مارگزیدگی و در کل مواجهه با مار (و در کنار آن عقرب و دیگر موجودات نظیر آن‌ها) همواره موجودی رعب‌آور و وحشتناک است در صورتی لزوماً مواجهه با مارها به گزش و حتی گزش توسط آن‌ها به مرگ ختم نمی‌شود و موارد گزیده شده توسط مارهای سمی هم با مدریت و درمان سریع و مناسب عوارضی را چه به‌صورت حاد و چه مزمن تحمل نخواهند کرد. اکثر مارگزیدگی‌ها برای انسان بی‌خطر است و توسط گونه‌های غیر سمی انجام می‌شود. آمریکای شمالی دارای ۲۵ گونه از مارها سمی است. در سراسر جهان، فقط حدود ۱۵٪ از بیش از ۳۰۰۰ گونه مارها به‌عنوان مارهای خطرناک برای انسان دسته‌بندی می‌شوند.
دسته بندی مارهای دخیل در مارگزیدگی
خانواده Viperidae بزرگ‌ترین خانواده مارهای سمی است و اعضای آن را می‌توان در آفریقا، اروپا، آسیا و آمریکا یافت. همچنین خانواده Elapidae دیگر خانواده از بزرگ‌ترین خانواده مارهای سمی است. در آمریکای شمالی، گونه‌های سمی اعضای خانواده Elapidae (کفچه‌ماران) و Viperidae، زیر خانواده Crotalidae هستند. زیرمجموعه Crotalidae (گودال) شامل مار زنگی (Crotalus و Sistrurus)، پنبه دهان‌ها (Agkistrodon) و Copperheads (Agkistrodon) است.
چشمی مثلثی شکل، حفره سوراخ بینی (اندام‌های حساس به گرما)، مردمک‌های بیضوی ویژگی‌های مشخصی از Crotalidae هستند. آن‌ها ممکن است در تمام مناطق پیدا شوند و زیستگاه آن‌ها بر اساس گونه‌ها متفاوت است. Cottonmouths در نزدیکی باتلاق یا رودخانه زندگی می‌کنند. Copperheads در محیط‌های آبی و خشک یافت می‌شوند و مار زنگی مزرعه‌های خشک و تپه‌های سنگی را ترجیح می‌دهند. گونه‌های شرقی و غربی که در ایالات‌متحده ساکن هستند کوچک‌تر و بارنگ‌های قرمز، زرد و سیاه‌رنگ هستند. مارهای پادشاهی سمی رنگ‌های مشابهی دارند، اما نه به همان ترتیب. یک فرایند معمول برای یادآوری نظم گروه‌ها “قرمز بر روی‌زرد است، برای شخص کشنده هستند، قرمز بر روی سیاه‌وسفید، زهر کمی دارد”.
مارهای مرجانی دارای مردمک گرد هستند و دم فلس دار آن‌ها در ردیف‌های دوگانه قرار می‌گیرند. کشورهای جنوب و جنوب غربی قاره آمریکا که شرایط خشک و شنی دارند که مارها مرجانی آن را ترجیح می‌دهند. Cobras، mambas و kraits نیز اعضای خانواده Elapidae (کفچه‌ماران) هستند، اما بومی قاره آمریکا نیستند. بااین‌حال، تعداد بیشتری از گونه‌های عجیب‌وغریب از هر دو توسط باغ‌وحش جمع‌آوری و نگهداری می‌شود، به‌طور فزاینده‌ای باعث گزش توسط گونه‌های nonindigenous می‌شوند.
پاتوفیزیولوژی
سم مارهای خانواده Crotalid تولید و در غدد زوجی زیر چشم ذخیره می‌شود. این سم از فک‌های توخالی که در فک بالا قرار دارند تخلیه می‌شود. دندانهای نیش می‌توانند به‌اندازه ۲۰ میلی‌متر رشد کنند. دوز زهر برای هر گزش بستگی به زمان سپری‌شده از آخرین گزش، درجه تهدید درک شده توسط مار و اندازه طعمه دارد. سوراخ بینی به انتشار گرما از شکار پاسخ می‌دهند و متوجه آن می‌شوند که ممکن است همین امر مار را قادر به تغییر مقدار زهر واردشده به بدن طعمه در مارگزیدگی کند.
مارهای مرجانی کوتاه‌تر و دندانهای کوچک‌تری دارند. این امر باعث می‌شود که آن‌ها فرصت کمتری برای واردکردن زهر نسبت به خانواده crotalids داشته باشند و نیش‌های خود را بیشتر برای جویدن نسبت به حمله در خانواده افعی گودال به کار می‌برند. البته در هر دو روش سم را به قربانی تزریق می‌کنند تا سریعاً آن را بی‌حرکت و بعد از خوردن آن‌ها شروع به هضمشان می‌کنند.
شواهد نشان می‌دهد که تفاوت بین اجزای سم در گونه‌های مختلف مار به دلیل تکامل در رژیم غذایی / شکار است که در طول زمان اتفاق می‌افتد. زهر عمدتاً تشکیل‌شده از آب است. پروتئین‌های آنزیمی در زهر، خواص مخرب آن را انتقال می‌دهند. پروتئازها، کلاژناز و آرژینین استر هیدرولاز در زهر افعی گودال شناسایی‌شده‌اند. نوروتوکسین ها اکثراً از جنس مار مرجانی تشکیل‌شده‌اند. جزئیات خاص برای آنزیم‌های مختلف به شرح زیر است: (۱) هیالورونیداز اجازه می‌دهد که فرایند گسترش سریع زهر توسط بافت‌های زیر جلدی با اختلال mucopolysaccharides انجام شود (۲) فسفولیپاز A2 نقش مهمی در همولیز ثانویه با اثر استرولیتیک بر غشاهای سلول قرمز دارد و باعث اختلال عضلانی می‌شود (۳) آنزیم‌های ترومبوزیک باعث تشکیل یک لخته فیبرین ضعیف که به‌نوبه خود پلاسمین را فعال می‌کند می‌شوند و موجب اختلال در انعقاد خون تحلیل رونده و پیامدهای هموراژیک آن می‌شود.
غلظت آنزیم در بین گونه‌ها متفاوت است، درنتیجه باعث اختلالات متفاوتی می‌شود. گزش مارهای کوپر هد معمولاً به تخریب بافت محلی محدودی منجر می‌شود. Gattle snakes می‌تواند زخم‌های چشمگیر ایجاد کنند و درنتیجه باعث حالت سمیت سیستمیک در بدن طعمه شود. مارهای مرجانی ممکن است یک زخم کوچکی ایجاد کنند که بعداً منجر به نارسایی تنفسی از طریق انسداد سیستم عصبی مرکزی می‌شود.
اثرات موضعی زهر به‌عنوان برانگیزاننده پتانسیل برای اختلال سیستماتیک عملکرد سیستم عضو می‌باشد که یکی از اثرات خونریزی موضعی است. اختلال انعقاد خون با عوارض شدید غیرطبیعی نیست. اثر دیگر، افزایش ادم موضعی، نشت مویرگی و مایع بینابینی در ریه‌ها است. مکانیسم ریه ممکن است به‌طور قابل‌توجهی تغییر کند. اثر نهایی، مرگ سلولی محلی، افزایش غلظت اسیدلاکتیک را به دلیل تغییرات وضعیت حجمی ره افزایش می‌یابد و نیاز به افزایش تهویه ریه دارد. اثرات انسداد عصبی عضلانی منجر به اسپاسم دیافراگم می‌شود. نارسایی قلبی می‌تواند منجر به افت فشارخون و اسیدوز شود. Myonecrosis نگرانی را در مورد mioglobinuria و آسیب کلیوی افزایش می‌دهد.
اپیدمیولوژی
فراوانی
ایالات متحده
دراغلب موارد مارگزیدگی گزارشی از مرگ‌ومیر ناشی از گزش آن‌ها نمی‌شود. تقریباً ۸۰۰۰ گزش در ایالات‌متحده در سالانه گزارش می‌شود که حدود ۲ هزار توسط مارهای سمی گزش انجام‌شده است. کارولینای شمالی دارای بالاترین فراوانی است که آمار ۱۹ گزش در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر دارد. میانگین ملی تقریباً ۴ گزش در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر است. مرگ‌ومیر ناشی از گزش مار نادر است و بیش از ۱۲ مورد از مرگ ناشی از گزش مارهای سمی بین سال‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۹۰ گزارش نشده است.
در سراسر جهان
به‌طورکلی، تنها گزارش محلی برای ایجاد داده‌های بین‌المللی در دسترس است. بیشتر مارگزیدگی و مرگ‌ومیر ناشی از مارها گزارش نمی‌شود، به‌خصوص در کشورهای درحال‌توسعه. تخمین زده می‌شود که ۱.۸-۲.۵ میلیون مارگزیدگی در هرسال در سراسر جهان رخ می‌دهد، درنتیجه میزان مرگ‌ومیر سالانه ۱۰۰۰۰۰ تا ۱۲۵ هزار نفر است، اما این ممکن است کمتر گزارش می‌شود. در سراسر جهان، مارگزیدگی‌ها در مناطق روستایی کم‌جمعیت اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. آن‌ها اغلب از سوی کشاورزان یا کارگران که در مزرعه یا مزرعه برنج کار می‌کنند و اندام تحتانی بدن آن‌ها گزیده می‌شوند و یا می‌توانند به‌صورت نیش به سر و یا تنه افراد در خارج از زمین در هنگام خواب و دراز کشیدن رخ دهد، گزارش می‌شود.
نژاد
مردان سفیدپوست ۷۶٪ از قربانیان را تشکیل می‌دهند.
ارتباط جنسی
در گزارش مطالعات ملی نسبت ۹: ۱ مرد به زن آمده است. مطالعات مرکز پزشکی دانشگاه تنسی در ناکس ویل (UTMCK) هم نسبت ۲.۱: ۱ مرد به زن را گزارش کرد.
سن
در مطالعات ملی ۵۰ درصد از بیماران در سن ۱۸ تا ۲۸ سالگی بودند. مطالعات UTMCK 25٪ افراد ۱۸ تا ۲۸ ساله را با میانگین ۵/۲۹ سال گزارش کردند. مطالعات ملی نشان می‌دهد که ۹۵٪ مارگزیدگی‌ها در یک‌طرف بدن، به‌ویژه دست قرار دارد. مطالعات UTMCK نشان می‌دهد که ۹۶ درصد مارگزیدگی‌ها در دست قرار داشتند که ۵۶ درصد آن‌ها در مچ دست بود. مطالعات ملی نشان می‌دهد وقوع فصلی این موارد ۹۰٪ از ماه آوریل تا اکتبر بود. مطالعات UTMCK 100٪ موارد را از آوریل تا اکتبر گزارش می‌کنند (ماه مه: ۱ گزش از ۲۵ مورد؛ ژوئن تا اوت: ۱۹ مورد از ۲۵ مورد؛ و از سپتامبر تا اکتبر: ۵ مورد از ۲۵ مورد).
در جمعیت اطفال، اکثر موارد مارگزیدگی در کودکان و نوجوانان در مدارس و اطراف محیط خانه در طول روز و بعدازظهر در ماه‌های تابستان اتفاق افتاد. شایع‌ترین قسمت‌های گزیده شده، اندام تحتانی بودند.
پیش‌آگهی
ریکاوری کامل یک اصل لازم در این زمینه است، هرچند ممکن است عواقب ناشی از انعقاد وجود داشته باشد که لازم است موردتوجه قرار گیرد. مرگ در کمتر از ۱ مورد در هر ۵۰۰۰ مارگزیدگی اتفاق می‌افتد.
مرگ و میر / بیماری زایی
یک بررسی ۲۰ ساله از داده‌ها جمع‌آوری از سامانه‌های آمار حیاتی ملی ۹۷ مرگ‌ومیر را شناسایی کرد. ایالت تگزاس بیشترین تلفات را داشت (۱۷) و پس‌ازآن فلوریدا (۱۴) و جورجیا (۱۲). مرگ‌ومیر ثانویه ناشی از مارگزیدگی توسط مارها نادر است. با استفاده مناسب از پادزهر، آن‌ها هنوز هم به‌صورت نادر اتفاق می‌افتند. میانگین متوسط ملی در چند سال گذشته کمتر از ۴ مرگ‌ومیر بوده است
یک بررسی میزان مرگ‌ومیر ناشی از مارها در ایالت کنتاکی منتشر شد. اکثر موارد مارگزیدگی از ناحیه کاسه سر بود و به ۸ روز درد، ۱۱ روز ادم اندام و ۱۴ روز از کار افتاد. بازبینی به‌طور خاص از موارد مارگزیدگی توسط در غرب ویرجینیا نتایج مشابهی را شرح داد و اشاره کرد که اثرات پیشگیری اگر بیش از ۴ ساعت پس از نیش خوردن انجام شود، تأثیر چندانی ندارد.
تخریب بافت‌های موضعی به‌ندرت موجب افزایش عوارض درازمدت می‌شود. گاهی اوقات پیوند پوست لازم است تا یک نقص را به‌وسیله عمل فاسیوتومی مهار کنند، اما زخم‌هایی که نیاز به فاسیوتومی برای کاهش و تقسیم فشار ناشی از ادم عضله داشته باشند، کم هستند.
اطلاعات جمع‌آوری‌شده در یک بررسی ۵ ساله گذشته از مرکز پزشکی دانشگاه تنسی در ناکس ویل (UTMCK) از یک مرکز ترومای سطح I، بر ۲۵ مورد مارگزیدگی متمرکزشده بود. از این موارد برای ۴ مورد فاسیوتومی موردنیاز بود و ۲ مورد بعدازآن پیوند پوست موردنیاز بود. متوسط مدت اقامت ۳.۲ روز بود. مرگ‌ومیر ناشی از آن وجود داشت و مرگ‌ومیر محدود به زخم‌های محلی بود.
آموزش بیمار
برای منابع آموزشی بیمار، مقاله آموزش بیمار را مطالعه کنید. بدین منظور وب‌سایت‌های جدید که به‌طور کامل گونه‌های مارهای ملد مارگزیدگی، کمک‌های اولیه و درمان مربوط تمامی موجودات سمی بومی هر کشور را تشریح می‌کنند، برای این منظور مناسب هستند.
کمک‌های اولیه در موارد مارگزیدگی
بیشتر مارها در دنیا برای انسان خطرناک نیستند. البته برخی از استثنائات عبارت‌اند از مار زنگی مار، مار جعفری، مارهای مرجانی، copperhead. نیش آن‌ها می‌تواند تهدیدکننده زندگی با اگر شما توسط یک مار دچار گزیدگی شدید، بلافاصله به اورژانس پزشکی مراجعه کنید، بخصوص اگر در منطقه گزیده شده تغییر رنگ ایجاد و آن منطقه شروع به تحریک یا دردناک شدن می‌کند. بسیاری از داروهای ضد سم موجود در اورژانس، ممکن است به شما در این زمینه کمک کنند.
علائم مربوط به مارگزیدگی
بیشتر موارد مارگزیدگی در انتهای اندام‌ها رخ می‌دهند. اگر نیش از یک مار غیر سمی باشد، علائم معمولی درد و خراش در محل مارگزیدگی است.
معمولاً، پس از مارگزیدگی توسط مار سمی، درد دردناک شدید در محل، در عرض ۱۵ تا ۳۰ دقیقه وجود دارد. این علامت می‌تواند به سمت تورم و خونریزی در زخم و به همچنین دست‌وپا گسترش یابد. علائم دیگر عبارت‌اند از تهوع و احساس ضعف و بی‌حالی عمومی و همچنین طعم عجیب‌وغریب دردهان.
برخی از مارها، مانند مارهای مرجانی، دارای سموم هستند که باعث علائم عصبی مانند سوزن سوزن شدن پوست، ایجاد مشکل در صحبت کردن و ضعف می‌شوند.
در صورت امکان، درحالی‌که منتظر کمک پزشکی باشید، این مراحل را انجام دهید:
• حفظ آرامش و فاصله گرفتن قابل‌توجه از مار گزنده.
• جواهرات و لباس‌های تنگ را قبل از اینکه شروع به تحریک شدن کنید، بردارید.
• در صورت امکان بدن خود به‌طوری‌که محل گزیده شده در زیر سطح قلب شما قرار داشته باشد قرار دهید.
• زخم را پاک‌کنید، اما آن را با آب تحت‌فشار نشویید و آن را با یک پانسمان تمیز و خشک بپوشانید.
احتیاط
• از شریان‌بند ( تورنیکه، گارو) یا یخ استفاده نکنید.
• زخم را نبرید و یا تلاش نکنید زهر را بردارید.
• کافئین یا الکل یا نوشیدنی های الکلی مصرف نکنید که همین امر می‌تواند جذب زهر توسط بدن شما را افزایش دهد.
• سعی نکنید که مار را بگیرید بلکه سعی کنید رنگ و شکل مار را به خاطر بسپارید تا بتوانید آن را برای بهورز یا کادر پزشکی اورژانس توصیف کنید که همین امر در پیدا کردن پادزهر مناسب و درمان شما کمک خواهد کرد ( البته در صورت کشته شدن مار، همراه داشتن سر مار برای شناسایی مار و همچنین استفاده از پادزهر مناسب برای درمان موثرتر مفید خواهد بود).
یادآوری: ویژگی مارهای زهرآگین
بیشتر مارهای دارای چشمی شکاف مانند هستند و به‌عنوان افعی گودال شناخته می‌شوند. سر آن‌ها مثلثی است با چاله‌ای بین چشم و سوراخ بینی در هر طرف سر
ویژگی‌های دیگر منحصر به مارها عبارت است از:
مارهای زنگی: با تکان دادن دم خود به صورت حلقه در انتهای دم آن‌ها همراه با صدایی خاص
مارهای مرجانی: در امتداد بدن، آن‌ها دارای حلقه‌های قرمز، زرد و سیاه هستند. سر آن‌ها مثلثی نیست و دارای مردمک‌های گردی هستند.
مارهای Copperhead : دارای سری به رنگ سرخ و مسی مایل به قرمز همراه با نوارهای تاریک هستند.
منبع مقاله: emedicine
ترجمه اختصاصی: داروباکس
