کلینیک، از هر ۱۰ نفر، ۳ نفر مبتلا به اسهال پس از جراحی کیسه صفرا می‌شود. برای اکثر بیماران، اسهال تنها چند هفته طول می‌کشد. اما در مواردی ممکن است سالها طول بکشد. اگر اسهال پس از جراحی بیش از ۲ هفته طول بکشد به پزشکتان اطلاع دهید. بسته به سایر علائمتان ممکن است لازم باشد تست پیگیری انجام دهید.
عوارض طولانی مدت بیماریهای کیسه صفرا
کیسه صفرا ممکن است یک گذرگاه غیر طبیعی یا فیستول بین کیسه صفرا و روده به منظور کمک به عبور صفرای کبد ایجاد کند. این مشکل اغلب یک عارضه التهابی مزمن مربوط به سنگهای کیسه صفرا است. عوارض دیگر عبارتند از:
- انسداد روده
- التهاب و زخم
- سوراخ شدن (حفره در کیسه صفرا)
- آلودگی باکتریایی شکم به نام پریتونیت
- تغییرات بدخیم (سلولها به صورتی تغییر می‌کنند که تبدیل به سلولهای سرطانی می‌شوند)
پیشگیری از بیماریهای کیسه صفرا چگونه است؟
بعضی از عوامل ایجاد کننده خطر برای بیماریهای کیسه صفرا از جمله سن و جنس را نمی‌توان تغییر داد. با این وجود، رژیم غذایی شما نقش مهمی در ابتلا به سنگ کیسه صفرا بازی می‌کند. با توجه به نظر سازمان ملی دیابت و گوارش و بیماریهای کلیه، غذاهای سرشار از فیبر و چربیهای سالم می‌توانند به پیشگیری از سنگهای صفراوی کمک کنند. غلات تصفیه شده (موجود در غلات صبحانه شکری و برنج سفید، نان و پاستا) و شیرینهای قنادی با افزایش خطر ابتلا به بیماریهای سنگ کیسه صفرا ارتباط دارد. غلات کامل همانند برنج قهوه‌ای و نان گندم کامل و چربیهای ماهی و روغن زیتون بسیار مفید هستند.
مشکلات کیسه صفرا در صورتی که در مراحل اولیه تشخیص داده شده و درمان شوند، عوارض کمتری بوجود می‌آورند. اگر هر یک از علائم و نشانه‌های بیماریهای کیسه صفرا را دچار شدید، با پزشکتان همه چیز را در میان بگذارید.
ترجمه اختصاصی توسط داروباکس
منبع: healthline everydayhealth
