آنوریسم گشاد شدن غیر طبیعی رگ خونی به اندازه ۵۰% بیشتر از اندازه نرمال خود است. آنوریسم آئورت شکمی (AAA) به معنای گشادی غیر طبیعی آئورت شکمی بیش از ۳ سانتی متر است. آنوریسم بخش ضعیف دیواره شریان است. فشار داخل سرخرگ باعث می‌شود که این ناحیه ضعیف شده و بیش از عرض طبیعی خود به سمت خارج برود. آنوریسم آئورت شکمی، یک آنوریسم در بخش پایین آئورت بزرگ شکمی است که از کل بالاتنه رد می‌شود.
آئورت بزرگترین رگ خونی در بدن انسان است. این رگ خون را از قلب به سر و بازوها حمل می‌کند و در سمت پایین به شکم، پاها و لگن می‌برد. دیواره‌های آئورت در صورت ضعیف شدن متورم شده و همانند یک بادکنک کوچک بیرون زدگی پیدا می‌کنند. از آنجایی که آئورت مهمترین تامین کننده خون است پارگی آنوریسم آئورت شکمی می‌تواند موجب خونریزی کشنده شود.
آنوریسم آئورت شکمی چیست؟
آئورت بزرگترین رگ خونی در بدن است. این رگ اکسیژن را از قلب به سایر نقاط بدن تحویل می‌دهد. آنوریسم آئورت یک بخش ضعیف برآمده در دیواره آئورت است. به مرور زمان، این رگ خونی باد می‌کند و در معرض خطر انفجار (پارگی) یا جدا شدگی (شکافت) است. این کار می‌تواند خونریزی تهدید کننده و مرگ احتمالی را ایجاد کند.
آنوریسم اکثر اوقات در بخشی از آئورت که در طول شکم است رخ می‌دهد. آنوریسم آئورت شکمی AAA یا سه A هم نام دارد. آنوریسم آئورت قفسه سینه اشاره به بخشی از آئورت دارد که در طول قفسه سینه قرار دارد.
آنوریسم وقتی شکل می‌گیرد، به تدریج افزایش سایر پیدا می‌ند و به تدریج ضعیفتر می‌شود. درمان آنوریسم شکمی ممکن است شامل جراحی یا برداشتن آنوریسم یا وارد کردن یک استنت فلزی برای نگه داشتن رگ خونی و جلوگیری از پارگی آن است.
شکلهای مختلف آنوریسم آئورت شکمی چه هستند؟
شکل متداولتر آن دوکی شکل است که آئورت در تمامی جهات باد می‌کند. سرخرگ متورم تا زمانی که تا حد ۵۰% اندازه خود بزرگ نشود، به عنوان یک آنوریسم واقعی رده بندی نمی‌شود. در شکل مخروطی، تورم تنها در یک سمت آئورت است. گاهی اوقات این حالت شبه آنوریسم نامیده می‌شود. به این معنا که لایه داخلی دیواره آئورت ریش ریش است که ممکن است بوسیله صدمه یا زخم در آئورت ایجاد می‌شود.
انواع آنوریسم آئورت شکمی چه هستند؟
AAA معمولا با استفاده از اندازه و سرعت پیشرفت طبقه بندی می‌شود. این دو عامل می‌تواند به پیش بینی اثرات سلامتی آنوریسم، کمک کند.
آنوریسم آئورت شکمی کوچک (کمتر از ۵/۵ سانتی متر) یا کند رشد معمولا خطر تخریب کمتری نسبت به آنوریسمهای بزرگتر یا سریع الرشدتر دارد. پزشکان معمولا آن را کم خطر در نظر گرفته و بیشتر با سونوگرافی منظم شکمی آن را کنترل می‌کنند تا اینکه آن را درمان کنند.
آنوریسم آئورت شکمی بزرگ (بزرگتر از ۵/۵ سانتی متر) یا سریع الرشد به احتمال بیشتری نسبت به آنوریسمهای کوچک یا کم رشد دچار تخریب می‌شوند. آنوریسم بزرگتر به احتمال قوی نیاز به درمان با جراحی خواهد داشت. این نوع از آنوریسمها نیز اگر موجب علائم یا نشت خون شوند، باید درمان شوند.
علتهای آنوریسم آئورت شکمی
علت آنوریسم آئورت شکمی تا کنون ناشناخته شده است. با این حال، علل خاصی نیز موجب افزایش خطر می‌شوند. این علل عبارتند از:
سیگار کشیدن
سیگار کشیدن می‌تواند مستقیما به دیواره‌های سرخرگها صدمه بزند که به احتمال بیشتری موجب تورم می‌شود. این همچنین می‌تواند خطر فشار خون را افزایش دهد.
فشار خون بالا (پرفشاری خون)
فشار خون اشاره به سطح فشار روی دیواره رگهای خونی دارد. فشار خون بالا می‌تواند دیواره‌های آئورت را ضعیف کند. این امر می‌تواند آنوریسم را به احتمال بیشتری ایجاد کند.
التهاب عروقی (واسکولیت)
التهاب جدی آئورت و سایر عروق می‌تواند منجر به AAA شود. این امر به ندرت رخ می‌دهد. آنوریسم می‌تواند در هر کدام از عروق بدن بوجود آید. البته آنوریسم آئورت شکمی به خصوص به دلیل اندازه آئورت، جدی در نظر گرفته می‌شود.
عوامل خطر برای آنوریسم آئورت شکمی چه هستند؟
آنوریسم آئورت شکمی در صورت داشتن شرایط زیر به احتمال بیشتری رخ می‌دهد:
- مرد بودن
- چاقی یا اضافه وزن
- سن بالای ۶۰ سال
- داشتن سابقه خانوادگی بیماریهای قلبی
- داشتن فشار خون بالا، بخصوص اگر بین ۳۵ تا ۶۰ سال سن داشته باشید
- داشتن کلسترول بالا یا تجمع چربی در عروق خونی (سختی عروق)
- آنوریسمهای دیگر: افرادی که آنوریسم در سایر عروق خونی بزرگ دارند همانند عروق پشت گردن یا قفسه سینه
- سبک زندگی بی تحرک
- ضربه به شکم یا صدمات دیگر به بخش میانی بدن
- استفاده از دخانیات
بیماریهای دیگری که ممکن است موجب آنوریسم شوند عبارتند از:
- اختلالات بافت پیوندی از جمله سندرم مارفان، سندرم اهلر دانلوس، سندرم ترنر و بیماری کلیه پلی کیستیک
- نقایص تولد (نقص هنگام تولد) از جمله دریچه آئورت دو گوشه یا تنگی آئورت
- التهاب عروق پیشانی و سایر عروق در سر و گردن
- ضربه
- عفونت همانند سیفلیس، سالمونلا یا استافیلوکوک (نادر)
علائم آنوریسم آئورت شکمی
حدود ۳ تا ۴ مورد آنوریسم آئورت شکمی موجب علامت می‌شود. اگر آنوریسم آئورت شکمی ایجاد شود، یک یا چند تا از علائم زیر ایجاد می‌شود:
- درد ناگهانی در شکم یا کمر
- انتشار درد از شکم یا کمر به لگن، پاها یا باسن
- افزایش ضربان قلب
- احساس نبض شکم (نزدیک ناف)
- پوست رنگ پریده یا عرق کرده
- شوک یا از دست دادن هوشیاری
در صورتی که هر یک از علائم بالا را دارید فورا با پزشک تماس بگیرید. آنوریسم تخریب شده می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.
آنوریسم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشکتان سابقه شما را بررسی کرده و معاینه انجام خواهد داد. آزمونهای دیگر عبارتند از:
- سی تی اسکن شکم. این آزمون از اشعه ایکس و تکنولوژی رایانه برای ایجاد تصاویر افقی یا عمودی بدن استفاده می‌کند. سی تی اسکن تصاویری با جزئیات از هر بخش بدن نشان می‌دهد از جمله استخوانها، عضلات، چربی و اندامها. سی تی اسکنها جزئیات بیشتری نسبت به عکس رادیولوژی معمولی دارند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI). این آزمون تشخیصی از ترکیب مگنتهای بزرگ، رادیوفرکانسها و یک کامپیوتر برای تولید تصاویری با جزئیات از اندامها و ساختارهای داخل بدن ایجاد می‌کند.
- اکوکاردیوگرافی (اکو). این آزمون ساختار و عملکرد قلب را با استفاده از امواج صوتی ثبت شده روی سنسوری الکترونیکی که تصاویر متحرک از قلب و دریچه‌های قلب همراه با ساختارهای داخل قفسه سینه همانند ریه‌ها و ناحیه اطراف ریه‌ها و اندامهای قفسه سینه ایجاد می‌کند.
- اکوکاردیوگرافی از راه مری (TEE). این آزمون از اکوکاردیوگرافی برای بررسی آنوریسم، وضعیت دریچه‌های قلب یا وجود پارگی در آئورت استفاده می‌شود. TEE بوسیله وارد کردن یک پروب به همراه یک مبدل در انتهای گلو انجام می‌گیرد.
- عکس رادیولوژی قفسه سینه. این آزمون از پرتوهای نامرئی الکترومغناطیسی برای ایجاد تصاویری از بافتهای داخلی، استخوانها و اندامها روی فیلم رادیولوژی انجام می‌شود.
- آرتریوگرافی (آنژیوگرافی). این آزمون تصاویر پرتو ایکس از رگهای خونی است که برای بررسی مشکلاتی همچون آنوریسم، باریک شدن مویرگ یا انسداد انجام می‌شود. یک ماده رنگی (کنتراست) از طریق یک لوله نازک انعطاف پذیر که در سرخرگ قرار داده می‌شود، تزریق خواهد شد. این رنگ رگهای خونی را قابل مشاهده با پرتو ایکس خواهد کرد.
درمان AAA
هدف از درمان پیشگیری از تخریب آنوریسم است. معمولا درمان شامل گزینه‌های کنترل یا جراحی است. پزشکان بسته به سایر آنوریسم آئورت و میزان رشد آن در مورد نوع درمان تصمیم گیری می‌کنند. آنوریسم کوچک یا مواردی که موجب علائم نشوند ممکن است نیازی به جراحی نداشته باشند تا زمانی که به سایز خاصی برسند یا به سرعت در حال افزایش سایز طی یک دوره زمانی کوتاه باشند. پزشک شما ممکن است مراقبت غربالگری را توصیه کند. این حالت معمولا شامل سونوگرافی، اسکن دوگانه یا سی تی اسکن هر ۶ ماه یکبار است تا آنوریسم از نزدیک کنترل شود و داروی فشار خون ممکن است برای کنترل فشار خون بالا استفاده شود.
اگر آنوریسم موجب علائم شده یا بزرگ باشد، پزشکتان احتمالا جراحی را توصیه خواهد کرد.
کنترل پزشکی
- کنترل با MRI یا سی تی اسکن: این آزمونها برای بررسی اندازه و سرعت رشد آنوریسم انجام می‌شود. تعداد این بررسیها هم بستگی به اندازه و سرعت رشد دارد.
- کنترل عوامل خطر: برداشتن گامهایی همانند ترک سیگار، کنترل فشار خون در صورت ابتلا به دیابت، کاهش وزن در صورت چاقی و اضافه وزن و استفاده از یک رژیم غذایی سالم که به کنترل پیشرفت آنوریسم کمک می‌کند.
- دارو: استفاده از دارو برای کنترل عواملی همچون کلسترول بالا یا فشار خون بالا.
جراحی
اگر آنوریسم بزرگ باشد یا با سرعت در حال رشد باشد از جمله احتمال پارگی وجود داشته باشد، جراحی توصیه می‌شود. زنانی با آنوریسمهای بزرگ به احتمال بیشتری نسبت به مردان دچار پارگی خواهند شد.
- ترمیم آنوریسم باز: یک برش بزرگ در شکم برای ترمیم آنوریسم ایجاد می‌شود. برش دیگری در آئورت برای طول آنوریسم ایجاد می‌شود. یک استوانه به نام گرافت برای ترمیم استفاه می‌شود. گرافتها از پارچه پلی استر یا پلی تتروفلوئورو اتیلن (PTFE، گرافت مصنوعی غیر ساختاری) ساخته می‌شوند. این گرافت به آئورت دوخته می‌شود از بالای محل آنوریسم تا زیر آن. دیواره عروق بعدا روی گرافت دوخته می‌شوند.
برای آنوریسم آئورت شکمی فوق کلیوی، فقط جراحی باز انجام می‌شود. البته آنوریسم آئورت شکمی داخل یا زیر کلیه‌ها ممکن است بوسیله جراحی باز یا داخل عروقی انجام شود. داخل عروقی به معنای داخل رگ خونی است و با حداقل تهاجم انجام می‌شود.
هر بیماری نمی‌تواند خطر جراحی باز را تحمل کند بنابراین ترمیم داخل عروقی یک گزینه عالی است. متاسفانه همه بیماران آناتومی واجد شرایط برای ترمیم داخل عروقی را ندارند. با جراح عروق در مورد بهترین روش جراحی مشورت کنید.
- ترمیم آنوریسم داخل عروقی (EVAR): جراحی داخل عروقی روشی کم تهاجم است که امروزه به دفعات بیشتری برای ترمیم آنوریسم استفاده می‌شود. پزشکان از یک گرافت مصنوعی برای انتهای یک لوله نازک (کاتتر) استفاده می‌کنند که از طریق یک شریان در ساق پا وارد شده و داخل آئورت دوخته می‌شود. گرافت یک لوله بافته شده است که بوسیله یک تور فلزی نگهدارنده پوشیده می‌شود و در محل آنوریسم قرار داده می‌شود. گرافت بخش ضعیف شده آئورت را تقویت می‌کند تا از پارگی آنوریسم جلوگیری کند. طی جراحی با استفاده از هدایت پرتو ایکس، یک استنت گرافت وارد شریان فمورال می‌شود و به محل آنوریسم فرستاده می‌شود. استنت یک شبکه توری فلزی شکل گرفته در یک لوله بلند است در حالی که گرافت پارچه پوشش دهنده این توری است که از پارچه پلی استر به نام PTFE ساخته شده است. EVAR فقط برای زیر کلیه‌ها استفاده می‌شود. البته گرافت گاهی اوقات از جایش سر می‌خورد و بعدا نیاز باشد تا ترمیم شود.
- گرافت استنت پنجره دار: وقتی آنوریسم داخل کلیوی باشد یا شامل شریانهای کلیه‌ها باشد، درمان استاندارد اولیه جراحی باز خواهد بود. این روش انجام می‌شود چون گرافت استنت متداول هیچ دهانه‌ای برای تطبیق دادن انشعاب از آئورت به کلیه‌ها وجود ندارد. در سال ۲۰۱۲، سازمان غذا و داروی آمریکا گرافت استنت پنجره دار را تایید کرد، هم اکنون در بعضی جاها وجود دارد. گرافت استنت پنجره دار درست شده تا دقیقا به اندازه هر آئورت بیمار باشد بنابراین دهانه‌ها برای عروق کلیوی فقط در محل دقیق وجود دارد تا گردش خون کلیه را حفظ کند.
زمان بهبود با این روش معمولا کوتاهتر از جراحی باز شکم است اما جراحی اندو واسکولار را نمی‌توان در ۳۰ درصد بیماران مبتلا به آنوریسم انجام داد. با پزشکتان در مورد اینکه نامزد مناسب این روش باشید، تصمیم گیری کنید. بعد از جراحی داخل عروقی باید آزمونهای تصویربرداری پیگیر را انجام دهید تا مطمئن شوید که گرافت نشت نمی‌کند. نرخ بقای طولانی مدت در جراحی باز و داخل عروقی، مشابه است.
شکافت آئورت چیست؟
شکافت آئورت با یک پارگی در لایه داخلی دیواره سرخرگی آئورت گلو شروع می‌شود. دیواره سرخرگی از سه لایه بافت تشکیل شده است. وقتی که پارگی در داخلی‌ترین لایه دیواره سرخرگی بوجود می‌آید، خون به درون دیواره سرخرگی جدا کننده لایه‌های بافت، منشعب می‌شود. این یک ضعیف شدگی در دیواره آئورت ایجاد می‌کند که مستعد پارگی است. شکافت سرخرگی می‌تواند یک وضعیت اورژانسی تهدید کننده زندگی باشد. شایعترین علامت گزارش شده از شکافتن آئورت، ناگهانی، شدید، درد قفسه سینه یا بالای کمر است و گاهی اوقات به عنوان شکافت یا پارگی تشریح می‌شود. این درد ممکن است از مکانی به مکان دیگر حرکت کند.
وقتی وجود / دقیقا تشخیص داده شد، فورا جراحی یا استنت گذاری انجام می‌شود.
علتهای شکافت سرخرگی
علتهای شکافت آئورت ناشناخته است. البته چندین عامل خطر همراه با شکافت آئورت وجود دارد از جمله:
- فشار خون بالا
- اختلالات بافت ارتباطی از جمله بیماری مارفان، سندرم اهلر دانلوس و سندرم ترنر
- بیماری مدیال کیستیک (بیماری تخریب دیواره سرخرگی)
- آئورتیت (التهاب آئورت)
- تصلب شرائین
- دریچه آئورت دو شاخه (وجود تنها ۲ هلال یا برگچه در دریچه آئورت نسبت به ۳ هلال طبیعی)
- تروما
- کوارکتاسیون آئورت (باریک شدگی آئورت)
- مایع اضافی یا حجم در گردش خون (هیپرولمیا)
- بیماری کلیه پلی کیستیک (اختلالی ژنتیک که بوسیله رشد کیستهای متعدد پرشده با مایع در کلیه‌ها مشخص شده است)
ترجمه و تالیف اختصاصی توسط داروباکس
منابع
