بهداشت دهان و دندان؛ خشکی و سرطان دهان و از دست دادن حس چشایی

دندان‌ها و لثه‌های سالم به شما کمک می‌کند خوب غذا بخورید و از غذای خود لذت ببرید. مشکلات متعددی می‌توانند بر سلامت و بهداشت دهان و دندان شما تأثیر بگذارد، اما شما باید با افزایش سن مراقب دندان‌ها و لثه‌هایتان باشید تا قوی بمانند. در این مقاله درباره‌ی نحوه رعایت بهداشت دهان و دندان با افزایش سن صحبت خواهیم کرد.

بهداشت دهان و دندان: پوسیدگی دندانی

دندان‌ها در یک پوشش بیرونی سخت به نام مینا (enamel) پوشانده شده‌اند. هر روز یک لایه نازک از باکتری به نام پلاک دندانی روی دندان‌های شما جمع می‌شود. باکتری‌های موجود در پلاک دندانی، اسیدهایی تولید می‌کنند که می‌تواند به مینای دندان آسیب برساند و باعث ایجاد کرم‌خوردگی شوند. مسواک زدن و نخ دندان کشیدن می‌توانند از این آسیب جلوگیری کنند اما به محض ایجاد کرم‌خوردگی، برای جلوگیری از آسیب بیشتر، دندانپزشک باید آن را با پرکردن برطرف کند.

برای محافظت از دندان‌های خود در برابر پوسیدگی، از خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید. اگر در معرض خطر بیشتری برای پوسیدگی دندان هستید (به‌عنوان مثال، اگر به دلیل بیماری یا داروهایی که مصرف می کنید خشکی دهان دارید)، ممکن است به فلوراید بیشتری نیاز داشته باشید.

بهداشت دهان و دندان: بیماری لثه

بیماری لثه زمانی شروع می‌شود که در امتداد و زیر خط لثه شما پلاک ایجاد شود. پلاک باعث عفونت می‌شود و به لثه و استخوانی که دندان‌های شما را در جای خود نگه می‌دارد آسیب می‌رساند. یک نوع خفیف بیماری لثه ممکن است لثه را قرمز، حساس کرده و باعث خونریزی شود. این مشکل که التهاب لثه نامیده می‌شود، اغلب با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن روزانه برطرف می‌شود.

نوع شدیدتر بیماری لثه، پریودنتیت (periodontitis) نام دارد و باید توسط دندانپزشک درمان شود. این عفونت در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به زخم، خونریزی لثه، دردناک شدن جویدن و حتی از دست دادن دندان شود.

برای پیشگیری از بیماری لثه:

• دندان‌های خود را دو بار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید.
• به‌طور منظم نخ دندان بکشید.
• به‌طور منظم برای معاینه و تمیز کردن دندان به دندانپزشک خود مراجعه کنید. درمورد بیماری‌هایی که دارید و داروهایی که مصرف می‌کنید به دندانپزشک بگویید.
• از یک رژیم غذایی متعادل پیروی کنید.
• سیگار را ترک کنید. سیگار خطر ابتلا به بیماری لثه را افزایش می‌دهد.

بهداشت دهان و دندان: دندان ها و لثه را چگونه تمیز کنیم؟

راه درست مسواک زدن و نخ دندان کشیدن روزانه:

• دندان‌های خود را به‌آرامی با یک مسواک نرم و خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید و هر ۳ تا ۴ ماه یکبار مسواک‌تان را تعویض کنید.
• از حرکات دایره‌ای کوچک و حرکت‌های کوتاه عقب و جلو استفاده کنید.
• با‌دقت و به‌آرامی امتداد خط لثه خود را نیز مسواک بزنید.
• زبان‌تان را به‌آرامی مسواک بزنید یا برای تمیز نگه داشتن دهان خود از یک سوهان زبان استفاده کنید.
• بین دندان‌هایتان را با نخ دندان تمیز کنید. این کار پلاک و مواد غذایی باقی‌مانده‌ای که مسواک نمی‌تواند به آن‌ها دسترسی داشته باشد را از بین می‌برد.
• بعد از کشیدن نخ دندان ذهانتان را بشویید.

افراد مبتلا به ورم مفاصل یا سایر بیماری‌هایی که حرکت دست را محدود می‌کنند ممکن است دست گرفتن و استفاده از مسواک برایشان سخت باشد. رعایت نکات زیر می‌تواند کمک‌کننده باشد:

• از مسواک برقی یا باتری‌دار استفاده کنید.
• یک مسواک با دسته بزرگتر بخرید.
• دسته مسواک را با یک کش پهن به دست خود بچسبانید.
• اگر مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن باعث خونریزی لثه‌ها یا آسیب به دهان‌تان می‌شود، به دندانپزشک خود مراجعه کنید تا راه درست کشیدن نخ دندان را به شما نشان دهد.

بهداشت دهان و دندان: دندان مصنوعی

گاهی اوقات برای جایگزینی دندان‌های آسیب‌دیده یا دندان‌های از دست رفته به دلیل بیماری لثه، به دندان‌های مصنوعی نیاز داریم. ممکن است برای پر کردن یک یا چند دندان از دست رفته، از پروتزهای جزئی استفاده شود. ممکن است در ابتدا دندان مصنوعی احساس عجیبی داشته باشد.در ابتدا، ممکن است دندانپزشک‌تان بخواهد ویزیت‌های بیشتری داشته باشید تا مطمئن شود دندان مصنوعی شما مناسب است.

در ابتدا، دندانپزشک شما ممکن است بخواهد اغلب شما را ببیند تا مطمئن شود که دندان مصنوعی مناسب است. با گذشت زمان، شکل لثه‌های شما تغییر می‌کند و ممکن است نیاز به تنظیم یا تعویض دندان مصنوعی داشته باشد. حتما به دندانپزشک خود اجازه دهید این تنظیمات را انجام دهد.

هنگام استفاده از دندان مصنوعی مراقب باشید زیرا ممکن است اینکه غذاها و نوشیدنی‌های داغ را احساس کنید یا متوجه استخوان‌های داخل غذا شوید سخت‌تر شده باشد. وقتی در حال یادگیری نحوه خوردن غذا با دندان مصنوعی هستید، رعایت نکات زیر ممکن است کار را برای شما آسان‌تر کند:

• با غذای نرم و غیرچسبنده شروع کنید.
• غذای خود را به قطعات کوچک برش دهید.
• از هر دو طرف دهان استفاده کنید و به‌آرامی بجوید.

دندان‌های مصنوعی خود را تمیز و عاری از مواد غذایی که می‌توانند باعث ایجاد لکه یا بوی بد دهان شوند، نگهدارید. از مصرف غذاهای ترد و کوچک که می‌توانند زیر دندان مصنوعی گیر کرده و به لثه‌های شما آسیب برسانند، خودداری کنید.

دندان های مصنوعی‌تان را هر روز با یک محصول مخصوص مراقبت از دندان مصنوعی مسواک بزنید و شب‌ها آن را در آب یا مایع پاک‌کننده دندان قرار دهید. برای جلوگیری از تورم لثه‌ها حتما دندان مصنوعی را هنگام خواب، بیرون از دهان خود نگه دارید.

بهداشت دهان و دندان: خشکی دهان

خشکی دهان زمانی اتفاق می‌افتد که برای خیس نگه داشتن دهان خود بزاق کافی نداشته باشید. خشکی دهان  می‌تواند خوردن، بلع، چشیدن و حتی صحبت کردن را سخت کند. خشکی دهان همچنین می‌تواند خطر پوسیدگی دندان، عفونت‌های قارچی دهان و ایجاد پلاک را افزایش دهد.

بسیاری از داروهای رایج می‌توانند باعث خکی دهان شوند. به‌عنوان مثال داروهای فشار خون بالا، افسردگی و داروهای مربوط به کنترل مثانه اغلب باعث خشکی دهان می‌شوند.

درمورد خشکی دهان اقداماتی وجود دارد که انجام دادن آن‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد.

• نوشیدن آب یا نوشیدنی‌های بدون قند.
• سیگار نکشید و از الکل، کافئین، نوشابه‌ها و آب‌میوه های اسیدی خودداری کنید.
• از غذاهای تند یا شور خودداری کنید.
• مصرف آدامس بدون قند.

دندانپزشک یا پزشک شما ممکن است برای مرطوب نگه داشتن دهان، استفاده از بزاق مصنوعی را پیشنهاد کند.

بهداشت دهان ودندان: سرطان دهان

سرطان دهان می‌تواند در هر قسمتی از دهان یا گلو یا زبان شروع شود. احتمال این سرطان در افراد بالای ۴۰ سال بیشتر است. معاینه دندان فرصت خوبی برای دندانپزشک‌تان است تا علائم سرطان دهان را بررسی کند. درد معمولاً یک علامت اولیه‌ی این بیماری نیست. همچنین درمان قبل از گسترش بیماری بهترین نتیجه را بدست می‌دهد. حتی اگر تمام دندان‌های طبیعی خود را از دست داده باشید، همچنان باید برای معاینات منظم سرطان دهان به دندانپزشک مراجعه کنید.

شما می‌توانید خطر ابتلا به سرطان دهان را به چند روش کاهش دهید:

• از دخانیات مانند سیگار، تنباکوی جویدنی، انفیه، پیپ یا سیگار برگ استفاده نکنید.
• از مصرف الکل پرهیز کنید.
• از بالم لب دارای ضدآفتاب استفاده کنید.
• سیگارهای الکترونیکی (e-cigarettes) نسبتاً جدید هستند و دانشمندان هنوز درمورد اثرات بلندمدت آن‌ها بر سلامتی مطمئن نیستند.

بهداشت دهان و دندان: بو و طعم چگونه با افزایش سن تغییر می کنند؟

در ادامه‌ی مقاله درباره موضوعات زیر صحبت خواهیم کرد:

• حس بویایی
• چه چیزی باعث از دست دادن بویایی می‌شود؟
• بوها از جهت ایمنی اهیمت دارند
• حس چشایی
• چه چیزی باعث از دست دادن چشایی می‌شود؟
• حس چشایی و درمان سرطان
• رنگ‌ها و ادویه‌ها می‌توانند کمک‌کننده باشند

داستان سالی:
سالی هر سال منتظر شام روز شکرگزاری در خانه دخترش بود. او عاشق بوی بوقلمون و همه چاشنی‌ها و تزئینات غذا بود. همیشه او نمی‌توانست صبر کند تا غذا را بچشد. اما، امسال بوی روز شکرگزاری وجود نداشت و وقتی سالی غذای تعطیلات را خورد، احساس ناامیدی کرد.
آنقدرها هم که به یاد داشت خوشمزه نبود. به نظر می‌رسید هیچ کس دیگری متوجه این موضوع نشده است. سالی از خود پرسید که مشکل از کجاست؟ آیا ممکن است حواس او مشکل داشته باشد؟

آیا می‌دانستید که حس بویایی و چشایی شما به هم مرتبط هستند؟ با افزایش سن، این حواس می‌توانند تغییر کنند، و مانند سالی، ممکن است متوجه شوید که برخی از غذاها مانند گذشته خوش‌طعم نیستند. تغییر در بو یا مزه همچنین می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل بزرگتر باشد.

حس بویایی

بویایی یک حس مهم است. برخی از بوها، مانند ادکلن پدرتان، می‌تواند به شما کمک کند تا خاطره‌ای را به یاد آورید. بوهای دیگر، مانند دود ناشی از آتش، می‌تواند شما را از خطر آگاه کند. وقتی نمی‌توانید چیزهایی که از آن‌ها لذت می برید، مانند قهوه صبحگاهی یا گل‌های بهاری را ببویید، زندگی کسل‌کننده به نظر خواهد رسید.

با افزایش سن، حس بویایی شما هم ممکن است از بین برود. حس بویایی ارتباط نزدیکی با حس چشایی دارد. وقتی نمی‌توانید بو کنید، ممکن است طعم غذا بی‌مزه به نظر برسد. حتی ممکن است علاقه خود را به خوردن از دست بدهید.

چه چیزی باعث از دست دادن بویایی می شود؟

بسیاری از مسائل ممکن است باعث از دست دادن بویایی شوند که برای مدت کوتاهی طول بکشد. از دست دادن موقت بویایی ممکن است به دلایل زیر باشد:

• سرماخوردگی یا آنفولانزا که باعث گرفتگی بینی می‌شود. وقتی بهتر شوید، توانایی بوییدن باز می‌گردد.
• عفونت ویروس کرونا، که گاهی باعث از دست دادن بویایی می‌شود. پس از برطرف شدن سایر علائم، حس بویایی‌تان باید برگردد اما اگر چنین نشد، در اسرع وقت به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.
• آلرژی. سعی کنید از چیزهایی که به آن‌ها حساسیت دارید، مانند گرده گل و حیوانات خانگی دوری کنید. درمورد نحوه مدیریت آلرژی با پزشک خود صحبت کنید.
• غده‌ی بی‌ضرر (به نام پولیپ) در بینی یا سینوس‌ها که باعث آبریزش بینی می‌شود. برداشتن پولیپ ممکن است کمک‌کننده باشد.
• برخی از داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای فشار خون. از پزشک خود بپرسید که آیا داروی دیگری وجود دارد که بتوانید جایگزین کنید.
• پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، و سایر درمان‌های سرطان. در این موارد ممکن است حس بویایی شما با توقف درمان بازگردد.

برخی موارد می‌توانند باعث از دست دادن طولانی‌مدت بویایی شوند. برای مثال، آسیب ناحیه‌ی سر می‌تواند به اعصاب مربوط به بویایی آسیب برساند. گاهی اوقات، از دست دادن حس بویایی ممکن است نشانه یک اختلال جدی‌تری باشد، مانند بیماری پارکینسون، اختلال شناختی خفیف، یا بیماری آلزایمر. هر گونه تغییر در حس بویایی خود را حتما به پزشک اطلاع دهید.

بوها می توانند شما را ایمن نگه دارند

مهم است که از بوهای اطراف خود آگاه باشید. شما باید بتوانید دود، نشت گاز، مواد غذایی فاسدشده و بخارات ناشی از مواد شیمیایی بالقوه خطرناک خانگی را تشخیص دهید. اگر حس بویایی شما کاهش یافته است، این اقدامات ایمنی بسیار مهم هستند:

• دود – سالی یک بار آشکارسازهای دود خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید که کار می‌کنند.
• نشت گاز – مطمئن شوید که یک آشکارساز گاز در خانه خود دارید.
• غذای فاسد – غذاهایی که مدت زیادی در یخچال مانده‌اند را دور بریزید.
• مواد شیمیایی خانگی – مطمئن شوید که در محل زندگی و کار شما تهویه مناسب وجود دارد.

حس چشایی

در داخل دهان جوانه‌های چشایی ریزی وجود دارد: روی زبان، در گلو، حتی روی سقف دهان. آنچه ما “طعم” می‌نامیم بر اساس پنج مزه اصلی است: شیرین، شور، تلخ، ترش و خوش‌طعم. این طعم‌ها – به‌علاوه حس گرما، خنکی و بافت، در داخل دهان ترکیب می‌شوند تا حس چشایی را برای ما ایجاد کنند. علاوه‌بر مزه، بوی غذا نیز بخشی از طعم آن است.

وقتی غذا طعم ملایمی دارد، بسیاری از مردم سعی می‌کنند با افزودن نمک یا شکر بیشتر طعم آن را بهبود بخشند. این کار ممکن است برای افراد مسن مفید نباشد، به‌خصوص اگر مشکلات پزشکی مانند فشار خون بالا یا دیابت (قند خون بالا) دارید.

افرادی که بخشی از حس چشایی خود را از دست داده‌اند ممکن است غذاهایی که برای سالم ماندن به آن‌ها نیاز دارند را مصرف نکنند. این امتناع می‌تواند به مشکلات دیگری منجر شود، مانند:

• کاهش وزن
• سوء تغذیه (عدم دریافت کالری، پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز از غذا)

خوردن غذاهایی که برای شما مفید است برای سلامتی‌تان مهم است. اگر درمورد طعم غذا مشکل دارید، حتما با پزشک خود صحبت کنید.

چه چیزی باعث از دست دادن چشایی می شود؟

بسیاری از مسائل می‌توانند باعث از دست دادن حس چشایی شوند. اگر غدد بزاقی آسیب دیده یا بزاق کافی تولید نکنند، می‌توانند بر طعم غذا تأثیر بگذارند. در بیشتر موارد راه‌هایی برای کمک به این مشکل وجود دارد.

از دست دادن حس چشایی علامتی است که می‌تواند با عفونت کروناویروس رخ دهد. پس از از بین رفتن سایر علائم، باید حس چشایی خود را دوباره به دست آورید، اما اگر چنین نشد، در اسرع وقت به‌دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.

داروها، مانند آنتی‌بیوتیک ها و داروهای کاهش کلسترول و فشار خون، گاهی اوقات می‌توانند طعم غذا را تغییر دهند. برخی از داروها مانند داروهای فشار خون بالا، افسردگی و مشکلات مربوط به کنترل مثانه می‌توانند باعث خشکی دهان شوند. خشکی دهان می‌تواند طعم غذا را تحت تاثیر قرار داده و بلع آن را نیز سخت کند.

اگر فکر می‌کنید دارویی بر حس چشایی شما تأثیر می‌گذارد، با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است داروهای مختلفی وجود داشته باشد که بتوانید آن‌ها را جایگزین کنید. بنابراین مصرف دارو را قطع نکنید.

بیماری لثه، عفونت دهان یا مشکلات مربوط به دندان مصنوعی هم می‌تواند طعم بدی را در دهان شما ایجاد کرده و طعم غذا را تغییر دهند. مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و استفاده از دهان‌شویه می‌تواند به جلوگیری از این مشکلات کمک کند. اگر طعم بدی در دهان دارید که از بین نمی‌رود، با دندانپزشک خود صحبت کنید.

الکل می‌تواند طعم غذا را تغییر دهد. کاهش یا قطع نوشیدن الکل می‌تواند کمک‌کننده باشد. سیگار هم می‌تواند حس چشایی شما را کاهش دهد و ترک آن می‌تواند کمک‌کننده باشد.

حس چشایی و درمان سرطان

افرادی که تحت درمان سرطان هستند ممکن است دچار مشکل چشایی شوند. در این موارد حس چشایی اغلب پس از توقف درمان‌ها برمی‌گردد.

درمان‌های انجام‌شده برای سرطان می‌توانند طعم غذا را بد کرده یا از بین ببرند. برخی می‌گویند طعم غذایشان فلزی شده است. این طعم ایجادشده ممکن است برخی از افراد را از خوردن غذاهای سالم باز دارد. اگر این اتفاق برای شما افتاد، سعی کنید:

• در طول روز به جای سه وعده غذایی بزرگ، چهار یا پنج وعده غذایی کوچک داشته باشید.
• غذاهای سرد (از نظر دما) بخورید، از جمله ماست، پودینگ و دسر ژلاتینی. غذاهای سرد ممکن است طعم بهتری نسبت به غذای گرم داشته باشند.
• سبزیجات تازه و نپخته بخورید. سبزیجات پخته‌شده می‌توانند بوی قوی داشته باشند که ممکن است جذاب نباشد.
• مایعات زیادی از جمله آب، چای کمرنگ، آب‌میوه و زنجبیل بنوشید.
• غذاهای جدید را تست کنید تا غذاهایی که دوست دارید را پیدا کنید.
• دندان های خود را قبل و بعد از غذا مسواک بزنید.
• اگر غذا طعم فلزی داشت از چنگال و قاشق‌های پلاستیکی استفاده کنید.
• اگر غذا مزه ملایمی دارد، غذاها را در چاشنی بخوابانید یا به غذاها ادویه اضافه کنید.
• اگر گوشت قرمز مزه عجیبی دارد، به سراغ سایر غذاهای پرپروتئین مانند مرغ، تخم‌مرغ، ماهی، کره بادام‌زمینی، بوقلمون، لوبیا یا محصولات لبنی بروید.
• اگر غذاها طعم شور، تلخ یا اسیدی دارند، سعی کنید آن‌ها را شیرین کنید.
• اگر طعم بدی در دهان دارید، قطره لیمو، آدامس یا قرص نعناع بدون قند را امتحان کنید.

رنگ ها و ادویه ها می‌توانند کمک کننده باشند

اگر در بوییدن و چشیدن غذای خود مشکل دارید، سعی کنید رنگ و بافت جدید را به آن اضافه کنید تا غذایتان جالب‌تر شود. به‌عنوان مثال، سعی کنید سبزیجات با رنگ روشن مانند هویج، سیب‌زمینی شیرین، کلم بروکلی و گوجه‌فرنگی بخورید. همچنین اگر رژیم غذایی شما اجازه می‌دهد، غذای خود را با کمی کره، روغن زیتون، پنیر، آجیل یا سبزی‌های تازه مانند مریم‌گلی، آویشن یا رزماری طعم‌دار کنید.

برای اضافه کردن مقداری تندی و گرما به غذا، خردل، فلفل تند، پیاز، سیر، زنجبیل، ادویه‌های مختلف یا آب‌لیمو  را استفاده کنید.

متخصص گوش و حلق و بینی: متخصص بویایی و چشایی

اگر غذاهایی که قبلا از آن‌ها لذت می‌برده‌اید آن‌طور که فکر می‌کنید بو یا مزه ندارند، با پزشک خود صحبت کنید. او ممکن است به شما پیشنهاد کند که به متخصصی مراجعه کنید که افراد دارای مشکلات بویایی و چشایی را درمان می‌کند. به این نوع پزشک متخصص گوش و حلق و بینی (otolaryngologist) می‌گویند که با عنوان ENT (که مخفف گوش (ear)، بینی (nose) و حلق (throat) است) هم شناخته می‌شوند. یک متخصص گوش و حلق و بینی بر روی مشکلات مربوط به گوش، بینی و گلو و همچنین حنجره (جعبه صدا)، دهان و قسمت‌هایی از گردن و صورت کار می‌کند. پزشک شما ممکن است سوال‌های زیر را بپرسد:

• آیا اصلا می‌توانید چیزی را بو کنید؟
• آیا می توانید هر غذایی را بچشید؟
• اولین بار چه زمانی متوجه مشکل شدید؟
• آیا مشکل شما در حال بدتر شدن است؟
• آیا آلرژی یا مشکلات مزمن سینوسی دارید؟
• چه داروهایی مصرف می‌کنید؟

برای کمک به رفع مشکل راه‌های احتمالی وجود دارد. در غیر این صورت، پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا با تغییرات بو و چشایی کنار بیایید.

ترجمه اختصاصی توسط داروباکس

منابع:

National Institute on Aging, Taking Care of Your Teeth and Mouth, Content reviewed: March 13, 2020