تست فریتین مقدار آن را در خون اندازه می‌گیرد. فریتین پروتئینی حاوی آهن در خون است. این آزمایش خون به پزشک کمک می‌کند تا به مقدار آهن ذخیره شده در بدن پی ببرند. این تست معمولا همراه با سایر تستهای آزمایش خون انجام می‌شود.
تصور کنید که بدن شما کابینت آشپزخانه است. اکثر بخشهای آن با غذاهایی پر شده که هر روز از آنها استفاده می‌کنید اما شما معمولا موادی مثل کنسرو لوبیا، پاستا و غیره را هم در آنجا ذخیره می‌کنید که هر وقت مواد غذایی کم آمد، از آنها استفاده می‌کنید. بدن شما هم به همین شیوه آهن را ذخیره می‌کند. از آهن استفاده می‌کند تا اکسیژن را در خون بسازد. اما آهن را برای مواقعی که هم در تغذیه شما کم باشد، ذخیره می‌کند. آهن داخل پروتئینی به نام فریتین ذخیره شده است. بدون آهن کافی، گلبولهای قرمز خون قادر به تامین اکسیژن مناسب نیستند. البته مقدار زیاد آهن برای بدن خوب نیست. هم بالا بودن آهن و هم کم بودن آن ممکن است نشان دهنده مشکلات جدی زمینه‌ای باشد. اگر پزشکتان به کمبود آهن یا زیادی آن مشکوک شود، ممکن است تست فریتین را توصیه کند. این آزمایش مقدار آهن ذخیره شده در بدن را اندازه گیری می‌کند که تصویری کلی از میزان آهن بدن شما به وی می‌دهد.
فریتین چه می‌کند و در کدام بخش بدن بیشتر است؟
فریتین معمولا در سلولهای بدن زندگی می‌کند و در واقع مقدار بسیار کمی از آن در خون گردش می‌کند. بالاترین ذخیره فریتین معمولا در سلولهای کبد (هپاتوسیت) و سیستم ایمنی (سلولهای رتیکولوئندوتیال) است. فریتین در سلولهای بدن ذخیره می‌شود تا زمان ساختن گلبولهای قرمز بیشتر، برسد. بدن به سلولها پیام می‌فرستاد که فریتین را آزاد کنند. فریتین بعدا به ماده دیگری به نام ترانسفرین متصل می‌شود. ترانسفرین پروتئینی ست که با فرتین ترکیب می‌شود تا آن را به جایی که گلبولهای قرمز جدید ساخته شده، منتقل کند. تصور کنید ترانسفرین به عنوان یک تاکسی اختصاصی عمل می‌کند. در عین حال که دارا بودن سطح آهن نرمال برای شخص مهم است، داشتن ذخیره کافی آهن هم مهم است.
چرا به تست فریتین نیاز داریم؟
اگر آزمایشهای خون نشان دهنده احتمال کم خونی باشند که منجر به کمبود اکسیژن در خون می‌شود، پزشکان تست فریتین را توصیه می‌کنند. این تست می‌تواند زیاد بودن آهن یا کم بودن آهن در بدن را بررسی می‌کند. علاوه بر این پزشکان از این تست برای تشخیص سندرم پای بی قرار و بیماری استیل در بزرگسالان (یک نوع آرتروز همراه با تب و خارش)، استفاده می‌کنند. مشکلات زیر ناشی از کمبود آهن هستند:
- خستگی، ضعف و سرگیجه به دفعات
- داشتن سردرد
- رنگ پریدگی
همچنین ممکن است تمایلات عجیب غریبی برای خوردن شیرین بیان، کچ، خاک یا گل داشته باشید. ممکن است احساس سوزش روی زبان داشته باشید.
اگر کمبود آهن بررسی نشود، می‌تواند موجب نارسایی قلبی (به هنگامی که قلب به حد کافی خون به بدن پمپاژ نمی‌کند). همچنین عمدتا علائم زیر را ایجاد می‌کند:
- درد قفسه سینه
- درد ساق پا
- زنگ زدن گوش یا وز وز گوش
آزمایش خون فریتین همچنین به پزشک کمک می‌کند که بفهمد آیا بدن شما آهن زیادی ذخیره می‌کند. میزان بالای آهن ممکن است نشان دهنده سو مصرف الکل، عفونت، بیماری کبد، آرتریت روماتوئید، پرکاری تیروئید یا برخی از انواع سرطان باشد.
علائم آهن بالا متفاوت است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- مشکلات قلبی
- درد مفاصل
- کاهش تمایلات جنسی
- از دست دادن موهای بدن
- درد معده
- کاهش وزن
پزشکان احتمالا تستهای دیگری را هم توصیه می‌کنند تا بتوانند اطلاعات بیشتری در مورد ذخیره آهن بیمار به دست آورند. احتمالا تستهای زیر هم جزو آنها خواهد بود:
- میزان آهن خون
- میزان هموگلوبین برای بررسی تعداد گلبولهای قرمز
- تست ژن HFE که هموکروماتوزیز را نشان می‌دهد
- ظرفیت اتصال آهن کل یا تست TIBC که سطح ترانسفرین یا همان پروتئینی که فریتین را در سراسر بدن حمل می‌کند، اندازه می‌گیرد
آمادگی برای تست فریتین
اگر آزمایش خون فریتین تنها تستی است که دارید، می‌توانید مثل همیشه غذا و آشامیدنی میل کنید. اگر تستهای دیگری هم همراه آن انجام می‌شود ممکن است بخاطر آنها مجبور شوید ناشتا باشید. قبل از آزمایش در این مورد با پزشکتان صحبت کنید. در بعضی موارد پزشک از شما می‌خواهد که حداقل ۱۲ ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید. به گفته موسسه شیمی کلینیک، این تست موقعی دقیقتر است که به هنگام صبح و وقتی که ناشتا هستید، انجام شود.
پیراهنی بپوشید که آستین آن آزاد باشد و به راحتی بالا برود تا کارشناس آزمایشگاه بتواند بدون دردسر از دست شما خون بگیرد.
آزمایش چگونه انجام می‌شود؟
تست فریتین فقط چند دقیقه وقت می‌گیرد. اگر نگاه کردن به خون یا سوزن موجب سرگیجه و یا ضعف شما می‌شود، بهتر است از نگاه کردن به آنها خودداری کنید. تکنسین آزمایشگاه ابتدا یک باند را دور بازو می‌بنند تا رگ خونی برجسته شده و بهتر تشخیص داده شود. پس از تمیز کردن پوست اطراف رگ بازو، سوزن را وارد آن می‌کند. وقتی مقدار مناسبی از خون جمع آوری شد، باند باز شده و خون گرفتن متوقف می‌شود سپس روی محل وارد شدن سوزن، یک تکه پنه ؛شته به الکل قرار می‌گیرد. لوله آزمایش حاوی برچسب زده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
خطرات همراه انجام تست
این تست هم همانند سایر تستهای خون بی خطر است اما ممکن است موارد زیر را احساس کنید:
- ضعف یا سرگیجه
- برآمدگی یا کبودی زیر پوست
- دردی جزئی موقع وارد کردن سوزن
توجه کنید که پس از انجام عملیات خونگیری یکی دو دقیقه‌ای ثابت روی صندلی بنشینید و بلافاصله از جا بلند نشوید. این کار از سرگیجه جلوگیری می‌کند. اگر دچار ضعف شدید و یا سیاهی رفتن چشم شدید به کارشناس آزمایشگاه اطلاع دهید.
نتایج تست فریتین چگونه تفسیر می‌شود؟
پس از انجام آزمایش، ظرف چند روز جواب آن آماده می‌شود. با توجه به سطح استاندارد تعیین شده توسط آزمایشگاه، مقدار فریتین شما ممکن است در حد نرمال، پایین یا بالا باشد. در مورد هر کدام از نتایج در زیر توضیح داده شده است.
فریتین نرمال
نتایج معمولا با واحد نانوگرم در هر میلی لیتر (ng/ml) خون بیان می‌شود و از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر ممکن است کمی متفاوت باشند. معمولا دامنه نتایج نرمال برای میزان فریتین در خون به صورت زیر است:
| گروه سنی | مقدار فریتین بر حسب ng/ml |
| مردان بزرگسال | ۲۵ – ۲۰ |
| زنان بزرگسال | ۱۲۰ – ۱۰ |
| زنان بالای ۴۰ سال | ۲۶۳ – ۱۲ |
| نوزادان تازه به دنیا آمده | ۲۰۰- ۲۰ |
| نوزادان زیر ۱ ماه | ۶۰۰ – ۲۰۰ |
| نوزادان زیر ۲ ماه | ۲۰۰- ۵۰ |
| کودکان ۶ ماهه تا ۱۵ ساله | ۱۴۰ – ۷ |
بعضی از منابع نتایج را با کمی تفاوت بیان می‌کنند، بطوری که بعضی از پژوهشگران از سال ۲۰۰۸ نشان دادند که بعضی از آزمایشگاه‌ها مقدار فریتین در زنان را بالای ۲۰۰ ng/ml و در مردان بالای ۳۰۰ ng/ml، غیر نرمال تشخیص داده‌اند. لازم است که سطح نرمال فریتین تست شده را توسط پزشک یا آزمایشگاه تایید کنند.
فریتین پایین
در صورتی که نتیجه تست فریتین سطح پایین‌تر از نرمال را نشان دهد، نشان دهنده کمبود آهن ا ست. بدن نیازمند آهن برای ساختن هموگلوبین است که پروتئینی در گلبولهای قرمز است که اکسیژن را از ریه به سراسر بدن منتقل می‌کند. بدون آهن کافی شخص دچار کم خونی می‌شود. آهن برای موارد زیر هم لازم است:
- رشد و نمو
- متابولیسم طبیعی
- تولید هورمونها
کم خونی ناشی از کمبود آهن می‌تواند موجب مشکلات زیر شود:
- سرگیجه
- خستگی
- سردرد
- تپش نامنظم قلب
- رنگ پریدگی
- تنگی نفس
- ضعف
کم خونی خفیف هیچ علامتی را ایجاد نمی‌کند.
فریتین بالا
فریتین بالاتر از حد نرمال ممکن است ناشی از عوامل زیر باشد:
- هموکروماتوزیز
- بیماریهای التهابی مزمن همانند آرتریت روماتوئید
- استفاده شدید از الکل
- لنفوم هوچکین، سرطانی که بر سیستم لنف اثر می‌گذارد
- پرکاری تیروئید
- لوسمی یا سرطان مغز استخوان
- بیماری کبد
- پورفیری، گروهی از اختلالات که بر پوست و سیستم عصبی اثر می‌گذارد
افرادی که دریافت خون زیاد داشتند ممکن است میزان فریتین بالاتر از حد نرمال داشته باشند. در صورت نتیجه بالاتر از حد نرمال باید تستهای بیشتری انجام شود تا علت زمینه‌ای آن مشخص شود و پزشکان بهترین دوره درمانی را تعیین کنند.
چگونه فریتین پایین‌تر از نرمال را افزایش دهیم
فریتین پایین با مکملهای خوراکی آهن درمان می‌شود. برای موارد شدید کم خونی، بیمار نیازمند آهن تزریقی است. برای کسب نتایج مناسب، باید مکملهای خوراکی آهن همراه با یک منبع ویتامین C مصرف شود تا جذب آهن افزایش یابد. باید تا ۲ ساعت پس از مصرف مکمل آهن، از آنتی اسیدها، مکملهای کلسیم و چای یا قهوه خودداری شود. معمولا افراد نیازمند بعدا هم باید تستهای پیگیری را انجام دهند تا برگشت میزان آهن و فریتین به سطح نرمال بررسی شود.
اگر فریتین و آهن خون با وجود مصرف مکمل به حالت نرمال برنگشت، پزشک ممکن است تستهای دیگری انجام دهد تا علت نقص را دریافته و آن را با توجه به علت، درمان کند.
علل احتمالی کمبود آهن عبارتند از:
- فیبروئید یا پولیپ
- پریودهای سنگین
- زخم گوارشی
کاهش فریتین بالاتر از حد نرمال
درمان فریتین بالا بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد. برای هموکروماتوز ارثی، پزشکان معمولا به شخص توصیه می‌کنند که فرد در طی فرایندی به نام فلبوتومی (فصد خون) به صورت منظم، خون زیادی را از بدن شخص خارج خواهد کرد. مقدار خونی که پزشک بر می‌دارد و تعداد دفعاتی که انجام می‌شود بسته به سن، سلامت و میزان فریتین شخص متفاوت است. در ابتدا، معمولا حدود ۵۰۰ میلی لیتر خون در هفته برداشته می‌شود تا زمانی که فریتین به سطح نرمال برگردد. این افراد برای نگه داشتن سطح فریتین در حالت نرمال، به طور مداوم باید برنامه درمانی خود را ادامه دهند. افرادی که مشکلات زمینه‌ای دیگر دارند موجب می‌شود که سطح فریتین‌شان بالاتر از حد نرمال شود. آنهایی که بیماریهای دیگری دارند که موجب فریتین بالا می‌شود، باید درمانهای دیگری هم انجام دهد مثل دارو یا عمل جراحی که بسته به علت آن توصیه می‌شود.
خلاصه کلام
تست فریتین آزمایش خون یک تست ساده خون است که مقدار فریتین در بدن شخص را اندازه گیری می‌کند. این روشی کاملا بی خطر است که نیازمند هیچ آمادگی خاصی نیست.
مقادیر غیر نرمال معمولا نشان دهنده مشکلات زمینه‌ای همچون فقر آهن، هموکروماتوز یا بعضی از انواع سرطان است. معمولا برای تشخیص دقیقتر و کمک به ارائه برنامه درمانی مناسب، باید تستهای بیشتری انجام شود. اگر کسی در مورد نتایج تست آزمایش خون خود دچار سردرگمی شد باید از پزشک خود سوال کند تا وی نتایج و عملکرد آنها را برای بیمار تشریح کند.
ترجمه اختصاصی توسط مجله قرمز
منابع:
