لیکن پلان (Lichen planus) بیماری پوستی التهاب مزمن که بر پوست و سطوح مخاطی آن اثر می‌گذارد. این بیماری موجب ورم و تحریک در پوست، ناخنها و اندامهای مخاطی می‌شوند.
روی پوست لیکن پلان معمولا به صورت برجستگی‌هایی مایل به ارغوانی، خارش دار و مسطح ظاهر می‌شود که طی چند هفته ایجاد می‌شوند. در دهان، واژن و سایر مناطق تحت پوشش غشای مخاطی، لیکن پلان لکه‌های سفید توری، گاهی اوقات باز زخمهای دردناک ایجاد می‌کند. به لحاظ منطقه تحت تاثیر، چند نوع لیکن پلان وجود دارد که داراری ویژگی‌های مشابهی به لحاظ علائم هستند:
- پوستی
- مخاطی
- مویی
- روی ناخنها
- رنگدانه‌ها
- تحت تاثیر دارو
اکثر افراد می‌توانند موارد ملایم لیکن پلان را در خانه، بدون درمان طبی، کنترل کنند. اگر بیماری موجب درد یا خارش زیاد شود، ممکن است نیازمند داروهای تجویزی باشید. لیکن پلان مسری نیست.
چه کسی مبتلا به لیکن پلان می‌شود؟
لیکن پلان از هر هزار نفر یک نفر را در دنیا مبتلا می‌کند که عمدتا بزرگسالان در دهه ۴۰ زندگی هستند. حدود نیمی از موارد، لیکن پلان دهانی هستند که در زنان از مردان شایعتر است. حدود ۱۰% لیکن پلان ناخن دارند.
علل
لیکن پلان یک نوع اختلال با واسطه سلول T است که طی آن سلولهای التهابی به پروتئین ناشناخته‌ای درون پوست و کراتینوسیتهای مخاطی حمله می‌کنند. عوامل مربوط به لیکن پلان عمدتا عبارتند از:
- زمینه ژنتیکی
- استرس جسمی و عاطفی
- صدمه به پوست؛ لیکن پلان اغلب در جای که پوست خراشیده شده باشد یا بعد از جراحی ظاهر می‌شود. این را پاسخ ایزومورفیک (کوبنریزاسیون) می‌نامند.
- بیماری پوستی موضعی مانند هرپس زوستر، پاسخ ایزوتوپی
- عفونت ویروسی همانند هپاتیت C
- حساسیت تماسی مانند پر شدن سطح دندان با فلزات در لیکن پلان دهانی (نادر)
- داروی طلا، کینین، کیندین و داروهای دیگر (کاپتوپریل، هیدروکسی کلروکین) می‌توانند باعث ایجاد بثورات لیکنوئید شوند.
التهاب لیکنوئید همچنین در بیماری پیوند در برابر میزبان که یک اختلال پیوند مغز است، به میزان زیادی وجود دارد.
علائم
علائم و نشانه‌های این بیماری با توجه به ناحیه‌ای که درگیر می‌کند، متفاوت است. علائم معمولا آن عبارتند از:
- جوشهای صاف، بنفش و اغلب روی بخش داخلی بازو، مچ یا زانو و گاهی ناحیه تناسلی
- خارش
- تاولهایی که پاره شده تا پوسته خشک تشکیل شود
- تکه‌های خشک پوست حفره‌دار در داخل دهان یا روی لبها یا زبان
- زخمهای دردناک در دهان یا واژن
- ریزش مو
- تغییر در رنگ پوست سر
- صدمه به ناخن یا جدا شدن آن
اختلالات ناشی از لیکن پلان
لیکن پلان هایپرتروفیک ممکن است شبیه کارسینوم سلول سنگفرشی باشد. با این حال به ندرت لیکن پلان فرسایشی طولانی مدت منجر به کارسینوم سلول سنگفرشی واقعی می‌شود که اکثر در دهان (سرطان دهان) یا روی ولوا (سرطان ولوا) یا آلت تناسلی مردانه (سرطان آلت تناسلی). در صورت وجود غده لنفاوی بزرگ شده یا زخمی با لبه‌های ضخیم در این نواحی، باید به سرطان مشکوک شدو سرطان در سیگاری‌های با سابقه سرطان نواحی مخاطی و در افرادی که ویروس پاپیلومای انسانی را به طور جنسی و انکوژنیک دریافت کرده‌اند، شایعتر است. سرطانی که از شکلهای دیگر لیکن پلان ناشی شود، نادر است.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر تاولهای کوچک یا بیماری با بثورات روی پوست بدون هیچ دلیل خاصی مثل آلرژی یا تماس با گیاه حساسیت زا بوجود آمد، باید به پزشک مراجعه کنید. همنین در صورتی که هر یک از علائم مربوط به لیکن پلان دهانی، ناحیه تناسلی، پوست سر یا ناخنها را داشتید، باید به پزشک مراجعه کنید.
بهتر است که تشخیص سریع و دقیق داشته باشید زیرا بیماریهای پوستی متعددی می‌توانند موجب ضایعات و ناراحتی شوند.
تشخیص
پزشک این بیماری را بر اساس علائم، سابقه پزشکی، معاینه و در صورت نتایج تستهای آزمایشگاهی، تشخیص می‌دهد. این تستها عمدتا عبارتند از:
- نمونه برداری: پزشک یک تکه کوچک از بافت مشکل دار را برای معاینه زیر میکروسکوپ برمی‌دارد. این بافت به تعیین اینکه سلولهای الگوی لیکن پلان دارند یا خیر.
- تست هپاتیت C: برای تست هپاتیت C باید آزمایش خون بدهید چون تحریک کننده لیکن پلان است.
- تست آلرژی: پزشک ممکن است شما را به متخصص آلرژی ارجاع دهید تا عامل حساسیت زایی که می‌تواند لیکن پلان را تحریک کند، پیدا شود.
در صورت مشکوک شدن به چند نوع لیکن پلان مختلف همانند نوعی که بر مری، ناحیه تناسلی، گوشها یا دهان اثر می‌گذارد، تستهای دیگری هم انجام می‌شود.
درمان
هیچ درمان خاصی برای لیکن پلان وجود ندارد. اغلب اوقات خود به خود خوب می‌شود. اگر علائم خسته کننده باشند، درمان باعث راحتی و تسریع درمان می‌شود. درمانهایی که برای پوست انجام می‌شوند عبارتند از:
- آنتی هیستامین‌ها: داروهایی که به کاهش خارش کمک می‌کنند.
- کورتیکواستروئیدهای موضعی: کرم یا پماد برای کاهش ورم و قرمزی
- کورتیکواستروئید: داروهایی همچون پردنیزون یا آمپولها به هنگامی که زمان یا بیمار چندین تاول یا زخم دردناک به مدت طولانی دارد، به کاهش این دردها کمک می‌کنند.
- اسید رتینوئیک: استفاده از آن برای پوست یا به عنوان قرص برای تمیز و شفاف کردن پوست
- پماد تاکرولیموس یا کرم پیمکرولیموس: از اینها برای مشکلات پوستی همچون اگزما هم استفاده می‌شود.
- نورتراپی: نورتراپی ممکن است لیکن پلان روی پوست را از بین ببرد. بیشترین نورتراپی استفاده شده برای لیکن پلان، اشعه ماورا بنفش نوع B (UVB) است که فقط به لایه بالایی پوست نفوذ می‌کند. نورتراپی معمولا نیاز به دو تا سه هفته یا تا چند هفته درمان دارد.
از متخصص پوست در مورد عوارض جانبی (مشکلات سلامتی که می‌توانند ناشی از دارو باشند). وقتی لیکن پلان در دهان بوجود می‌آید، اغلب موجب درد یا علائم دیگر نمی‌شود. اگر این مورد باشد، معمولا نیازی به درمان نیست. وقتی لیکن پلان موجب درد، سوختگی، قرمزی، تاولهای زخمها یا زخمهای گوارشی، می‌توان آن را درمان کرد. بعضی از داروها برای زخم استفاده می‌شود. سایر داروها نیز به شکل قرص هستند.
هر بیماری دهانی می‌تواند منجر به بیماری لثه شود. مسواک زدن دندانها و نخ دندان کشیدن طبق دستور دندانپزشک خیلی مهم است. همچنین باید با دندانپزشک همه نوبتهای مراجعه را مشخص کرده و بعد از درمان شدن هم حداقل سالی دو بار به دندانپزشک مراجعه کنید.
پیامد درمان
بسیاری از موارد لیکن پلانوس در عرض دو سال خوب می‌شود. برای یک نفر از پنج نفر عود می‌کند در برخیا فراد، مشکلات پوستی بوجود می‌آید و تا چندین سال دیگر وجود ندارد. وقتی لیکن پلان خوب می‌شود، اغلب اوقات لکه‌های قهوه‌ای روی پوست به جا می‌گذارد. این لکه‌ها هم همانند تاولها بدون درمان خوب می‌شوند اگر از بین نروند، متخصص پوست لکه‌ها را با کرم، لیزر یا سایر درمانها خوب می‌کند. لیکن پلان در دهان بیشتر از لیکن پلان روی پوست طول می‌کشد و ممکن است تا یک دهه ماندگار باشد. درمان آن در دهان سخت است.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع
