تست PTT یا زمان ترومبوپلاستین نسبی، زمانی را که طول می‌کشد تا یک لخته خون در نمونه خون آزمایشی، بوجود آید بر حسب ثانیه اندازه گیری می‌کند. این تست به عنوان زمان نسبی ترومبوپلاستین فعال (aPTT) هم شناخته می‌شود.
زمان پروترومبوپلاستین نسبی (PTT) چیست؟
قابلیت خون برای لخته شدن شامل پلاکتها (ترومبوسیت هم نام دارند) و پروتئینهایی به نام فاکتورهای انعقادی است. پلاکتها سلولهای بیضی شکل هستند که در مغز استخوان ساخته می‌شوند. اکثر فاکتورهای انعقادی در کبد ساخته می‌شوند. خونریزی مجموعه‌ای از واکنشها را به نام آبشار انعقادی تحریک می‌کند. به این ترتیب که وقتی یک مویرگ بریده می‌شود، ابتدا اول از همه وارد آن قسمت می‌شوند تا به توقف نشت خون کمک کنند و خونریزی را به طور موقت قطع کرده یا کند کنند. اما برای لخته اینکه لخته خون قوی و تثبیت شود، نیازمند فاکتورهای لخته کننده خون است.
عوامل تشکیل لخته بدن بوسیله اعداد رومی ۱ تا ۱۲ (I تا XII) نامگذاری می‌شوند. آنها با هم برای انجام فراینهای یک متوالی اختصاصی، همکاری می‌کنند بطوری که می‌توان گفت تکه‌های یک پازل را تشکیل می‌دهند. وقتی که آخرین تکه در جای خود قرار گرفت، لخته خون بوجود می‌آید اما حتی اگر یک تکه از دست برود یا نقصان داشته باشد، لخته خون نمی‌تواند تشکیل شود.
تست PTT برای ارزیابی قابلیت خون شخص در ایجاد لخته استفاده می‌شود. اگر زمان تشکیل لخته غیر طبیعی باشد می‌تواند نشان دهنده مشکلاتی در یک یا چند عامل لخته کننده باشد. این معمولا نشانه موارد زیر است:
- از دست رفتن، فقدان یا کمبود عامل یا عوامل لخته کننده خون
- بیماری کبدی (چون عوامل لخته کننده خون در کبد ساخته می‌شوند)
- درمان با هپارین که یک داروی رقیق کننده خون ا ست
تست PTT به چه منظور انجام می‌شود؟
پزشکان معمولا تست PPT را به عنوان بخشی از بررسی برای اختلالات خونریزی همچون هموفیلی یا بیماری فون دیلدرباند سفارش دهند. علائم اختلالات خونریزی می‌تواند شامل کبود شدن سریع، خونریزی که متوقف نمی‌شود، خونریزی زیاد پس از جراحی دندانپزشکی، خونریزی راحت لثه، پریودهای سنگین، خون در ادرار یا حتی مفاصل دردناک یا متورم. حتی در غیاب این عوامل پزشکان از این تست استفاده می‌کنند تا قبل از اینکه بیمار تحت یک عمل مهم همانند جراحی قرار گیرد، مطمئن شوند که قابلیت لخته شدن خون در وی طبیعی است. این تست معمولا همراه با تست PT یا زمان پروترومبین و یا INR (نرخ نرمال بین المللی که برای اطمینان از اینکه نتیجه تست PT در آزمایشگاه‌های دیگر هم همان است) انجام می‌شود.
با بررسی نتایج هر دو تست، کارشناس درمان می‌تواند علت خونریزی یا اختلال لخته خون را پیدا کند. تست PTT و PT تشخیصی نیستند اما اطلاعاتی را برای فراهم می‌آورند تا مشخص شود آیا باید تستهای بیشتری انجام شود یا خیر. برخی از موارد استفاده از PTT عبارتند از:
تست قبل از عمل: این تست که معمولا به عنوان بخشی از تستهای قبل از عمل انجام می‌شود، امروزه به عنوان درخواست برای بیماران سالم تحت عمل کم ریسک یا انتخابی انجام می‌شود. جامعه بین الملل پزشکی توصیه می‌کند این را در برابر آزمایشهای پیش از عمل معمول برای بیماران غیر قلبی انجام دهند مگر اینکه موارد دیگری از لحاظ بالینی مشخص شده باشد که باید انجام شود.
غربالگری هپارین شکسته نشده: PTT آزمایش خونی ست که برای اندازه گیری پاسخ بیمار به درمان با تزریق هپارین شکسته نشده، استفاده می‌شود. PTT ضد انعقادی را به طور مستقیم اندازه گیری نمی‌کند اما اثر بر لخته شدن خون را اندازه گیری می‌کند. اندازه گیری به ثانیه برای تشکیل لخته، PTT طبیعی بر اساس آزمایشگاه یا موسسه می‌تواند متفاوت باشد؛ با این وجود PTT طبیعی بین ۲۵ تا ۳۵ است. از دامنه‌های PTT برای طبقه بندی برنامه ریزی دوز هپارین با شدت کم یا زیاد و اطمینان از دوز موثر استفاده می‌شود.
بر اساس هدف PTT دوز هپارین را می‌توان افزایش یا کاهش داد تا به اثر مطلوب رسید. در عین حال که پروتکلها از موسسه‌ای به موسسه دیگر متفاوت است، دامنه درمانی PTT، ۶۰ تا ۱۰۰ درصد است، با دوز شدت پایینتر در محدوده ۶۰ تا ۸۰ ثانیه است.
غربالگری برای اختلالات خونریزی: بیماران با تمایل به خونریزی، برای تعیین وجود اختلال لخته شدن باید تحت آزمایش قرار بگیرند. برای بیماران مبتلا به کمبود یا نقص واکنشهای آبشاری لخته خون، باید PTT افزایش خواهد یافت. اختلالات مربوط به PTT بالا عبارتند از:
- هموفیلی A (نقص فاکتور هشت)
- هموفیلی B (نقص فاکتور نه)
- نقص ویتامین K (هم PT و هم PTT بالا رفته است)
- بیماری فون ویلبراند (PTT بسته به شدت بیماری می‌تواند طبیعی باشد)
- انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) افزایش در PTT، PT و زمان خونریزی (BT) با کاهش شمارش پلاکت نشان داده می‌شود.
برای شناسایی اتو آنتی بادیهای غیر اختصاصی (آنتی بادیهای آنتی فوسفولیپید) همانند ضد انعقادی لوپوس؛ اینها با دوره‌های لخته شدن و سقطهای مکرر همراه هستند. به همین دلیل تست PTT ممکن است به عنوان بخشی از آزمایش اختلال لخته شدن برای کمک به تشخیص سقطهای مکرر یا تشخیص سندرم ضد فسفولیپید (PSA) انجام می‌شود. به همین منظور از نوعی PTT به نام PTT حساس به LA استفاده شود.
چه موقع تست PTT توصیه می‌شود؟
PTT در اصل برای تشخیص خونریزی بدون دلیل یا لخته شدن خون استفاده می‌شود. ممکن است همراه با زمان پروترومبین (PT یا INR) سفارش داده شود تا فرایندهایی را که بدن برای تشکیل لخته‌های خون استفاده می‌کند، برای جلوگیری از خونریزی ارزیابی کند. این تستها معمولا نقطه شروعی برای بررسی خونریزی بیش از حد یا اختلالات لخته شدن خون هستند. به هنگامی که موارد زیر را داشته باشید،PTT عمدتا همراه با سایر تستها از جمله PT انجام می‌شود:
- خونریزی بدون دلیل یا کبودی سریع
- لخته خون در سیاهرگ یا سرخرگ
- یک بیماری حاد همانند انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) که ممکن است موجب خونریزی و لخته شدن شود به عنوان فاکتورهای انعقادی با سرعت زیاد استفاده شود.
- یک بیماری مزمن همانند بیماری کبد که ممکن است بر لخته شدن خون اثر بگذارد
- وجود خون در ادرار یا مدفوع
تست PPT ممکن است در موارد زیر سفارش داده شود:
- به عنوان بخشی از بررسی برای ضد انعقادی لوپوس، آنتی بادیهای ضد کاردیولیپین و سندرم آنتی فسفولیپید، هنگامی که لخته خون داشته یا خانمی سقط مکرر داشته است.
- هنگامی که از درمان هپارین به درمان طولانی‌تر وارفارین استفاده می‌کنید، این دو تا با هم همپوشانی دارند و PTT و PT تحت کنترل قرار می‌گیرند تا زمانی که تثبیت شوند.
- وقتی که برای عمل جراحی برنامه ریزی کرده باشید: احتمالا یک تست PPT پیش از جراحی به هنگامی که جراحی خطر بالای خونریزی داشته باشد یا سابقه بالینی خونریزی همانند خونریزی بینی مکرر یا زیاد داشته باشید که نشان دهنده اختلال خونریزی است.
آمادگی برای انجام تست
چند دارو هستند که بر نتایج تست PTT اثر می‌گذارند. اینها عبارتند از:
- هپارین
- وارفارین
- آسپرین
- انتی هیستامین
- ویتامین C
- کلروپرومازین
حتما در مورد همه داروهایی که مصرف می‌کنید به پزشکتان بگویید. ممکن است لازم باشد قبل از تست مصرف آنها را کنار بگذارید. برای راحت‌تر انجام شدن تست حتما پیراهنی بپوشید که آستین راحت و گشادی داشته باشد تا موقع بالا زدن آستین اذیت نشوید.
تست چگونه انجام می‌شود؟
کارشناسان آزمایشگاه مقداری خون را از رگ بیمار بوسیله روش استاندارد می‌گیرند. خون جمع آوری شده داخل لوله حاوی سیترات که معمولا به رنگ آبی روشن است، جمع آوری می‌شود. سیترات به به کلسیم متصل می‌شود که بازدارنده لخته خون در لوله آزمایش است. این کار این امکان را می‌دهد تا از یک نمونه خون کامل و استخراج موثر پلاسما برای آزمایش استفاده شود. برای بیماران واجد هپارین شکسته نشده مداوم، گرفتن خون هر ۶ ساعت انجام می‌شود تا تنظیم دوز تسهیل شود.
برای انجام تست، پرستار یا کارشناس آزمایشگاه یک نمونه خون از بازو می‌گیرد. ناحیه خونگیری را با یک پنبه الکلی تمیز می‌کند و سوزنی را داخل رگ وارد می‌کند. یک لوله متصل به سوزن، خون را جمع آوری می‌کند. بعد از جمع آوری خون کافی، سوزن برداشته شده و ناحیه خون گرفته شده با یک پد گاز پوشانده می‌شود. کارشناس آزمایشگاه مواد شیمیایی را به این نمونه خون اضافه می‌کند و ثانیه‌هایی را که طول می‌کشد تا خون لخته شود، اندازه گیری می‌کند. تست PPT از خون کلسیم گرفته استفاده می‌کند تا از لخته شدن آن در خون پیش از شروع تست، جلوگیری کند. در آزمایشگاه، پلاسما از اجزا سلولی بوسیله سانتریفیوژ جدا می‌شود. کلسیم و مواد فعال کننده به پلاسما اضافه می‌شود تا مسیر اصلی آبشار لخته خون شروع شود. این مواد کائولن هستند که فاکتور هفت وابسته به تماس (سیلیکات هیدراته آلومینیوم) و سفالین را جایگزین فسفولیپیدهای پلاکت می‌کند. PPT تعداد ثانیه‌های لازم برای تشکیل یک لخته است. اگر چه زمان به دلیل ویژگی‌های هر آزمایشگاهی متفاوت است، استاندارد آن برای یک لخته خون نمونه، ۳۵ ثانیه است.
نتایج تست به چه معناست؟
نتایج تست PTT به صورت ثانیه اندازه گیری می‌شود. نتایج نرمال معمولا ۲۵ تا ۳۵ ثانیه است. این بدان معناست که نمونه خون شخص ۲۵ تا ۳۵ ثانیه پس از افزودن مواد شیمیایی زمان می‌برد تا لخته شود. استاندارد دقیق برای نتایج نرمال بسته به پزشک و آزمایشگاه می‌تواند متفاوت باشد بنابراین در صورتی که نگران هستید از پزشک خود سوال کنید.
البته حتی با وجود نتایج نرمال PTT، کمبود ملایم تا خفیف یک فاکتور انعقادی تکی احتمال دارد وجود داشته باشد. PTT ممکن است تا زمانی که سطح فاکتور به اندازه ۳۰% تا ۴۰% کاهش نیابد، طولانی نشود. به عبارت دیگر ممکن است عامل ضد انعقاد لوپوس وجود داشته باشد اما PPT طولانی‌تر از حد نرمال نباشد. اگر ضد انعقاد لوپوس (LA) مشکوک باشد، می‌توان از یک PTT حساس به LA با حساسیت بیشتر یا یک زمان ونوم ویپر راسل رقیق (DRVVT) برای تست استفاده کرد.
بالاتر بودن PPT به این معناست که زمان بیشتری نسبت به حالت عادی طول کشیده تا لخته تشکیل شود و ممکن است به دلیل علل مختلفی باشد. طولانی شدن PTT ممکن است به علتهای زیر باشد:
بیماریهای زمینه‌ای که موجب کاهش سطح فاکتورهای لخته خون است همانند:
- بیماری کبد: اکثر اکثر فاکتورهای انعقادی بوسیله کبد ساخته می‌شوند بنابراین بیماری کبد ممکن است باعث طول کشیدن PT و PTT شود. البته PT به احتمال بیشتری نسبت به PTT طول می‌کشد.
- کمبود ویتامین K: ویتامین K برای تشکیل چندین عامل لخته کننده خون ضروری است. نقصان ویتامین K نادر است اما ممکن است بوسیله سو تغذیه شدید، اختلالات سو جذب یا استفاده طولانی از آنتی بیوتیکها بوجود آید. PT به احتمال بیشتری نسبت به PTT طول می‌کشد.
نقصان فاکتور لخته کننده خون ارثی کمتر شایع:
- بیماری فون ویلبراند (vWD) شایعترین اختلال خونریزی ارثی است و بر عملکرد پلاکت به دلیل کاهش فاکتور فون ویلبراند اثر می‌گذارد. PTT در اکثر موارد بیماری فون ویلبراند، نرمال است اما در موارد شدید بیماری فون ویلبراند می‌تواند طول بکشد.
- هموفیلی A و هموفیلی B (بیماری کریسمس) دو اختلال خونریزی ارثی دیگر هستند که به ترتیب ناشی از کاهش فاکتور هشت و نه هستند.
- نقص سایر فاکتورهای انعقادی همچون فاکتور ۱۲ و ۱۱: نقص در فاکتور یازده می‌تواند موجب خونریزی غیر طبیعی شود اما نقصان عامل ۱۲ با خطر خونریزی در بدن همراه نیست.
یک بازدارنده غیر ویژه همانند ضد انعقادی لوپوس: این یک آنتی بادی خود ایمن (آنتی بادی ضد فسفات) است که با PTT تداخل دارد چون موادی به نام فسفولیپیدها را هدف قرار می‌دهد که در PTT استفاده می‌شوند. بنابراین می‌تواند منجر به طول کشیدن PTT شود که در بدن با لخته شدن زیاد همراه است. شخصی که این آنتی بادی را تولید می‌کنند ممکن است در معرض خطر تشکیل لخته خون باشد.
یک بازدارنده اختصاصی: اگر چه این مورد نسبتا نادر است اما این آنتی بادیهایی که به طور ویژه‌ای عوامل انعقادی (به عنوان بازدارنده فاکتوری خاص هم شناخته می‌شوند)، که بر نحوه عملکرد آنها اثر می‌گذارد. یک مورد از آنها، آنتی بادی است که فاکتور هشت را هدف قرار می‌دهد. بازدارنده‌های خاص یک فاکتور می‌توانند موجب خونریزی شدید شوند.
هپارین: این یک ضد انعقاد است و زمان PTT را طولانی خواهد کرد که به عنوان یک عامل آلوده کننده نمونه خون یا به عنوان بخشی از درمان ضد انعقاد است. برای درمان ضد انعقاد، PTT هدف اغلب حدود ۱/۵ تا ۲/۵ برابر بیشتر از سطح پیش از درمان است. PTT را می‌توان باز هم برای کنترل درمان هپارین استاندارد استفاده کرد.
وارفارین (کومادین) درمان ضد انعقاد: PTT برای کنترل وارفارین تراپی استفاده نمی‌شود اما PTT احتمالا بوسیله وارفارین در دوز بالا طولانی‌تر می‌شود. معمولا زمان پروترومبین یا نسبت نرمال کردن بین المللی (PT/INR) برای کنترل درمان با وارفارین استفاده می‌شود.
سایر ضد انعقادها: درمان ضد انعقاد با بازدارنده ترومبین مستقیم (یعنی آرگاتروبان، دابیگاتران) یا بازدارنده مستقیم فاکتور ده (یعنی ریواروکسابان، آپیکسابان)
سطح PTT طولانی ممکن است در انواع خاصی از لوسمی، خونریزی شدید در زنان باردار یا پس از به دنیا آمدن نوازد یا سقطهای مکرر دیده شود.
نتایج PTT اغلب همراه با نتایج PT در تعیین بیماریهای ایجاد کننده آن تفسیر می‌شود
| نتایج PT | نتایج PTT | بیماریهای ممکن شایع |
| طولانی | نرمال | بیماری کبد، کمبود ویتامین K، کاهش یا نقصان فاکتور هفت، DIC مزمن، وارفارین یا دیگر آنتاگونیست ویتامین K |
| طبیعی | طولانی | هموفیلی A یا B (کاهش یا کمبود فاکتور هشت یا نه) یا نقصان فاکتور یازده، بیماری فون ویلبراند (فرم شدید)، نقص در فاکتور دوازده یا وجود ضد عامل ضد انعقادی لوپوس |
| طولانی | طولانی | کاهش یا کمبود فاکتور یک (فیبرینوژن)، فاکتور دو (پروترومبین)، فاکتور پنج یا ده، بیماری شدید کبد، DIC حاد |
| طبیعی | طبیعی یا به صورت جزئی طولانی | ممکن است نشان دهنده هماتوزیز طبیعی باشد البته PT و PTT در بیماریهایی همانند کمبود خفیف در فاکتورهای دیگر و فرم خفیف بیماری فون ویلبراند، طبیعی باشد. تستهای بیشتر برای تشخیص این بیماریها باید انجام شود |
PTT کوتاه ممکن است به علتهای زیر باشد:
- انعقاد داخل عروقی منتشر شده (DIC): در مراحل اولیه DIC، پروکواگولانتهای در حال گردش وجود دارند که PTT را کوتاه می‌کنند.
- سرطان پیشرفته (تخمدان، لوزالعمعده، روده بزرگ) به استثنای وقتی که کبد درگیر شده است
- یک واکنش فاز حاد: این یک بیماری است که موجب التهاب بافت گسترده یا تروما می‌شود که به میزان زیادی فاکتور هشت را بالا می‌برد. این حالت معمولا یک تغییر موقت است که با یک PTT کنترل نشده است. وقتی بیماری ایجاد کننده واکنش فاز حاد رفع شود، PTT به وضعیت نرمال برمی‌گردد.
PTT حساس به LA چیست و چه فرقی با PTT معمولی دارد؟
PTT حساس به LA (LA-PTT یا PTT-LA)، برای بررسی وجود عامل ضد انعقادی لوپوس (LA)، یک آنتی بادی مربوط به بروز لخته شدن و سقطهای مکرر طراحی شده است. LA-PTT از یک معرف کم فسفولیپید استفاده می‌کند که برای شناسایی ضد انعقادهای لوپوس طراحی شده و به عبارت بهتر نسبت به LA حساس است. این تست بر اساس این اصل است که ضد انعقاد لوپوس به فسفولیپیدهایی متصل می‌شود که به عنوان یکی از معرفها در تست PTT استفاده می‌شوند و موجب طولانی شدن غیر طبیعی زمان لخته شدن می‌شوند.
علاوه بر تست PTT چه تستهای دیگری باید انجام شود؟
موارد دیگر تست که معمولا همراه با PTT یا پس از بدست آمدن نتایج غیر عادی انجام می‌شوند، عبارتند از:
- محاسبه پلاکت: همیشه باید در طول درمان هپارین کنترل شود تا به سرعت هر گونه ترومبوسیتوپنی همراه با هپارین را تشخیص دهد.
- تست زمان ترومبین: گاهی اوقات برای کمک به رد آلودگی هپارین توصیه می‌شود.
- تست فیبرینوژن: ممکن است برای رد سطح پایین فیبرینوژن به عنوان یک عامل PTT طولانی انجام شود.
- به هنگامی که یک PTT اولیه طولانی شود، آزمایش PTT دوم با مخلوط کردن پلاسمای فرد با پلاسمای نرمال جمع آوری شده (مجموعه‌ای از پلاسما از تعدادی اهدا کننده خون طبیعی) انجام می‌شود. اگر زمان PTT به حالت عادی برگردد (تصحیح شود)، کمبود یک یا چند عامل انعقادی در پلاسمای شخص را نشان می‌دهد. اگر زمان طولانی بماند، پس مشکل ممکن است به دلیل وجود یک مهار کننده عامل غیر عادی از فاکتور (اتوآنتی بادی) یا مهار کننده غیر اختصاصی همچون ضد انعقاد لوپوس باشد.
- تستهای عامل انعقاد: این تستها فعالیت (عملکرد) فاکتورهای انعقادی را اندازه می‌گیرد. آنها می‌توانند کاهش سطح پروتئین یا پروتئینهایی را که به طور مناسبی کار نمی‌کنند (عملکرد کاهش یافته است) شناسایی کند. به ندرت، سطح آنتی ژن (مقدار) یا عامل انعقادی نیز ممکن است اندازه گیری شود.
- تست ونوم ویپر راسل رقیق (DRVVT): تستی که عمدتا در صورت مشکوک شدن به وجود ضد انعقاد لوپوس انجام می‌شود.
- فاکتور فون ویلبراند: گاهی اوقات استفاده می‌شود تا مشخص شود آیا عامل طولانی شدن PTT، بیماری فون ویلبراند است یا خیر.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع
